,Widzę jak ukazuje się
brzydki pysk diabła. Nie ukazuje się pod zwykle przedstawianą
postacią, a więc z rogami, ogonem, z kopytami itd. Ukazuje się
jako Beduin w płaszczu i turbanie białym, który spada mu na plecy
i zakrywa boki twarzy, tak że widać jakby ciemny trójkąt, o
oczach czarnych, pełnych magnetycznych iskier. Źrenice te zaglądają
ci do głębi serca – ale w nich nie wyczytasz niczego. Jakież to
przeciwieństwo do pięknych oczu Jezusa, w których widzisz miłość
i dobroć Jego Serca do ciebie. Oczy zaś czarta przeszywają i palą
jak sztylet. [...]’’ – Maria Valtorta ,,Poemat
Boga – Człowieka tomy I – IV’’.
W
demonologii biblijnej występuje groźny demon Belial odpowiedzialny
za chaos i rozpustę. Św. Paweł w jednym ze swych listów pytał:
,,Cóż to za zgoda Chrystusa z Belialem’’?, co w
średniowieczu wykorzystał św. Bruno z Kwerfurtu w pełnym
oburzenia liście do św. Henryka II, potępiającym najazd na Polskę
i korzystanie z posiłków pogańskich. Beliala zapożyczył
jasnowidz i okultysta z początku XX wieku, Edgar Cayce, którego
zdaniem ów demon był wyznawany przez część Atlantów, którzy
dysponując niezwykle zaawansowaną techniką (min. laserami)
narzucili jarzmo swym rodakom, aż pogrążoną w występku Atlantydę
pochłonął potop. Ów przekaz niepokojąco przypomina zawartą w
,,Silmarillionie’’ opowieść J. R. R. Tolkiena o Sauronie
jako sprawcy upadku Numenoru. Nie wydaje się jednak, aby →
Tolkien, gorliwy katolik, wierzący również w istnienie diabłów i
boczący się na innego Inklinga, Charlesa Williamsa z powodu jego
fascynacji hermetyzmem i czarną magią, miał inspirować się
Cayce’m (choć sam Cayce uważał się za wierzącego, trzeba
wiedzieć, że ,,Biblia’’ i Kościoły chrześcijańskie
stanowczo potępiają korzystanie z usług jasnowidzów!).
Podobieństwo obu narracji może być jak najbardziej przypadkowe, a
poza tym już Platon upatrywał przyczyny zagłady Atlantów w ich
złym postępowaniu (w interpretatio christiana głównym
sprawcą grzechu jest diabeł, którego figurą jest Sauron; żeby
dojść do takiego wniosku lektura Cayce’a nie była konieczna!). W
żadnej z przeczytanych książek o Tolkienie nie natknąłem się na
ślad jego znajomości pism Cayce’a, podczas gdy z własnej
praktyki literackiej wiem, że różni autorzy mogą mieć podobne
pomysły, czego przykładem są powieści Theodora Cogswella i
Joanne K. Rowling, dzikie, białe koty waździerz i urgau, w obu przypadkach wywodzące się od rzeczywiście
istniejących irbisów, mamuty, które przetrwały do dziś w dzikich
ostępach Polski, takich jak Ojcowo i Wojsławice, czy wreszcie
podobieństwo między Wojsławicami a Pawlaczycą. Wracając do Beliala, w polskim folklorze został on
obdarty z pierwotnej grozy i przypisywało mu się jedynie
stłuczenie palca.
O
wielkiej roli diabłów w polskiej kulturze ludowej świadczyć mogą
co niektóre nazwiska takich postaci jak: gen. Mieczysław Boruta –
Spiechowicz, Jan Maria Rokita, jego żona Nelly Rokita, przedwojenny
polityk chadecki i bojownik o polskość Górnego Śląska –
Wojciech Korfanty (łac. ,,cornus’’ znaczy ,,róg’’),
historyk Gerard Labuda, posłanka Barbara Labuda, pisarz – fantasta
Witold Jabłoński (jabłoński to inne określenie diabła na
Kaszubach, nawiązujące oczywiście do owocu zakazanego, który
przyjęło się wyobrażać jako jabłko), czy grający Nerona w
filmie ,,Quo vadis’’? Michał Bajor.
Jiwón
(wciąż żywy w przekleństwach: ,,Idź do Jiwóna!’’
albo ,,Ty Jiwónie!’’) i Stari Frëc to diabły z wierzeń
kaszubskich, mające swe pierwowzory w obcych władcach, przeciw
którym walczyli dawni Polacy – carze Iwanie Groźnym i królu
pruskim Fryderyku II.
,,Grzymalici rzucili
potwarz na ciebie,która
przylgnęła do cię jak Nessusa giezło, pamięcią śród potomnych darząc cię
obmierzłą, choć
dusza twa od wieków odpoczywa w niebie, Kłamstwem pokuta twoja w zamku i
łańcuchach;kłamstwem ogień w twych ustach za rzeź i
zabójstwa; które
się w wyobraźni źrodziły pospólstwa; kłamstwem klechdy o zjawach, straszydłach
i duchach. Prawdą
natomiast są mury i bram szczątki;prawdą
kościół stawiony nad jeziora brzegiem; prawdą
hojnie uczczone trzemeszyńskie świątki,
prawdą
kroniki iżeś – sędzia – bieg za biegiem sprawy
rozsądzał mądrze u boku Jadwigi lub
Jagiełły; legendę wymyśliły strzygi’’ – St. Helsztyński
(1891 – 1986); wiersz o Diable Weneckim ze zbioru ,,Na
Pałukach’’.
Ważne miejsce w polskiej
demonologii ludowej zajmują diabły szlacheckie, noszące kontusze i
szable przy boku . Diabły te powstały najczęściej z potępionych
dusz sarmackich i przed – sarmackich warchołów, okrutników,
bezbożników i zdrajców. Niektóre inne postaci z
galerii były prowadzącymi szlachecki tryb życia diabłami od
zawsze. Wśród ich licznej rzeszy można wymienić Wojciecha
Sicińskiego – posła z Upity, który wprowadził zgubny zwyczaj
rwania sejmów przez jednego posła (liberum veto). W polskich
legendach jako niemowlę gryzł matkę w pierś, zaś jak dorósł
to ją bił (dla porównania legendarny rozbójnik Madej, choć zabił
ojca, oszczędził życie matce). Swoich chłopów bił, kazał im
pracować na swym polu przez cały tydzień, skazywał na głód,
włóczył przywiązanych do brony, zabierał rodzicom dziewczęta,
by uprawiać z nimi rozpustę, kazał karmić szczenięta piersią
(motyw z legendy o św. Stanisławie), a raz z ciekawości rozciął
ciężarną kobietę. Poza tym dręczył zwierzęta, wieszał księży,
szczuł żebraków psami, zadał szlachcie szaleju, aż w końcu na
Boże Narodzenie zabił go piorun. Jednak jego doskonale
zmumifikowane ciało nie zaznało spokoju. Wychodził z grobu i
straszył, min. w dniu 3 maja 1791 roku, był to więc nie tyle
diabeł co upiór. Inne diabły szlacheckie: Boruta Siłacz –
diabeł, który wyciągnął karetę Kazimierza Wielkiego, za co został pasowany na rycerza i mianowany zarządcą
Łęczycy, Jan Mikołaj Wenecki, zwany ,,Diabłem Weneckim’’
– okrutny i niesprawiedliwy, zawarł pakt z diabłem, uwięziony
przez Władysława Jagiełłę zginął od uderzenia pioruna, ale
ziemia nie przyjęła jego ciała, Słupecki z Konar (za zabicie Jana
Ossolińskiego został skazany na banicję, popełnił samobójstwo,
gdy Jagiełło zdobył jego zamek), Jeździec Kobylnicki (duch
żyjącego za Stefana Batorego okrutnego i dzikiego arianina),
Stadnicki (kalwin i łupieżca), Warszycki (katował chłopów, każąc
ich bić na śmierć w grocie na dziedzińcu, zwanej ,,katownią
Warszyckiego’’, czemu się przyglądał i szydził, katował
domowników i żonę, swoją trzecią małżonkę Jadwigę ukarał
śmiercią, gdy zdradziła go z księciem Ottonem Schafgotschem, po
śmierci zamienił się w wielkiego, czarnego psa pilnującego
skarbów w Ogrodzieńcu, co wykorzystano w komiksie ,,Odmieniec’’),
Boruta Siwy – silny, zręczny i bogaty, gdy drzwi do skarbca ucięły
mu pięty, został zabity w pojedynku przez słabszego sąsiada,
dwóch Piotrów Szafrańców – łupili, jeden z nich podsłuchawszy
spowiedzi swej żony Doroty, gdy mówiła o swej miłości do
lutnisty zagłodził ją w lochu, Borejsza – pułkownik Stanisława
Leszczyńskiego, który łupił Mazowsze i z pomocą diabłów usypał
szańce, chory psychicznie Kurejko, który udawał koguta, aż w
końcu się powiesił, Kosiński z Podlasia – konfederat barski i
zbój, Feliks Józef Czarniecki – lojalny Rosji utracjusz, oraz ród
Buczackich.
W jednej z polskich legend o
diabłach występuje sam cesarz Francuzów, Napoleon Bonaparte
(skądinąd w polskich podaniach nazywający siebie ,,powinowatym
Boga’’ i stwarzającym żołnierzy ze słomy). Na ziemiach
polskich cesarz spotkał diabła Wachmistrza Borutę, który
przyłączył się doń w marszu na Moskwę i wielokrotnie ratował
mu życie. Po klęsce i odwrocie spod Moskwy, diabeł odstąpił od
Napoleona mimo obietnicy awansu .
Adolf Hitler w wierzeniach Kaszubów z okolic Bytowa stał się diabłem – pierwszym w
hierarchii po Lucyferze i pilnuje, by dusze nie uciekały z piekła.
