,,Biblia''

,,W niniejszej pracy Biblia jest odczytywana w sposób tradycyjny, to znaczy tak, by odkryć jej rzeczywiste znaczenie. Nie jest to więc podejście dosłowne, literalne. Do pierwszych literalistów należał jeden z ojców Kościoła Orygenes, który w Ewangelii Mateusza (19, 12) przeczytał, że są tacy, którzy ‘się sami wytrzebili dla królestwa niebieskiego’ [przekład Jakuba Wujka]. Odbierając te słowa literalnie, Orygenes bezzwłocznie wykastrował się. Nie słyszałem, żeby któryś ze współczesnych literalistów dał się pokroić w ten sposób za swoje interpretacje. Nie zmienia to faktu, że Biblia używa szerokiej gamy technik literackich. Jej fragmenty są czasem po prostu relacją, jak to jest z dziejami Jezusa opowiedzianymi w Ewangelii. Niekiedy pojawiają się parabole, na przykład w przypowieściach Jezusa, ilustrując nauczanie moralne. Innym razem wykorzystują one metafory, jak wtedy gdy Jezus mówi: ‘Ja jestem krzewem winnym – wy latoroślami’, albo gdy odpowiada swoim oskarżycielom: ‘Zburzcie tę świątynię, a Ja w trzech dniach wzniosę ją na nowo’. Oni myśleli, że chodzi literalnie o świątynię, a On miał na myśli swe zmartwychwstanie w ciele. Tylko jako metaforę można rozumieć fragment z Księgi Izajasza (55, 12), który opisuje góry i pagórki wznoszące radosne okrzyki oraz drzewa klaszczące w dłonie.Ojcowie Kościoła zazwyczaj rozumieli przekaz Pisma na wielu poziomach. […] Odrzucam jednak również pogląd będący drugą skrajnością, który głosi, że Biblię należy czytać przez pryzmat współczesnych świeckich przekonań. Niektórzy bowiem chcieliby odrzucić te fragmenty Pisma, które im nie pasują, a skwapliwie wykorzystać tylko te części, które im odpowiadają. To jest chrześcijaństwo à la szwedzki stół, gorsze niż literalizm. Literalista przynajmniej próbuje nauczyć się czegoś z Pisma, zaś chrześcijanin wybiórczy przerzuca swe poglądy na teksty Biblii.
[…] Tylko badając dany tekst w odniesieniu do całości, możemy ustalić jak najlepiej rozumieć dany wiersz czy akapit. […] bez względu na to czy uznajesz Biblię za dzieło natchnione, czy nie, czytaj tekst w kontekście, by zrozumieć jego prawdziwą treść’’ - Dinesh D’Souza ,,To wspaniałe chrześcijaństwo’’

,,Szymon pomyślał niespodziewanie o oskarżeniach Petroniusza kierowanych pod adresem chrześcijaństwa. W świetle tego, do czego przed chwilą doszedł, wydały mu się absurdalne. Przecież wojny prowadzone w Bożym imieniu były w rzeczywistości skierowane przeciwko Niemu. Przeciwstawiały się Jego przykazaniom. Ci, którzy je toczyli, powołując się na Boga, bluźnili Mu. Przyszedł na świat także po to, aby zmazać ich grzechy. Obwinianie Go o zbrodnie ludzkości to tak, jakby zasady fizyki oskarżać o to, że zdarzają się wypadki drogowe. Bóg nie jest odpowiedzialny za historię. Czym bardziej tragiczna, tym Jego męczeństwo jest większe’’ - Martin Abram ,,Quo vadis trzecie tysiąclecie’’ ¹

Od najwcześniejszego dzieciństwa jestem katolikiem. Mój pierwszy kontakt z ,,Biblią’’ miał miejsce w wieku przedszkolnym, kiedy Mama czytała mi opracowania przeznaczone dla dzieci (,,biblijki’’) takie jak ,,Wierni przyjaciele’’ czy ,,Na początku’’. Pamiętam, że jako małe dziecko dziwiłem się i było to zdziwienie przemieszane z przestrachem, że Bogu ,,nikt nic nie każe’’. W moich fantazjach z tego okresu pojawiał się Archanioł Gabriel, oraz gadokształtny Mecenas Chytry Wąż, którego pierwowzorem był zwodniczy wąż z Księgi Rodzaju. Opis stworzenia świata mieszał mi się z opisem kształtowania się Ziemi zawartym w książce popularnonaukowej ,,Świat przyrody’’. Jako bardzo małemu dziecku egipscy bogowie z głowami zwierząt, o których słyszałem w telewizji wydawali mi się bardziej interesujący niż ,,Bozia’’. Moim ulubionym bohaterem był jednak siłacz Samson. Wyobrażałem sobie, że przyjdzie do mnie i obroni przed znienawidzoną matematyką (sic!).

