,,Xiężyc świeci
Martwiec leci,
Sukieneczką szach – szach,
Wampiry to półdemony pijące
ludzką krew, która jest symbolem życia (widać to w starotestamentalnym zakazie
spożywania krwi – siedliska życia, zarezerwowanej dla samego Boga). Są to
istoty nocne (człowiek jest istotą dzienną, przeto noc, jako pora ciemności i
polujących drapieżników, zwłaszcza w dawnych wiekach napawała go lękiem), a
ponadto boją się piania koguta – ptaka zwiastującego świt, a przez to symbolu
solarnego. Wampiry mogą przybierać postać nietoperzy – zwierząt napawających
lękiem. Wreszcie powstają ze zmarłych (np. takich, przez których w dniu
pogrzebu przeskoczył kot), oraz z ludzi rodzących się ,,w czepku’’,
mających włochate ogony na przedłużeniu kręgosłupa, odstawionych od piersi, a
potem znów przystawionych, unikających zapachu kadzidła itd. W ,,Boskiej
komedii’’ Dante umieścił skazane
na wieczne męki wampiry w Piekle, a niektóre cechy, wampiry mają wspólne z
diabłami. Mam tu na myśli strach przed święconą wodą i krzyżem (nękanie
modlących się ludzi na Krakowskim Przedmieściu w 2010 zdaje się sugerować, że
omawiane istoty istnieją naprawdę ;-), oraz wykorzystany w ,,Drakuli’’
Brama Stokera motyw zastosowania hostii (w nauce Kościoła
katolickiego będącej ciałem samego Chrystusa) jako magicznego środka do walki z
wampirami. Dodać można, że zdaniem francuskiego znawcy tych zagadnień (Claude
Lecouteux ,,Tajemnicza historia wampirów’’) wampir jako taki został
stworzony przez literaturę XVIII i XIX
wieku, z wymieszania cech takich mało znanych istot z rumuńskiego i
słowiańskiego folkloru jak przeżuwacze – zmarli żujący w grobach własne całuny,
reweranci – zmarli powracający między żywych (nawiasem mówiąc o jednym z nich i
zakochanej w niej dziewczynie Karusi pisał Adam Mickiewicz w balladzie ,,Romantyczność’’),
strzygi, varcolaki, greckie brukołaki, upiory, bułgarskie grobniki, rumuńskie
murony, mouroi, nosferatu czy inne. Ponadto jednym z pierwowzorów wampira mógł
być grecki heros Amfiraos, którego pochłonęła ziemia. Zdaniem Lecout nowożytne
przekazy źródłowe o wampirach należałoby przetłumaczyć jeszcze raz, ponieważ
użyte w nich słowo ,,wampir’’ mogło być słowem – workiem, do którego
wrzucono zapomniane już nazwy innych istot demonicznych pijących krew. Dodać
można, że wampiry mają szereg odpowiedników w kulturach pozaeuropejskich,
takich jak: yarama z Australii, Langsuir i Penaggelan z Malajów, Vetala z
Indii, Maha Sohom ze Sri Lanki, czy podobna do czarnego kota o dwóch ogonach –
nebeshima z Japonii.
Pierwowzorem Drakuli –
najsłynniejszego z wampirów był żyjący w XV wieku wojewoda wołoski Vlad
Palownik (Tepes), którego przydomek oznacza zarówno diabła, jak i smoka,
czasami mylony ze swym ojcem Vladem Drakulem. Był on wasalem króla Węgier,
Macieja Korwina (skądinąd w węgierskiej legendzie koronowanego przez anioły i
zabitego z zazdrości przez własnego kota), bohaterem walk z Turkami, krwawym
tyranem i rumuńskim bohaterem narodowym. Słynął z masowego wbijania winnych i
niewinnych na pale i ucztowania w ich cieniu, przybicia hardym, tureckim posłom
turbanów do głów gwoździami (podobnie uczynił posłom weneckim, którzy nie
chcieli przed nim zdjąć kapeluszy), krwawego prześladowania katolickich
zakonników (wyznający prawosławie wojewoda jednego zakonnika wbił na pal razem
z jego osłem), starców, kalek, chorych, włóczęgów i Cyganów, utrzymywania zgrai
,,rezunów’’, pochodzących z różnych krajów, czerpania przyjemności z
zanurzania rąk w ludzkiej krwi, a opowiadano o nim nawet, że uwięziony przez
swego suzerena miał łapać i przebijać ostrymi kawałkami drewna ... myszy. Ze
strachu przed jego okrucieństwem ludzie ponoć przestali kraść – opowiadano, że
zostawił przy studni złoty dzban, którego nikt nie ośmielił się ukraść z obawy
przed karą. Z pewnością nie był łagodny (a myśli Czytelnik, że nasz
autentycznie wielki władca, Bolesław Chrobry nie robił rzeczy, które z
perspektywy naszych czasów mogłyby szokować, lub oburzać?!), jednak należy brać
pod uwagę to, że wiele pzypisywanych mu zbrodni (często wzorowanych na opisach męczeństwa pierwszych chrześcijan)
było propagandowym oszczerstwem, miał bowiem wielu wrogów, zwłaszcza wśród
transylwańskich Sasów, którzy łamali prawa handlowe, za co byli zresztą karani
jak zwykli przestępcy zgodnie z ich własnym prawem. O tym jak bardzo niektórzy
Rumuni czczą jego pamięć, świadczy przykład pewnej Rumunki, która jako dziecko
