Zwierzęta jadowite cz. 1 Bezkręgowce

Jad służy zwierzętom w łowach i obronie przed drapieżnikami.

W morzach tropikalnych żyje rozgwiazda, zwana koroną cierniową. Została tak nazwana ponieważ jej skóra jest pokryta trującymi kolcami. Jej jedynym pokarmem są koralowce. Korona cierniowa rozmnaża się zbyt licznie, prowadząc do niszczenia raf koralowych, ponieważ ludzie odławiają jej jedynego wroga (trytona) dla jego pięknej muszli.

W miejscowości Ediacara Hills w Australii paleontolodzy odkryli dwa gatunki kopalnych meduz: Ediacara i Kimbrella. Nie wiemy czy byłyby groźne dla ludzi, ponieważ ludzi wtedy jeszcze nie było. Ediacara miała okrągły i szeroki ,,dzwon'' lub ,,parasol'', po którym były zawieszone krótkie macki. Kimbrella była wydłużona, a macki miała też długie. Komórki parzydełkowe są jednorazowe i po obumarciu odrastają na nowo. Znajdują się na mackach. Kształt komórek parzydełkowych jest jajowaty, w środku znajdują się wypełnione jadem wici, które w ataku wystrzeliwują z komórki. Większość jamochłonów żyje w morzach i oceanach.

Jednym z nielicznych jamochłonów słodkowodnych jest stułbia. Jama chłonąco – trawiąca jest otoczona dwoma (lub więcej) ramionami mającymi duże zdolności regeneracyjne. Z tego powodu stułbia bywa nazywana hydrą. Ciało wydłużone i zakończone rodzajem skórnej podeszwy zwanej stopką. Stułbia jest bezpłciowo, a rozmnaża się przez pączkowanie. Dla człowieka niegroźna.

Jedyną meduzą (krążkopławem) żyjącym w Bałtyku jest chełbia modra, podobna z wyglądu do prehistorycznej Ediacary. Chełbia jest niegroźna dla ludzi. Meduzy niebezpieczne dla człowieka żyją za to w morzach tropikalnych. Dramatyczne spotkania z meduzami opisuje Thor Heyerdahl w powieści ,,Wyprawa Kon – Tiki''. Najgroźniejszą meduzą świata jest bełtwa. Pewna niebezpieczna dla ludzi australijska meduza została nazwana osą morską. W Morzu Śródziemnym i Atlantyku żyje bąbelnica zwana również żeglarzem portugalskim, ponieważ wyglądem przypomina miniaturę portugalskiej karaweli z przełomu XV – XVI wieku. Jedna bąbelnica składa się z kolonii polipów zawieszonych pod skórnym worem wypełnionym powietrzem i wyposażonych w komórki parzydełkowe. Macki są długie (do 20 m) i poskręcane. Bąbelnica jest bardzo niebezpieczna dla człowieka. Zwierzęciem, któremu jad bąbelnicy nie szkodzi jest należący do ryb nomeusz. Ryby te są białe w czarne paski, oraz wydzielają śluz chroniący je przed parzydełkami bąbelnicy. Meduzy są zjadane przez dwa gatunki ślimaków: glaucusa i tratewnika oraz przez żółwie morskie

W Bałtyku ukwiały zamieszkują jedynie Cieśninę Kattegat, ponieważ jedynie ta część Bałtyku jest dla nich odpowiednio zasolona. Ukwiały z mórz północnych są mniejsze, mniej kolorowe i niegroźne dla człowieka w odróżnieniu od ich tropikalnych krewniaków. Należą do koralowców i są spokrewnione z koralami. W odróżnieniu od podobnych do nich stułbiopławów ich ciała są krótkie i szerokie. W ich jamie chłonąco – trawiącej często mieszkają niewielkie, kolorowe (pomarańczowe, kark biały, obwiedziony czarnymi paskami) ryby błazenki zwane też amfitrionami

Żyje bardzo dużo jadowitych owadów. Należą do nich żądłówki. Większość z nich ma żółto – czarne ubarwienie ostrzegawcze. Tą bronią żądłówek (od której otrzymały nazwę) jest cienki, chitynowy wyrostek zwany żądłem. Znajduje się w odwłoku i w momencie użądlenia przepływa przez nie jad. Żądlą tylko robotnice i królowa. Samce (trutnie) nie posiadają żądeł. Ich rola polega jedynie na zapładnianiu królowej, po czym są wypędzane i giną z głodu (pszczoły).