W okresie wczesnoszkolnym z powodu błędnej, dosłownej interpretacji uważałem węże za złe zwierzęta i miałem problemy z teorią ewolucji. Popadłem wręcz w taką skrajność, że uznałem, że dinozaurów nigdy nie było, a ich skamieliny zostały sfabrykowane na potrzeby walki z Kościołem (katechetka prostowała to mówiąc, że dinozaury nie zmieściły się do Arki Noego).

W klasie czwartej na lekcji religii narysowałem w zeszycie chudą krowę ze snu faraona wyjaśnionego przez patriarchę Józefa pożerającą tłustą krowę.

W klasie piątej moje wątpliwości rozwiał i sprostował katecheta, pan Andreus ov Leovishiner, z wykształcenia filozof. ² Wyjaśnił, że ,,Biblia’’ nie jest dziełem naukowym, za to posługuje się symbolicznym językiem (jak to to ujął Galileusz: ,,uczy jak dostać się do Nieba, a nie jak niebo się obraca’’). Od tego czasu jestem teistycznym ewolucjonistą. Pan Leovishiner mówił, że ,,Biblię’’ należy czytać jako całość, bo jeśli się opiera na fragmentach wyrwanych z kontekstu można nimi wszystko udowodnić, także to, że … Boga nie ma (naprawdę w ,,Biblii’’ są takie słowa). Mój własny przykład dotyczy tu roli trędowatych w Starym Testamencie (uznawani za nieczystych) i Nowym (uzdrawiani przez Jezusa). Katecheta życzył nam, abyśmy kiedyś przeczytali całą ,,Biblię’’.

W gimnazjum omawialiśmy fragmenty ,,Biblii’’ jako dzieła literackiego na lekcjach języka polskiego, co bardzo mnie ucieszyło. Duże wrażenie zrobiła na mnie książka niemieckiego zoologa Vitusa B. Dröschera ,,I wieloryb wysadził Jonasza na ląd… Czy biblijne cuda z udziałem zwierząt mogły zdarzyć się naprawdę?’’ Odwoływałem się do tej pozycji w wypracowaniu z języka polskiego co nie podobało się polonistce. W trzeciej klasie gimnazjum czytałem starotestamentalną antologię ks. Antoniego Paciorka ,,Biblia dla każdego i na każdy dzień’’ zawierającą komentarze. Wówczas napisałem też poemat dygresyjny ,,Milenium czyli Nowe Triumfy’’, którego akcja toczyła się w Noc Sylwestrową 1999 r. w Armagedonie w Izraelu (Armagedon został oczywiście zaczerpnięty z Apokalipsy św. Jana).

W pierwszej klasie liceum omawialiśmy fragmenty ,,Biblii’’ na języku polskim. Napisałem też wówczas wypracowanie o moim własnym stosunku do ,,Biblii’’.

W październiku 2019 r. wraz z Apokalipsą św. Jana skończyłem lekturę ,,Biblii’’ księga po księdze. Czytam ją regularnie i wykorzystuję jej fragmenty w modlitwie na różańcu. Zgodnie z nauką Kościoła uznaję ją za zbiór pism natchnionych napisanych pod wpływem Ducha Świętego. Jest dla mnie najważniejszą ze wszystkich ksiąg, a pomijając względy religijne, jej lekturę uznaję za nieodzowną do tego by dobrze zrozumieć kulturę Europy.

,,Zabiłem wszystkich, siedem tysięcy mężów, chłopców, kobiet, dziewcząt i służebnic, ponieważ poświęciłem ich bogu Asztar – Kemosz’’ - inskrypcja Meszy, króla Moabu (IX wiek p. n. e.)