modliła się przed obrazkiem człowieka utożsamianego z wampirem, niby przed
świętym (sic!). Inny tyran, tym razem XX – wieczny, Nicolae Ceauşescu
podtrzymywał kult Drakuli jako bohatera narodowego, zwalczając wszystko co
mogło ów wyidealizowany obraz naruszyć. Wreszcie do dzisiaj żyją ludzie
szczycący się pochodzeniem od Vlada Tepesa. Gwoli ścisłości trzeba jednak
powiedzieć, że nie wszyscy Rumuni oceniają postać Palownika pozytywnie. Oto na
początku XXI wieku rumuńscy prawosławni i grekokatolicy zgodnie sprzeciwiają
się zamysłowi budowy wampirycznego parku rozrywki, w miejscu gdzie mieszkał
Drakula (podobnie w Serbii jeden z prawosławnych biskupów negatywnie się
odniósł do wykorzystywania postaci lokalnego wampira Savy Savanovicia jako
atrakcji turystycznej, widząc w tym niebezpieczną fascynację złem). Vlada
Tepesa jako wampira znamy dzięki XIX – wiecznej powieści Irlandczyka, Brama
Stokera ,,Drakula’’, prawdopodobnie zainspirowana powieścią ,,Kapitan
wampir [powieść rumuńska]’’ autorstwa Marie Nizet. Tytułowy wampir mieszkał
w starym zamku w Transylwanii, gdzie służyły mu wilki i Cyganie. Miał siwe
wąsy, spiczaste zęby i paznokcie, czerwone oczy, potrafił chodzić po pionowej
ścianie, bał się czosnku i hostii. Ukąszeniem zamienił trzy kobiety w tym Minę
i Lucy w wampirzyce (towarzyszący im mężczyźni, aby je uwolnić musieli im
przebić serca). Można go było zabić wbijając mu osinowy kół w serce. Planował
podróż do Wielkiej Brytanii, którą poznawał czytając różne książki, zaś
podróżując zabierał ze sobą ziemię z Transylwanii dającą mu moc. W podboju
Imperium Brytyjskiego przeszkodzili mu Anglicy Jonathan Harker, Arthur
Holmwood, doktor John Seward, oraz łowca wampirów, Holender, Abraham Van
Helsing. Zabity wampir zamienił się w garstkę prochu. Później sławę Drakuli
jako wampira utrwaliły filmy, takie jak ,,Nosferatu’’ (pierwszy film o
wampirach) i setki późniejszych. Dodać jeszcze można, że w polskiej literaturze
fantasy, Vlad Palownik występuje w opowiadaniach Andrzeja Pilipiuka, gdzie
najsłynniejszy z wampirów, razem z wieloma innymi niezwykłymi przeciwnikami
został zwyciężony przez zapijaczonego egzorcystę i bimbrownika Jakuba
Wędrowycza, oraz w najnowszej powieści Dariusza Domagalskiego (,,Vlad
Dracula’’).
Żeńskim odpowiednikiem Drakuli
była węgierska hrabina Elżbieta Batory (1560 - 1640), siostrzenica Stefana
Batorego, króla Polski. Mieszkała w zamku w Čachticach na Słowacji, wówczas
węgierskiej aż do 1918 roku. Była znana z urody i dobrego wykształcenia.
Władała trzema językami: węgierskim, łaciną i niemieckim. Zasłynęła jednak z
wieloletniego mordowania dziewic, aby móc się kąpać w ich krwi w celu uzyskania
wiecznej młodości oraz z torturowania swych służebnic (np. zimą oblewała je
woda, by zamieniały się w lodowe posągi). Oskarżano ją nawet o pożeranie
dziewczyny żywcem. W końcu, gdy z chłopek przestawiła się na młode
arystokratki, uczęszczające do prowadzonej przez hrabinę szkoły dobrych manier,
została osądzona i skazana na zamurowanie żywcem (jej pomocników: Darvulę,
Helenę i Fritzka skazano na śmierć). Podobnie jak w przypadku Drakuli, bierze
się pod uwagę to, że opowieści o jej wyuzdanym okrucieństwie mogły zostać
wymyślone, aby oczernić niewygodną osobę. Człowiek ma zaledwie cztery litry
krwi, która na dodatek szybko krzepnie, a to utrudnia kąpiel w tym płynie. I
tak palatyn węgierski Jerzy Turzon, który doprowadził do jej uwięzienia chciał
odebrać jej majątek, a ponadto Elżbieta Batory zawadzała Habsburgom w
zawładnięciu Węgrami. Owej postaci Słowak Jozo Niznanski poświęcił powieść ,,Pani
na Czachticach’’, a nawiązania do jej kąpieli we krwi występują też w ,,Mistrzu
i Małgorzacie’’.
Przykładem wampirów w fantasy
służą: Iwan Sawielewicz Warionucha, zamieniony w wampira przez Hellę, narnijskie wampiry przyglądające się egzekucji Aslana, Lestat, Lord Voldemort pijący krew jednorożców, Edward Cullen, Emiel Regis, Vlad Palownik zabity przez Jakuba Wędrowycza, Nicolae Ceaucescu po
śmierci zamieniony w wampira – kamerdynera Drakuli, Monika Stiepankovic, Vlana
i Małgorzata Bronawska, mgłowiec Libusza, który pomógł
Roganowi dostać się do Kirtu – siedziby Krwawych Psów,
Miłobrat, iliryjski król Epulon,
rumuński wampir Vladimir Giurescu, Drakulaura ucząca się w
Monster High, Maksio Drakulak, o którego szkolnych przygodach pisał niegdyś ,,Świerszczyk’’
i Selena z filmowego cyklu ,,Underworld’’.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz