Walenie

We wczesnym trzeciorzędzie (eocen) ssaki kopalne z grupy Condylartha zaczęły osiedlać się na wybrzeżach. W ten oto sposób prakopytne stały się przodkami waleni. Najstarszym przedstawicielem prawaleni (Archeoceti) był odkryty przez amerykańskiego paleontologa w Pakistanie, Ambulocetus natans (ziemnowodny wieloryb). Jego głowa przypominała łeb krokodyla, nie miał już uszy ani sierści, łapy grube i niekształtne, ogon gruby i toporny. Był rozmiarów morsa. Bardziej rozwinięty

wieloryb, Basylosaurus osiągał 20 m długości, nie potrafił wychodzić z wody, jego płetwy nie były przystosowane do kroczenia po lądzie, ogon dwupłatowy. Jego inna nazwa, Zeuglodon¹ znaczy ,,spiłowany ząb''.Pierwszym znaleziskiem szczątków bazylozaura były zęby podobne do zębów dinozaurów z grupy Therapoda. Z tego powodu uważano go kiedyś za dinozaura.

Współczesne walenie dzielimy na wieloryby, delfiny i narwalowate.

Większość waleni żyje w wodach słonych, natomiast trzy gatunki delfinów; delfin chiński, gangesowy i amazoński zamieszkują wody słodkie.

Delfin gangesowy żyje w zamulonych wodach rzek Indii, a jego oczy są zredukowane. Najlepiej rozwiniętym zmysłem delfinów jest słuch. Delfin bez przerwy wydaje piskliwe dźwięki, które w

postaci echa odbijają się od danego obiektu. Zjawisko to nazywamy echolokacją. Od niepamiętnych czasów delfiny amazońskie były wykorzystywane do naganiania ryb do sieci. W nagrodę otrzymywały część połowu. Raz jeden delfin amazoński stał się powodem rozprawy sądowej!

Pozostałe gatunki delfinów żyją w morzach i oceanach. Od niepamiętnych czasów cieszyły się sympatią człowieka. Starożytni Grecy czcili je uznając za poświęcone Posejdonowi i bili monety z ich podobiznami. Pierwszym kto odkrył, że delfiny są ssakami był rzymski uczony Piliniusz Starszy.

Największym (6 – 9,4 m) delfinem świata jest orka. Pysk orki jest zaokrąglony, ubarwienie czarno – białe, u samców płetwa grzbietowa osiąga 1 m długości. Podobnie jak goryle, przez wiele lat również orki uważano za niebezpieczne dla człowieka. Orki są mięsożerne, a odżywiają się: rybami (w tym rekinami), innymi delfinami, wielorybami, pingwinami, skorupiakami, mięczakami i płetwonogimi. Z pośród wielorybów, jedynie kaszalot potrafi się przed nimi obronić. W XIX wieku na Nowej Zelandii wielorybnicy oswoili orkę o imieniu Stary Tom. Orka ta nie tylko przytrzymywała linę harpuna, ale także zagryzała wieloryby. W podzięce otrzymywała część mięsa. Po śmierci Starego Toma jego szkielet został wypreparowany i postawiony w charakterze pomnika na placu osady.

W Bałtyku (a także Morzu Śródziemnym i Atlantyku) żyje morświn. Znajduje się w Polskiej Czerwonej Księdze. Wyglądem przypomina nieco orkę.

Nazwa narwalowate została utworzona od jego najbardziej znanego przedstawiciela, narwala. Samiec narwala ma zaledwie dwa zęby, z czego jeden najdłuższy wystaje z pyska i osiąga jeden metr długości. Służy on do obrony przed orkami oraz do wiercenia otworów w lodzie. Narwale żyją u polarnych wybrzeży Europy i Ameryki Północnej. W średniowieczu ludzie znajdujący zęby narwali uważali je za rogi jednorożców² i sporządzali z nich min. książęce berła.

 Bliskim krewnym narwala jest białucha. W Bałtyku pojawia się sporadycznie. Nazywana bywa również walem białym, lub morskim kanarkiem.

Największym zwierzęciem świata jest płetwal błękitny (30 m). Do niedawna uważano go za większego od dinozaurów. Jednak po znalezienie szczątków seismozaura (52 m) znalazł się dopiero na drugim miejscu. Płetwal błękitny należy do fiszbinowców, a jego jedynym pokarmem jest kryl.