Do najtrudniejszych fragmentów ,,Biblii’’ zwłaszcza Starego Testamentu należą wersety mówiące o walce Izraela z pogańskimi ludami; o bitwach i wycinaniu w pień całych ludów łącznie z małymi dziećmi. Czytane w oderwaniu od kontekstu przyczyniają się u wielu do zburzenia obrazu miłosiernego Boga. W wyjaśnieniu tej wątpliwości może pomóc fakt, że wojska Mojżesza i Jozuego nie były bardziej okrutne od sobie współczesnych (vide powyższa inskrypcja króla Meszy), a krwawe opisy zagłady pogan miały obrazować nieuchronność kary za grzechy. Zwłaszcza Asyryjczycy lubili się chełpić dokonanymi zbrodniami, zaś starożytni Persowie wynaleźli karę ukrzyżowania przejętą później przez Rzymian. Bóg nie czekał z objawieniem się, aż Izraelici stanął się bardziej moralni od sąsiadów, a droga do ewangelicznego przesłania miłości wszystkich ludzi była bardzo długa. Jak ujęła to prof. Anna Świderkówna (1925 – 2008): ,,Nie jest to wcale historia świętych ludzi, lecz świętego Boga, który ma okropne kłopoty z bardzo nie świętymi ludźmi’’. Odnośnie ofiar tych wojen: ,, […] Jeden Bóg wie, jaki jest los ostateczny tamtych Kananejczyków, którzy zginęli w czasach Jozuego. […] Chrystus przyszedł zbawić wszystkie narody. Nawet zdawałoby się przeklętych przez Boga Kananejczyków’’ - o. Jacek Salij ,,Czy Bóg kazał wymordować narody Kannanu?’’ na stronie ,,Mateusz.pl’’. Pomocny może być również tekst o. Tomasza Dąbka ,,Niezrozumiałe fragmenty Biblii’’ na stronie ,,Centrum Duchowości Benedyktyńskiej’’.

Gwoli ścisłości okrutne sceny są obecne również w pogańskich mitach.

W mitologii greckiej mamy wojnę trojańską (w czym zagłada Troi była mniej okrutna od zagłady Kanaanu?), ofiary z ludzi (Ifigenia, Idomente, syn Idomeneusa), czy Apolla i Artemidę, którzy wymordowali całe potomstwo Niobe, która obraziła ich matkę Latonę.

W mitologii rzymskiej Eneasz ³ składał w ofierze jeńców wojennych, zaś założyciel Rzymu, Romulus zabił swego brata Remusa tak jak biblijny Kain Abla, jednak w przeciwieństwie do Kaina nie poniósł kary.

W mitologii indyjskiej Indra i Ariowie podbijają całkowicie odczłowieczonych Dasów⁴ , Kriszna i Ardżuna palą las Khandawa wraz z jego mieszkańcami w ofierze dla boga ognia Agni, Paraśurama w obronie braminów morduje kszatriów, Pandawowie i Kaurawowie z woli bogów toczą bratobójczą walkę na polach Kurukszetry, a co najgorsze sztywny podział społeczeństwa na kasty uniemożliwiający ogromnej rzeszy ludzi wyrwanie się z nędzy jest integralną częścią hinduizmu. ⁵

W mitologii chińskiej władcą rzeki Huang – ho był bóg He – Po, któremu w czasie suszy składano ofiary z młodych kobiet. ⁶

W mitologii japońskiej pierwszy cesarz Jimmu rozpoczął panowanie od krwawej rozprawy z buntownikami Tsuchi – gumo.

Do tego dochodzą jeszcze postaci bóstw wojny jak Odyn (z jego woli wojownicy zabijali się nawzajem, aby trafić do Walhalli), irlandzka bogini Morrigan, czy aztecki bóg Huitzilopochtli, któremu składano w ofierze serca wyrwane żywym ludziom.

Zastanawiam się czy powyższe sceny przeszkadzają tym samym ludziom, którzy krytykują ,,Biblię’’ jako pełną okrucieństwa?