Samotnie żyjąca kopułka jest ubarwiona tak samo jak osa zwyczajna, natomiast odwłok jest krótszy, szerszy i bardziej zagięty ku dołowi. Buduje z gliny okrągłe gniazdo wielkości orzecha włoskiego, do którego znosi sparaliżowane owady.

Natomiast żyjąca samotnie osa Sphex ma czarne ubarwienie. Drąży w piasku norki, w których składa jaja na owadach zabitych przez nakłucie systemu nerwowego (to samo dotyczy kopułki).

Użądlenie pszczół jest bolesne, a czasem bywa też niebezpieczne (pszczoły ponadto giną w trakcie żądlenia nie mogąc wyciągnąć żądła z ciała ofiary). Owadami mogącymi zabić człowieka są min. agresywne pszczoły żyjące na południu USA. Odmiana ta powstała z połączenia pszczół afrykańskich i miejscowych – amerykańskich.

Biedronki siedmiokropki mają czerwone pancerze z czarnymi plamami. Ubarwienie to pełni rolę ostrzegawczą, ponieważ w chwili zagrożenia ze stawów nożnych biedronki wydzielają kropelki swojej cuchnącej hemolimfy koloru żółto – zielonego. Hemolimfa biedronki jest trująca.

Gąsienice korowódki pniówki i brudnicy nieparki mają ciała pokryte cienkimi, chitynowymi kolcami, które łatwo się odrywają i są połączone z gruczołami jadowymi wypełnionymi piekącym płynem, który może wywoływać alergie.

Jadowite są również mrówki. W ich odwłoku znajduje się trucizna zwana kwasem mrówkowym (najmocniejszy jest kwas rudnicy). Jest trujący dla bezkręgowców. Sójki w celu uwolnienia się od pasożytów chodzą po mrowiskach, natomiast mrówki w obronie wypuszczają z odwłoków krople kwasu, który zabija pchły ptasie i inne pasożyty. Mrówki rudnice często pasożytują na pierwomrówkach łagodnych. Pierwszy raz królowa rudnic podchodzi do mrowiska pierwomrówek, a te wyganiają ją. Drugi raz przyjmują ją, ponieważ przesiąka ich zapachem i królowa rudnic staje się pełnoprawną ,,obywatelką'' mrowiska. Wówczas zabija królową pierwomrówek i ,,dziedziczy jej tytuł''. Składa jaja, którymi opiekują się robotnice pierwomrówek. Rudnic przybywa, natomiast z pokolenia na pokolenie rdzennych mieszkańców mrowiska ubywa, aż stanie się zamieszkałe wyłącznie przez rudnice.

Najbardziej znanym gatunkiem wija żyjącego w Polsce jest wij drewniak. Jak wszystkie wije (pareczniki) jest mięsożerny, a odżywia się: owadami, ślimakami, innymi wijami, stonogami i dżdżownicami (zjada każde zwierzę mniejsze od siebie). Został tak nazwany ponieważ poluje najczęściej w spróchniałym drewnie. Jego jad nie jest trujący dla człowieka.

Natomiast żyjące w Azji, Afryce i w obydwu Amerykach skolopendry (30 cm) są bardzo groźne dla człowieka. Czasem ,,odwiedzają'' ludzkie domy gdzie polują na szkodniki. Skolopendry zjadają nawet mniejsze od siebie myszy i jaszczurki.

W przeciwieństwie do wijów, krocionogi są roślinożerne. Niektóre ich gatunki do dla obrony przed drapieżnikami wytwarzają trującą substancję. Pewien wenezuelski krocionóg ma ubarwienie w czarno – czerwone paski ostrzegawcze.

Wszystkie pająki są jadowite, ale dla człowieka groźne są tylko niektóre gatunki. Najgroźniejszym pająkiem świata jest czarna wdowa żyjąca od południa USA do Brazylii. W odróżnieniu od jednolicie ubarwionego karakurta żyjącego w Azji Środkowej, czarna wdowa pod spodem ma czerwone plamki.

W Polsce nie ma niebezpiecznych dla człowieka pająków.

Na europejskich wybrzeżach Morza Śródziemnego żyją tarantule. Z wyglądu są podobne do ptaszników (o których będzie jeszcze mowa). Nie tkają pajęczyny, a kryją się pod ziemią. Ich ukąszenie jest bolesne, ale śmiercią się nie kończy. W starych przekazach podawano, że człowiek ukąszony przez tarantulę wpada w nieprzytomne opętanie zmuszające do tańca nazwanego od tarantuli ,,tarantellą''.

W Australii żyje bardzo dużo niebezpiecznych dla człowieka pająków. Jeden z nich, nie mający polskiej nazwy Atrax robustus przypomina wyglądem tarantulę. Jako jedyny pajak na świecie wydaje dźwięki. Robi to w ten sposób, że pociera o siebie szczękoczułki, które wydają wtedy szczekające odgłosy. Pewien australijski, niebezpieczny dla człowieka pająk żyje w ludzkich mieszkaniach w samym sercu Sydney.

Ptasznik jest największym pająkiem świata (5 – 9 cm). Został tak nazwany ponieważ zdarza mu się zjadać pisklęta. Pożera również bezkręgowce, myszy, a nawet świeżo wyklute węże!

Innymi jadowitymi pajęczakami są skorpiony. Żyją w ciepłych rejonach Europy, Azji, Afryki, obu Ameryk i Australii. Tak jak pająki mają osiem odnóży. Pierwsza ich para jest przekształcona w kleszcze, których skorpion używa do łapania zdobyczy i obrony przed drapieżnikami. Owe szczypce służą skorpionom także podczas odprawiania tańca godowego, kiedy to samiec i samica chwytają się za szczypce i kręcą się w kółko. Ciało skorpiona pokryte jest twardym chitynowym naskórkiem. Odwłok jest długi i poprzedzielany (tak jak odnóża) stawami. Na końcu odwłoka znajduje się żądło połączone ze zbiorniczkiem jadu. Objawy użądlenia przez skorpiona charakteryzują się dużym ślinotokiem. Mimo iż tak groźne padają łupem mangust, waranów szarych, jeży uszatych, modliszek i innych skorpionów. Są mięsożerne, a żywią się owadami, pająkami, ślimakami, dżdżownicami, myszami, jaszczurkami, uprawiają też kanibalizm. Po opisanym już rytuale godowym samiec zapładnia samicę i więcej się już nią nie interesuje. Skorpiony są żyworodne, a ich młode są mniejsze, jaśniejsze i pozbawione żądła. Od pierwszej wylinki zaczynają samodzielne życie. W starej arabskiej legendzie Allach wypędził z pustyni wszystkie zwierzęta jadowite, ale skorpionowi udało się go przechytrzyć i mieszka tam do dziś.

Niektóre ośmiornice wraz z atramentem w obronie przed drapieżnikami wydzielają jak i mają plamiste ubarwienie ostrzegawcze. Jad tych gatunków ośmiornic jest niebezpieczny również dla człowieka.

Szary ślimak morski Eolis żywi się ukwiałami, nie trawi jednak ich komórek parzydełkowych, które osadzają się w jego licznych wyrostkach.

 Stożki żyją w morzach tropikalnych. Ich muszla jest z przodku zaokrąglona, natomiast z tyłu posiada otwór, przez który ślimak wysuwa nogę zaopatrzoną w żądło. CDN