Drugim, mniej znanym wielorybem jest płetwal Bryde'a (15 – 16 m).

Największym (20 m) zębowcem jest kaszalot. Potrafi nurkować do 1000 m głębokości. Ma ogromny łeb pokryty twardą skóra (ciało sprężyste), a wypełniony olbrotem i spermacetem. Dzięki tym tłuszczom martwy kaszalot nie tonie, co było powodem ich masowego odławiania. Skóra na głowie po zderzeniu się odgina, natomiast wspomniane tłuszcze chronią czaszkę. Teraz Czytelnik rozumie czemu kaszalot potrafi rozwalić statek bez szkody dla siebie. Najsłynniejszym wielorybem jest

wymyślony przez amerykańskiego pisarza Hermana Melville'a albinotyczny kaszalot o imieniu Moby Dick, tytułowy bohater jego powieści. ,,Moby Dick'' jest napisany w formie pamiętnika, którego narratorem jest marynarz Izmael. Autentycznym odpowiednikiem Moby Dicka był Tom z Nowej Zelandii. Jako jeden z nielicznych wielorybów wygrał walkę z człowiekiem. Pewnego razu został zaatakowany przez całą flotyllę wielorybniczą i pozatapiał wszystkie statki. Kaszaloty są mięsożerne, a odżywiają się: rybami, płetwonogimi i kalmarami.

Od XVIII wieku masowo (100 sztuk dziennie) mordowano wieloryby dla ich skór, mięsa, fiszbin, ambry i tranu. Od lat tran był bardzo ceniony jako lekarstwo. Jeszcze w początkach XX wieku był obowiązkowo podawany dzieciom w szkołach. Fiszbiny były używane do usztywniania gorsetów i cylindrów. Ambra są to sklejone ze sobą twarde części ofiar kaszalota. Kiedyś była bezpodstawnie ceniona. Obecnie większość państw zakazała wielorybnictwa. Jeszcze niedawno do największych potęg wielorybniczych świata należały Japonia i ówczesny Związek Radziecki. W zwalczaniu wielorybnictwa dużo zrobiła również organizacja ekologiczna Greenpeace. Niestety na niektórych wyspach wieloryby nadal są poławiane. Na należącej do Portugalii Maderze znajduje się fabryka przetwórstwa wielorybów.

A czy wie Czytelnik dlaczego wyrzucone na brzeg wieloryby giną skoro oddychają tlenem atmosferycznym? Otóż są to zwierzęta bardzo ciężkie, a woda równoważy ich ciężar. Natomiast na lądzie olbrzymia masa ich ciał powoduje uszkodzenia narządów wewnętrznych.

1 W ,,Mieczu Przeznaczenia'' A. Sapkowskiego występują żyjące na wysypiskach śmieci potwory zeugle, które jednak nie przypominają bazylozaurów, ani innych waleni – prehistorycznych bądź współczesnych; są za to podobne do koszmarnych ośmiornic

2 W istnienie jednorożców wierzono od starożytności aż do XVIII wieku.   

Co ma Xibalba do Hogwartu?

,,Funkcję posłańców 12 panów X[ibalby]  sprawowały przemieszczające się błyskawicznie 4 puchacze, noszące tytuł Ahpop Achih ('Sowy, Służba Rządząca Zaświatami, Zwiastuny'): szybki jak strzała Chabi  - Tucur ('Sowa - Strzała'), Huracan - Tucur ('Sowa Jednonoga'), który miał tylko jedną nogę, Caquix - Tucur ('Sowa - Ara') z czerwonym grzbietem i Holom - Tucur ('Sowa - Głowa'), beznogi, posiadający tylko głowę i skrzydła. Puchaczami byli także Ixpurpuvec i Puhuyu (purpuvec i puhuy to lokalne  nazwy puchaczy), którzy  - pełniąc straż w ogrodach Hun - Came i Vucub - Came - siedzieli na gałęziach ogrodowych drzew. Nie wywiązawszy się w powierzonego im zadania (nie upilnowali kwiatów), ponieśli straszliwą karę; rozdarto im usta, stąd sowy mają 'przełamany nos'. [...]'' - Małgorzata Sacha Piekło (red.) ,,Zaświaty i krainy mityczne''

Dla porównania: czarodzieje z cyklu ,,Harry Potter'' też używali sów jako posłańców, co upodabnia nieco Hogwart do Xibalby - krainy zmarłych z mitologii Majów. 

Oniricon cz. 221

Śniło mi się, że:

- byłem w USA razem z Amerykanką i w kiosku prowadzonym przez księdza chciałem kupić ,,Niedzielę'' z papieżem Franciszkiem na okładce,

- pewien mąż miał żonę lesbijkę o blond włosach; została ona w swoim domu zaatakowana przez duże skolopendry; broniłem jej przed nimi i zabijałem je,

- wbrew swej woli zamieszkałem w mieszkaniu złodziei i miałem z tego powodu wyrzuty sumienia; sąsiad - karzeł Znosek i Alexandrus ov Cocelaise zawiadomili policję, lecz złodzieje skierowali podejrzenia w stronę oskarżycieli; aby się uwolnić od złodziei powiedziałem o tym Mamie,

- na lekcji religii o. Markusa ov Cosiara czytałem najnowszy zbiór opowiadań A. Pilipiuka będący komentarzem do jego wpisów na blogu,

- na Wikipedii w artykule o blogach internetowych zamieszczono linka do bloga ,,Mitoslavia'',

- czytałem fantastyczną książkę Tony'ego Wolfa, lecz zapomniałem szczegółów,

- Jarre skarżył się Geraltowi, że został ochrzczony,

- szedłem ulicą razem z Kaczorem Donaldem,

- w filmie ,,Wiedźmin'' pokazano reklamę, na której kobieta pływała w jeziorze razem z olbrzymią żabą i zaskrońcem, potem ta kobieta została przeniesiona do świata wiedźmina,

- po studiach wróciłem do klasy drugiej liceum gdzie zostałem napadnięty przez chłopaków z mojej klasy na mocy jakiegoś wymuszonego kontraktu; potem chcieli oni napaść na kogoś innego, zobaczyłem o. Markusa ov Cosiara z bandażem na oku, potem moja klasa zabarykadowała się w sali, zaś nauczyciele wezwali policję, która wyważyła drzwi; na lekcji geografii Irenaus ov Kudlabicic chciał czytać moje sny, lecz mu nie pozwoliłem,

- jakiś komunista narysował Trutnia Grubusia,

- jakiś mały chłopiec płakał, że dorosła aktorka go nie kochała,

- w latach 80 - tych XX wieku sedewakantyści nakręcili film o Jezusie Chrystusie,

- blisko siebie leżały miasta Dżabarsa i Dżabalaqua,

- rysowałem fantastyczną mapę Polski; w miejscu gdzie był Szczecin miały stać trzy trony dla gryfa, Sediny i Trygława,

- poszedłem do spowiedzi; w konfesjonale siedział Hubert Urbański i śmiał się ze mnie, potem zobaczyłem księdza w sąsiednim konfesjonale i tam poszedłem,

- oglądałem ,,Czarownicę'' Disneya na ekranie z prześcieradła zawieszonego na ścianie,

- pisząc recenzję ,,Mgieł Avalonu'' z pośpiechu opuściłem wątek Lancelota,

- Alexandrus ov Cocelaise pytał się mnie dlaczego wciąż chodzę do klasy czwartej. 

Mojsław i Jakub w Raju

,,Przypadkowymi odkrywcami r(aju) byli też żeglarze, wśród których byli dwaj mieszkańcy Nowogrodu - Mojsław i Jakub. Podczas burzy na morzu zboczyli z kursu i 'siłą wiatru' zostali przeniesieni w rejon wysokich gór. Na jednym ze wzniesień ujrzeli namalowane w przepiękny sposób wyobrażenie Deesis (Chrystus w otoczeniu Marii i Jana Chrzciciela). Miejsce to oświetlała trudna do opisania jasność, która nie miała swojego źródła. Wędrowcy próbowali dotrzeć do miejsca, skąd było słuchać muzykę i radosne śpiewy, jednak ich starania skończyły się niepowodzeniem. Dwóch pierwszych posłańców na widok światła z radością rzuciło się przed siebie i nie powróciło, trzeciego zaś, którego wcześniej przywiązano, wyciągnięto z powrotem martwego'' - Małgorzata Sacha - Piekło (red.) ,,Zaświaty i krainy mityczne. Leksykon''

Ruska legenda o piekle

,, [...] Na Rusi znana była również opowieść o podróży dwóch mieszkańców Nowogrodu Wielkiego do miejsca określanego jako p[iekło]. Podczas jednej z wypraw na Morze Dyszące (Morze Białe i Morze Lodowate) mieli oni przypadkiem trafić na wyspę pełną ognia, robactwa oraz wody spadającej do otchłani i trzykrotnie w ciągu dnia wybijające na powierzchnię'' - Małgorzata Sacha - Piekło (red.) ,,Zaświaty i krainy mityczne. Leksykon''

Lew

Podobnie jak kot domowy i jaguar, również lew zajmuje dużo miejsca w kulturze człowieka. W bajkach i baśniach jest królem zwierząt. W mitologii greckiej występuje zabity przez Heraklesa lew nemejski o skórze tak grubej i twardej, że nie dawało się jej niczym przebić. Od nazwy tego kota została utworzona pośrednio nazwa miasta Lwów na Ukrainie. Lwy stały się pierwowzorem wielu wyimaginowanych stworów jak gryfy czy sfinksy.

Występują dwie główne odmiany lwów: afrykański (to jest masajski, berberyjski etc.) i azjatycki. Lew azjatycki jest gatunkiem ginącym z powodu polowań. Największa populacja lwów azjatyckich żyje w rezerwacie Kathiwar w Indiach. Lwy są przykładem dymorfizmu płciowego (co znaczy, że samiec różni się wyglądem od samicy). Na głowie samca sierść jest bujna i tworzy rozłożystą grzywę. Samice i młode jej nie mają. U osobników obydwu płci ogon kończy się kępką włosów zwaną chwostem. Swym wyglądem lwica przypomina żyjącą w obu Amerykach pumę. Jako jedyne kotowate lwy prowadzą stadny tryb życia. W stadzie jest wyraźny podział obowiązków. Samce z powodu widocznej z daleka grzywy zostawiają polowanie samicom, a same pilnują bezpieczeństwa stada. 

Płetwonogie

Ta grupa ssaków morskich powstała na drodze ewolucji z łasicowatych (wydry). Dotyczy to fok, natomiast przodkami uchatek i morsów są niedźwiedziowate.

W Bałtyku żyją trzy gatunki ssaków płetwonogich, a są to foki: pospolita, szara i obrączkowana. W Polskiej Czerwonej Księdze znajduje się foka szara. Najsłynniejszym ssakiem płetwonogim jest foka Balbina znajdująca się pod opieką ludzi na Helu. Młode foki u większości gatunków mają białe ochronne ubarwienie. Ssaki płetwonogie żyją u wybrzeży wszystkich kontynentów. W Morzu Śródziemnym żyje foka zwana mniszką śródziemnomorską (jej wymarła krewniaczka mniszka karaibska żyła u wybrzeży Antyli, Ameryki Środkowej i Południowej, zaś zagrożona wyginięciem mniszka hawajska zamieszkuje Hawaje). Mniszka śródziemnomorska na wskutek nadmiernych połowów ryb, kłusownictwa i zanieczyszczania środowiska jest gatunkiem ginącym. Dwa gatunki ssaków płetwonogich (foka bajkalska i foka kaspijska) żyją w wodach słodkich. U wybrzeży Antarktydy żyje foka zwana lampartem morskim. Żywi się rybami, pingwinami, a nawet … innymi fokami (takimi jak foka krabojad). Największym (5 m) ssakiem płetwonogim świata jest słoń morski nazwany tak ponieważ u starych samców górna warga tworzy niewielką ,,trąbę''. W okresie godowym samce słoni morskich walczą między sobą o możliwość pokrycia jak największej ilości samic. Tak jak ich lądowi imiennicy, słonie morskie mają grubą skórę, która ma chronić mięśnie przed kłami rywali i orek.