,,Bo gdy poganie, którzy Prawa nie mają, idąc za naturą, czynią to, co Prawo nakazuje, chociaż Prawa nie mają, sami dla siebie są Prawem. Wykazują oni, że treść Prawa wypisana jest w ich sercach, gdy jednocześnie ich sumienie staje jako świadek, a mianowicie ich myśli na przemian ich oskarżające lub uniewinniające’’ - Rz 2, 13 – 14

,,Biblię’’ często oskarża się o szerzenie nienawiści wobec pogan, w idei Narodu Wybranego i tylko jednej prawdziwej religii upatrując wręcz zapowiedź totalitaryzmów XX i XXI wieku (sic!). Czy jest tak istotnie? Według słów ,,Biblii’’ wszyscy ludzie pochodzą od tych samych prarodziców – Adama i Ewy stworzonych przez Boga (odsyłam do posta: ,,Św. Augustyn przeciw rasistom’’) zaś Jahwe jest Bogiem nie tylko Narodu Wybranego, ale całej Ziemi (,,Czyż nie jesteście dla Mnie jak Kuszyci wy, synowie Izraela? - wyrocznia Pana. Czyż Izraela nie wyprowadziłem z ziemi egipskiej jak Filistynów z Kaftor, a z Kir – Aramejczyków?’’ - Am 9,7).

Poza tym w obu Testamentach można znaleźć całkiem sporo pozytywnych postaci pogan, czasem nawet zawstydzających swoją postawą Izraelitów. Przykładem służą: Hagar (nałożnica Abrahama wygnana przezeń na pustynię pod wpływem nacisków Sary, znalazła tam opiekę Boga, zaś jej syn Izmael stał się protoplastą Arabów), Jetro (kapłan Madianitów i teść Mojżesza, który dał mu swoją córkę Seforę za żonę), Hiram (król Tyru pomagający Salomonowi w budowie świątyni w Jerozolimie), wdowa z Sarepty Sydońskiej (przyjęła ukrywającego się proroka Eliasza; Jezus stawiał ją za wzór Żydom), Naaman (syryjski wódz uzdrowiony z trądu przez kąpiel w Jordanie; sam Jezus stawiał go za wzór Żydom), feniccy żeglarze wzdragający się przed wrzuceniem Jonasza w morze, mieszkańcy Niniwy, którzy nawrócili się pod wpływem nauczania proroka Jonasza (,,Ludzie z Niniwy powstaną na sądzie przeciw temu plemieniu i potępią je; ponieważ oni dzięki nawoływaniu Jonasza się nawrócili, a oto tu jest coś więcej niż Jonasz’’ - Łk 11,32), perski król Cyrus (pozwolił Żydom odbudować świątynię w Jerozolimie), Mędrcy ze Wschodu, którzy przybyli powitać nowo narodzonego Jezusa (ich liczba i imiona są określone dopiero w tradycji), rzymski setnik proszący o uzdrowienie swojego sługi (Jezus powiedział o nim: ,,Takiej wiary nie widziałem nawet w Izraelu’’), kobieta kanaanejska (Syro – Fenicjanka, która mimo początkowej szorstkiej odmowy tak długo błagała Jezusa o uzdrowienie jej dziecka, aż otrzymała to o co prosiła), rzymski setnik Korneliusz ochrzczony przez św. Piotra, czy dworzanin etiopskiej królowej Kandaki ochrzczony przez św. Filipa (notabene ,,kandaka’’ to nie imię, tylko tytuł, podobnie jak ,,faraon’’).

,,Jak kogo pociesza własna matka, tak Ja was pocieszać będę’’ - Iz 66,13

Kiedy studiowałem historię na Uniwersytecie Szczecińskim, koleżanka będąca feministką twierdziła, że w ,,Biblii’’ kobiety są ukazane w złym świetle. Niestety nie jest to pogląd odosobniony. Na kartach ,,Biblii’’ można znaleźć pewne negatywne postaci kobiece (np. żony Lota i Putyfara, Dalila, królowe Jezebel i Atalia, Herodiada i jej córka Salome ⁷, Safira, apokaliptyczna Wielka Nierządnica), ale nie brakuje też niegodziwych mężczyzn (tak jak w życiu).

,,Stworzył Bóg człowieka na swój obraz, na obraz Boży go stworzył, stworzył mężczyznę i niewiastę’’ - Rdz 1,27. To właśnie przeciwko tej prawdzie w naszych czasach z całą zajadłością walczy ideologia gender! Stworzenie Ewy z żebra Adama jest dosłowną ilustracją hebrajskiego powiedzenia ,,oto jest kość z mojej kości’’ oznaczającego najbliższe pokrewieństwo. Adam i Ewa zostali stworzeni jako istoty równe i wzajemnie się uzupełniające, co później zepsuł grzech pierworodny. W mitologii sumeryjskiej istnieje podobna opowieść (lecz z innym morałem) o bogini Ninti - ,,Pani Żebra’’, stworzonej przez boginię Ninhursag dla uleczenia żebra boga wód Enkiego, który zachorował po zjedzeniu roślin (traktuję to jako przykład ,,ziaren Słowa’’, o których mówił św. Justyn Męczennik i inni Ojcowie Kościoła). Jeśli jesteśmy już przy mitach, nasuwają się również analogię między Ewą i Pandorą z mitologii greckiej. Jednak podczas gdy Pandora została stworzona przez bogów, aby przynieść nieszczęście złożonej z samych mężczyzn ludzkości (miała to być zemsta na Prometeuszu) Ewa została stworzona przez Boga jako ontologicznie dobra. Zagadnienie to poruszałem w czasie swojej prezentacji maturalnej z języka polskiego ;).

Oba Testamenty podają wiele pozytywnych przykładów kobiet. Najważniejszym i najbardziej świetlanym jest oczywiście Maryja, która urodziła i wychowała Jezusa Chrystusa. Rola Maryi podczas cudu w Kanie Galilejskiej świadczy o szacunku jakim cieszyła się w lokalnej społeczności, zaś pod krzyżem konający Jezus dał Ją za matkę wszystkim ludziom. Do Maryi odnosi się również apokaliptyczny symbol ,,Niewiasty obleczonej w Słońce’’, mającej Księżyc pod stopami i wieniec z dwunastu gwiazd.

Inne przykłady to: położne Szifra i Pua (odmówiły spełnienie rozkazu faraona mordowania hebrajskich dzieci, za co Bóg im błogosławił), Miriam (siostra Mojżesza, która ukrywała go w koszyku w trzcinach), córka faraona (przygarnęła znalezionego w rzece Mojżesza ratując go przed śmiercią), Rachab (prostytutka z Jerycha, która ukrywała izraelskich zwiadowców za co została w nagrodę oszczędzona razem z rodziną), Debora (prorokini i jedyna kobieta – sędzia, razem z Barakiem pokonała kanaanejskiego wodza Siserę), Jael (żona Chebera z plemienia Kenitów, która zabiła palikiem od namiotu pogrążonego we śnie Siserę, który szukał schronienia u jej męża), Rut (Moabitka przyjęta do Narodu Wybranego; poświęcono jej całą osobną księgę w Starym Testamencie), Anna (matka proroka Samuela, przykład pokornej i wytrwałej modlitwy, którą arcykapłan Heli mylił ze skutkami upicia się), królowa Saby (,,Królowa z Południa powstanie na sądzie przeciw ludziom tego plemienia i potępi ich; ponieważ ona przybyła z krańców ziemi słuchać mądrości Salomona, a oto tu jest coś więcej niż Salomon’’ - Łk 11,31), bohaterka Pieśni nad Pieśniami (w księdze tej przymierze Jahwe z Izraelem zostało przedstawione symbolicznie jako związek kochających się małżonków), Chulda (prorokini współczesna królowi Jozjaszowi, kapłan Chilkiasz prosił ją o radę gdy odnalazł stary zwój z Bożym prawem), Judyta (obroniła Izrael przed asyryjskim wodzem Holofernesem, któremu ścięła we śnie głowę)⁸ , wdowa z Sarepty Sydońskiej (mimo swego ubóstwa ugościła proroka Eliasza), Dzielna Niewiasta z Księgi Przysłów, Zuzanna (fałszywie oskarżona o cudzołóstwo przez lubieżnych starców, obronił ją prorok Daniel), św. Elżbieta (matka św. Jana Chrzciciela), prorokini Anna (razem z Symeonem obecna w czasie ofiarowania Jezusa w świątyni), Samarytanka z Sychar, którą Jezus poprosił o wodę, św. Maria Magdalena (prawosławni nazywają ją Równą Apostołom czego byłem świadkiem w czasie pielgrzymki na Podlasie), kobieta z przypowieści wytrwale szukająca zgubionej drachmy (obraz miłości Boga szukającego zagubionych grzeszników), wdowa, która wrzuciła do skarbony całe swe utrzymanie (,,wdowi grosz’’) oraz żona Piłata usiłująca wstawić się za skazanym na śmierć Jezusem (w literaturze apokryficznej nosi imię Klaudia Prokula).

W Starym Testamencie możemy przeczytać: ,,… a kto szanuje matkę, jakby skarby gromadził’’ - Syr 3,4. Z kolei w Nowym kiedy Jezus był ukrzyżowany to właśnie kobiety (Maryja, Maria żona Kleofasa i św. Maria Magdalena) pozostały Mu wierne, podczas gdy mężczyźni (z wyjątkiem św. Jana) uciekli.

Niestety na przestrzeni wieków jak również w naszych czasach można wymienić przykłady złego użytku z ,,Biblii’’ odczytywanej w sposób wybiórczy; literalny bądź liberalny. Przykłady te często służą jako argumenty przeciwnikom chrześcijaństwa. Nie należy jednak zapominać, że niewłaściwe odczytanie Pisma Świętego nie jest winą ani Ducha Świętego, ani autorów natchnionych, tylko tego kto źle je interpretuje. Kiedyś słyszałem od znajomego psychologa, że ,,w rękach szaleńca każda książka jest niebezpieczna’’. Jak najbardziej dotyczy to również ,,Biblii’’ mimo że jest Słowem Bożym. Oto te przykłady:

- kreacjonizm, czyli literalne odczytanie słów Księgi Rodzaju o stworzeniu świata i ludzi uparcie podtrzymywane wbrew danym naukowym; w różnych odmianach popularne zwłaszcza wśród protestantów w USA, ale też u wielu katolików w Polsce; ⁹

- wielu ekologom nie podobają się słowa: ,,Po czym Bóg im błogosławił, mówiąc do nich: ‘Bądźcie płodni i rozmnażajcie się, abyście zaludnili ziemię i uczynili ją sobie poddaną; abyście panowali nad rybami morskimi, nad ptactwem powietrznym i nad wszystkimi zwierzętami pełzającymi po ziemi’’, tymczasem nie oznaczają one wcale przyzwolenia na rabunkową eksploatację Ziemi (zwracam uwagi na takie postaci jak św. Franciszek z Asyżu, św. Marcin de Porres czy obecny papież Franciszek) nawet jeśli Jan Szyszko (1944 - 2019) robił wszystko by utwierdzić ludzi w tym błędnym mniemaniu, ¹⁰

- fragmenty opowiadające o podboju Kanaanu były wykorzystywane jako usprawiedliwienie podbojów i rzezi np. Prusów i Jaćwingów przez Krzyżaków, Słowian Połabskich przez Niemców, Azteków, Majów i Inków przez hiszpańskich konkwistadorów, czy Indian Ameryki Północnej przez purytanów;

- fragment Księgi Rodzaju o przekleństwie rzuconym przez Noego na swego syna Chama (protoplasty Murzynów) był (a zapewne i jest) wykorzystywany przez rasistów (w USA i RPA) jako usprawiedliwienie ich poglądów. W rzeczywistości rasizm jest głęboko sprzeczny z ,,Biblią’’, ¹¹

- ponieważ dawni Izraelici posiadali niewolników (tak jak wszystkie inne ówczesne ludy) zwolennicy tego obrzydliwego procederu w XIX – wiecznych USA powoływali się na słowa ,,Biblii’’. Trzeba jednak powiedzieć, że w XVI wieku obrońcy niewolnictwa Indian i Murzynów odwoływali się do pogańskiego filozofa Arystotelesa,

- słowa : ,,Nie pozwolisz żyć czarownicy’’ (Wj 22,17) były w wiekach XV – XVIII przywoływane przez inkwizytorów katolickich i protestantów jako uzasadnienie fizycznej eliminacji osób oskarżonych o czary poprzez palenie na stosie, wieszanie (w Anglii i w jej koloniach) lub topienie. Tymczasem choć ,,Biblia’’ radykalnie odrzuca wszelkie praktyki magiczne, wróżbiarskie i spirytystyczne, wolą miłosiernego Boga nie jest zagłada grzeszników, w tym okultystów, ale ich nawrócenie. ¹² Przykładem nawróconego masona i satanisty był bł. Bartolo Longo. (1841 - 1926) ¹³