Inną postacią z XX wieku, którą wyobraźnia
ludowa utożsamiła z diabłem był Grigorij Rasputin. Niektórzy
wierzyli, że miał zieloną krew, tak jak diabły w wierzeniach
rosyjskich (dla porównania rosyjskie wampiry mają czerwone
twarze). Postać Rasputina – słynnego z pijaństwa, rozpusty i
złego wpływu na dwór ostatniego cara Rosji, równocześnie
otoczona sławą jurodiwego, uzdrowiciela, człowieka
świętego, dobrego i mądrego, do dziś budzi kontrowersje. Dla
jednych jest symbolem wyuzdanego seksu, ciemnoty i chamstwa, podczas
gdy niektórzy Rosjanie pragnęliby, aby został wyniesiony na
ołtarze. Jako zły czarnoksiężnik, Rasputin został ukazany w
filmie → Disneya o księżniczce Anastazji, zaś Andrzej Pilipiuk
poświęcił mu opowiadanie ,,Griszka’’, w którym został
on przedstawiony jako autentycznie święty człowiek, wierzący w
swoją misję, a nie jak szarlatan.
Śląski
diabeł o imieniu Pieczydło był istotą przypominającą w
działaniu dobroczynne skrzaty. Ów demon mieszkający w dziupli
wierzby nad rzeką Kładnicą grając na fujarce prowadził pijanych
górników, by nie wpadli do wody, bawił dzieci, a nawet był
zapraszany na wesela i zabawy.
Przykłady
diabłów i innych złych duchów w fantasy:
Abbadoma,
Adwersarz – tyran uciskający Krainę Baśni,
czarownica Akivasha, przeciwko której walczył Kull, Arioch, Asmodeusz, przez Polaków zwany
Smoluchem, Azazello,
Ażrarn, kot Behemot, Biała
Czarownica, Biełobog, z którym walczył
Czarny Rogan, Boruta,
Cień prześladujący Czarnoksiężnika z Archipelagu, Czarny Archont, Czortek, który
grając w karty z Jakubem Wędrowyczem przegrał duszę, Gedes, Hella, Hellboy, Korowiow, Krętacz (ang. Screwtape) piszący listy do swego
bratanka Piołuna, Kulawy Daba, w którego
zamienił się serbski bóg Trojan, Lord
Voldemort, Lucyfer, kot
Malignus, Mamon – demon chciwości
grasujący we współczesnej Łodzi, bogini śmierci Morana, Morgoth, zły bóg
Ramor uwięziony w muszli (komiks ,,W poszukiwaniu ptaka czasu’’),
Sauron, stygijski, wężokształtny
bóg Set, kalormeński
bóg Tasz, Torque, w istocie będący
raczej satyrem niż prawdziwym diabłem ,
Woland, Zdim,
oraz Zielona Czarownica.
Śniło
mi się, że:
- ujrzałem na niebie znak słonia
utworzony z gwiazd i usłyszałem interpretację, że słoń nie
należący do żadnego z bóstw egipskiego panteonu, może
symbolizować to, że Antychryst będzie kobietą – królową
Daniką; ujrzałem ją; młodą, piękną i rudowłosą, zasiadająca
na tronie,
- na klatce schodowej mojego starego
domu zobaczyłem ubranego na czarno Lucyfera, jak kopulował z jakąś
młodą kobietą i bardzo się bałem,
- widziałem w telewizji jak pewna
dziewczynka idąca przez zaśnieżony las, zaprzyjaźniła się z
diabłem Kozłorogiem, na którego polowali myśliwi, sam też
występowałem w tym filmie i kiedy wrzuciłem do ogniska śniegową
kulę, zrobił się dym, z którego można było wróżyć,
- jechałem autobusem po Szczecinie i
spotkałem starszą panią, która mi powiedziała, że moje książki
zostaną wydane, potem jakiś mężczyzna w sprawie druku ,,Tatry’’
zaprowadził mnie do kościoła, gdzie ukląkłem przed krzyżem,
potem okazało się, że sprowadził mnie tam diabeł, abym zawarł z
nim pakt, lecz nie chciałem, diabeł został aresztowany, miał
czerwoną skórę i nos jak u ryby włócznika,
- gdzieś, chyba w USA, istniała
szkoła, w której dzieci zamieniały się w demony, w tym śnie
występował chłopiec o czarnych włosach, które demony rytualnie
obcinały mu nożyczkami i dziewczynka o długich włosach blond,
która rywalizowała w konkursie piękności ze swą koleżanką,
przypominającą nagiego, brązowego strusia w okularach,
- istnieje diabeł o imieniu Zedong,
- byłem świadkiem bardzo długiego
egzorcyzmu we wspólnocie ,,Mamre’’, lecz przestraszyłem
się i uciekłem,
- w głębokim dole ziemnym mieszkał
wielki, zielony diabeł, który chwytał ludzi i zwierzęta
wystającymi kłami,
- w napisanym przez Stephenie Meyer
opowiadaniu o mnie, gdy Mefistofeles przyszedł po moją duszę,
rzucałem w niego poświęconymi przedmiotami,
- w centrum handlowym spotkałem małą
dziewczynkę, która kiedyś była opętana; nosiła dziwne imię na
literę T, którego zapomniałem .