Grubą skórę mają również morsy. Te wielkie morskie ssaki żyją u polarnych wybrzeży Skandynawii, Grenlandii, Alaski, Kanady i Syberii. Z pyska wystają im ciosy zwane błędnie kłami. Podobnie jak kość słoniowa tak ciosy morsów są przyczyną ich zguby ponieważ w celu ich zdobycia morsy podobnie jak słonie są mordowane przez kłusowników ¹. Morsy używają ciosów do obrony przed drapieżnikami, do wydłubywania małży z dna morskiego i zaczepiania się o krę. Foki i morsy są dla Eskimosów bardzo cennymi zwierzętami, dostarczającymi mięsa, skór (do wyrobu ubrań i kajaków), tłuszczu (do celów oświetleniowych) i kości do wyrobu narzędzi i broni.

Uchatki żyją u wybrzeży Azji (kotik), Afryki (kotik afrykański), Ameryki Północnej i Południowej (uchatka kalifornijska) i Australii (uchatka australijska).

1 Ciosy morsów jako substytut kości słoniowej pojawiają się w niektórych opowiadaniach A. Pilipiuka

Zwierzęta mórz i oceanów

Od bakterii pochodzi pierwotniak zwany eugleną zieloną nazywaną również klejnotką. Pierwotniak ten posiada cechy zarówno roślin (np. ciałka zieleni) i zwierząt (cudzożywność). Stopniowo w procesie ewolucji wśród pierwotniaków powstawały gatunki coraz doskonalsze. Jednymi z nich są 

otwornice i promienice. Pierwotniaki te są okryte wapienną skorupką. Po ich śmierci skorupki gromadzą się na dnie i pod ciśnieniem powoli zmieniają się w skały wapienne ¹.

Innymi prymitywnymi bezkręgowcami są gąbki. Swym wyglądem przypominają roślin, za które kiedyś je uważano. Wyżej rozwiniętymi bezkręgowcami są szkarłupnie (z grec. Echidnodermata, co 

po spolszczeniu znaczy 'kolczasta skóra'). Jednymi z ich przedstawicieli są rozgwiazdy nazwane tak dlatego, że kształtem ciała przypominają gwiazdy. Są mięsożerne a odżywiają się głównie małżami, 

natomiast również należące do rozgwiazd korony cierniowe (nazwane tak z powodu kolczastej 

skóry) żywią się koralowcami. Innymi przedstawicielami szkarłupni są jeżowce nazwane tak ponieważ wyglądem przypominają zwinięte w kulkę jeże. Natomiast należący do jeżowców 

serduszkowiec przypomina serce, a jego kolce są krótkie i miękkie. Wszystkie jeżowce są roślinożerne, a odżywiają się glonami. Wszystkie jamochłony prowadzą wodny tryb życia. Ich nazwa wzięła się od jamy chłonąco – trawiącej. Niektóre jamochłony żyją również w wodach słodkich (np.

 stułbie). Jedynym krążkopławem (zwanym również meduzą) żyjącym w Bałtyku jest chełbia modra. Najwięcej meduz żyje w morzach tropikalnych. W odróżnieniu od naszej chełbi modrej,

 niektóre z nich są niebezpieczne dla człowieka (najgroźniejsza jest bełtwa). Bąbelnica zwana również żeglarzem portugalskim jest kolonią małych, morskich organizmów zawieszonych pod skórnym workiem wypełnionym powietrzem. Największym przedstawicielem płazińców jest wstężnik (30 m), natomiast jego krewny wstężnik mniejszy osiąga zaledwie 30 cm długości. Średniej wielkości wstężniki osiągają 5 – 8 m długości. Robaki te są szerokie na 2,5 – 9 mm. Żyją u atlantyckich wybrzeży Europy i w kanale La Manche. W odróżnieniu od dżdżownicy, nie mająca 

polskiej nazwy Serpula żyje w morzach i prowadzi osiadły tryb życia. Podobnie jak Lanica, Serpula chroni swoje miękkie ciało wewnątrz wapiennej rurki. W odróżnieniu od Serpuli, Lanica przytwierdza swoją rurkę do podłoża. Natomiast przypominająca dżdżownicę piaskówka żyje w mule, gdzie drąży norki wyglądające jak litera U. W morzach i oceanach żyje wiele skorupiaków w 

tym największy skorupiak świata – krab japoński (3 metry rozpiętości odnóży). W Bałtyku żyje krab wełnistoszczypcy zawleczony z Chin. Innymi skorupiakami żyjącymi w Bałtyku są krewetki, garnele, pąkla.

Pierwszymi kręgowcami w historii świata były ryby (niektóre ich gatunki żyją w wodach słodkich). 

Najmniejszą rybą świata jest babka (1 cm), a największą – rekin wielorybi (15 m), którego długość rekordowa wynosi 20 m. Ryby żyją we wszystkich morzach świata z wyjątkiem Morza Martwego. Kręgowce te rozmnażają się jajorodnie znosząc jaja zwane ikrą. Natomiast średniej wielkości rekiny 

(np. żarłacz ludojad, żarłacz tygrysi, lamna śledziowa) są jajożyworodne. Żarłaczowi błękitnemu często towarzyszy niewielka, czarno – biała ryba zwana pilotem. W jurze rozwinęły się gady kopalne zwane gadami morskimi. Dzieliły się one na Ichtiosauria i Sauroperygia. Przedstawicielem tej 

pierwszej był min. ichtiozaur (,,rybi jaszczur''), który dał nazwę tej grupie gadów morskich. Ichtiozaur jako pochodzący od gadów lądowych miał cztery płetwy, nie mógł jednak chodzić, dlatego był żyworodny jak współczesne delfiny. Inne gady morskie wychodziły w porze lęgów z wody. Sauropterygia była reprezentowana przez gady morskie przypominające wyglądem dinozaury 

Sauropoda. Największy ich przedstawiciel – elasmozaur osiągał 20 m długości. Gad ten miał paszczę pełną ostrych zębów, długą szyję, płetwy oraz krótki ogon. Gady te były mięsożerne, a odżywiały się rybami, mięczakami, skorupiakami. Współczesne gady morskie należą do żółwi, 

jaszczurek i węży. Te ostatnie (węże morskie) w starych opowieściach żeglarskich występują jako wielkie potwory zatapiające okręty. Tak naprawdę osiągają 90 cm długości i nie napadają na ludzi bez potrzeby. Są jednak bardzo jadowite (jedna kropla jadu węża morskiego wystarczy do zabicia pięciu ludzi, natomiast 15 kropli jadu żmii jednego). Jedyną jaszczurką żyjącą w morzach jest 

legwan morski żyjący u wybrzeży Galapagos. Żywią się glonami. Jako jedyne jaszczurki na świecie posiadają gruczoł solny do wydalania nadmiaru soli z organizmu. Wśród żółwi morskich znajduje się 

również największy żółw świata – żółw skórzasty. Żyjący u wybrzeży Nowej Gwinei szylkret olbrzymi został przetrzebiony przez człowieka z powodu swego pancerza złożonego z wielobarwnych płytek, z których wyrabiane są drobiazgi galanteryjne. Zagrożony wyginięciem jest 

także karetta. Ptakami morskimi nazywamy ptaki, które żyją na wybrzeżu. W Polsce są to: mewa 

pospolita, nur czarnoszyi, ohar itd. W Europie u wybrzeży północnego Atlantyku żyją maskonury. Czasem na wybrzeżach spotyka się bieliki. Oprócz ohara nad morzem spotykamy inne blaszkodziobe np. kaczki lodówkę, uhlę i edredona. Ssaki morskie dzielimy na walenie, płetwonogie i syreny. 

Jedynym przedstawicielem łasicowatych żyjącym w morzu jest wydra morska zwana wydrozwierzem, lub kałanem. Największym zwierzęciem świata jest płetwal błękitny (30 m). 

Podobny kształt ciała, ale mniejsze rozmiary ma finwal (20 m). Tak jak płetwal błękitny żywi się krylem. W Bałtyku żyją trzy gatunki płetwonogich: foka szara, foka pospolita i foka obrączkowana. Syreny zostały tak nazwane ponieważ z daleka samica przypomina karmiącą kobietę. Ich przedstawicielami są manat i diugoń. Jeszcze w XVIII wieku w morzach polarnych żyła krowa morska. Została opisana przez niemieckiego przyrodnika Stellera.

1 Obecnie pierwotniaków nie zalicza się już do zwierząt, ale do królestwa Protista, do którego należą również glony