- w Starym Testamencie czyny homoseksualne (notabene powód zniszczenia Sodomy i Gomory) były zagrożone karą śmierci, co stanowiło ewenement w ówczesnym świecie. Również w naszych czasach są obrzydliwym grzechem przeciwko naturze, jednak Kościół katolicki zaleca rozróżnienie między grzesznikiem (który może się nawrócić) a jego grzechem: ,,KKK 2358. Pewna liczba mężczyzn i kobiet przejawia głęboko osadzone skłonności homoseksualne. Skłonność taka, obiektywnie nieuporządkowana, dla większości z nich stanowi trudne doświadczenie. Powinno się traktować te osoby z szacunkiem, współczuciem i delikatnością. Powinno się unikać wobec nich jakichkolwiek oznak niesłusznej dyskryminacji. Osoby te są wezwane do wypełniania woli Bożej w swoim życiu – i jeśli są chrześcijanami – do złączenia z ofiarą krzyża Pana trudności, jakie mogą napotykać z powodu swojej kondycji.

KKK 2359. Osoby homoseksualne są wezwane do czystości. Dzięki cnotom panowania nad sobą, które uczą wolności wewnętrznej, […] mogą i powinny przybliżać się one […] do doskonałości chrześcijańskiej’ - ,,Katechizm Kościoła Katolickiego’’. Na swoim blogu wielokrotnie krytykowałem ruch LGBT i podtrzymuję te słowa. Odcinam się od sedewakantysty ks. Rafała Trytka wzywającego do palenia homoseksualistów, za to moim bohaterem jest Jakub Baryła, który sam z krzyżem w dłoni stanął na drodze Parady Równości¹⁴.

- słowa: ,,Karcenia chłopcu nie żałuj, gdy rózgą uderzysz – nie umrze. Ty go uderzysz rózgą, a od Szeolu zachowasz mu duszę’’ - Prz 23, 13 – 14 przez wielu Amerykanów są traktowane jako pochwała kar cielesnych wymierzanych rózgą, dłonią, lub drewnianą łyżką.

- wersety o bohaterach Starego Testamentu takich jak królowie Dawid i Salomon posiadających zgodnie z obyczajowością ówczesnego Bliskiego Wschodu wiele żon w sektach biblijnych (takich jak mormoni) są traktowane jako przyzwolenie na poligamię, mimo iż jest ona sprzeczna z Nowym Testamentem.

- na słowa: ,,I wielu też z tych, co uprawiali magię, poznosiło księgi i paliło je wobec wszystkich. Wartość ich obliczono na pięćdziesiąt tysięcy denarów w srebrze’’ - Dz 19,19 w XVI wieku powoływał się hiszpański biskup Jukatanu Diego de Landa (1524 – 1579) palący bezcenne kodeksy Majów, zaś w XXI wieku ks. Rafał Jarosiewicz publicznie palił min. ,,Harry’ego Pottera’’ i ,,Zmierzch’’ ¹⁵ co wywołało wielkie oburzenie. Jak to skomentował rzecznik kurii koszalińsko – kołobrzeskiej ks. Wojciech Parafianowicz: ,,Forma jest nieodpowiednia, niedobrze, że tak się stało, ale zagrożenia duchowe istnieją’’ (odsyłam do całego artykułu: ,,Rzecznik kurii o spaleniu książek: forma nieodpowiednia, ale zagrożenia duchowe istnieją’’ na stronie ,,e- KAI’’),

- biblijna sekta Świadków Jehowy powołując się na starotestamentalny zakaz spożywania krwi jako siedliska życia, zarezerwowanego dla samego Boga, jest przeciwna transfuzji krwi co nieraz doprowadza do śmierci dzieci, których rodzice nie chcieli leczyć,

- słowa: ,,A cały lud zawołał: ‘Krew Jego na nas i na dzieci nasze’’’ - Mt 27, 25 przez wieki były przywoływane podczas pogromów np. w czasach krucjat czy reformacji, co miało maskować ich prawdziwą motywację ekonomiczną. Nie chciano przy tym brać pod uwagę, że sam Jezus, Maryja i Apostołowie też byli narodowości żydowskiej. Gwoli ścisłości należy dodać, że antysemityzm nie jest wcale wynalazkiem chrześcijańskim. Żydów prześladowali już pogańscy Egipcjanie, Asyryjczycy, Babilończycy, Grecy i Rzymianie, oraz muzułmanie.

- błędem przeciwnym do antysemityzmu jest chrześcijański syjonizm popularny zwłaszcza wśród protestantów w USA. Zakłada on, że skoro Żydzi byli Narodem Wybranym, chrześcijanie muszą we wszystkim popierać Izrael, nawet gdy morduje Palestyńczyków. Dla mnie Izrael jest takim samym państwem jak każde inne i jeśli źle postępuje podlega krytyce,

- w XXI wieku gorące spory w Kościele katolickim dotyczą zjawiska pentakostelizacji (,,uzielonoświątkowienia’’). Opiera się ono na literalnie odczytywanych fragmentach Nowego Testamentu poświęconych działaniu Ducha Świętego i na próbach kopiowania zachowań ludzi będących pod Jego wpływem. Wiążą się z tym takie negatywne zjawiska jak: poniżające godność człowieka Toronto blessing, czy zakazane przez Kościół spowiedź furtkowa i uzdrowienie międzypokoleniowe. Nie jestem teologiem i mogę się mylić, choć osobiście sądzę, że rację ma ks. Andrzej Kobyliński ostrzegający przed pentakostelizacją i wzywający do zachowania tradycyjnych form pobożności katolickiej zgodnych tak z wiarą jak i z rozumem,

- mój ostatni przykład dotyczy brawaryzmu – ideologii szerzonej przez świeckiego prawnika Mirosława Salwowskiego, który postuluje literalną wykładnię przepisów biblijnych i przedsoborowych. Salwowski potępia polskie powstania narodowe jako bunt przeciwko władzy ustanowionej przez Boga (co w takim razie powiedzieć o św. Joannie d’Arc, św. Mikołaju z Flume, czy św. Albercie Chmielowskim, którzy walczyli w powstaniach o wolność dla swoich ojczyzn?). Grzechem jest dla niego taniec i pójście na plażę, podczas gdy mordowanie Indian (uważa, że nie było ludobójstwem) i posiadanie niewolników gotów jest usprawiedliwić. Komentarz zbyteczny.

Rodzimowierca Konrad T. Lewandowski napisał kiedyś na Facebooku, że po latach zrozumiał, że jakoby lektura ,,Biblii’’ nikogo nie zmieniła na lepsze. Zamierzam przytoczyć tu liczne kontrargumenty:

- franciszkanizm to średniowieczna filozofia stworzona przez św. Franciszka z Asyżu (1182 – 1226) polegająca na głębokiej miłości do przyrody jako dzieła Stwórcy. Św. Franciszek jest patronem ekologów,

- w opowieści o ofierze Abrahama zostały potępione ofiary z ludzi (zamiast Izaaka w ofierze został złożony baran). W późniejszych wersetach składanie ofiar z dzieci bożkom (,,przeprowadzanie przez ogień’’) było surowo zabronione. Tego typu ofiary były jednym z powodów gniewu Jahwe przeciwko Kananejczykom,

- ofiara Jezusa na krzyżu na trwałe zastąpiła starotestamentalne ofiary ze zwierząt. Wśród chrześcijan składają je jedynie Ormianie. ¹⁶

- w Starym Testamencie niewolnicy odpoczywali w szabat, a w roku jubileuszowym mogli odzyskać wolność. W Liście do Filemona św. Paweł wstawił się za zbiegłym niewolnikiem Onezymem delikatnie sugerując jego wyzwolenie. Chrześcijaństwo przyczyniło się do stopniowego zastąpienia starożytnego niewolnictwa mniej opresyjnym feudalizmem. W XIX wieku murzyńscy niewolnicy w USA utożsamiali się z Izraelitami cierpiącymi w niewoli egipskiej, zaś abolicjonistka Harriet Tubman (ok. 1820 – 1913), która uwolniła 150 niewolników była porównywana do Mojżesza.

- w Nowym Testamencie jest wiele fragmentów o wybaczaniu. Sam Jezus wołał z krzyża: ,,Ojcze, wybacz im, bo nie wiedzą co czynią’’ (Łk 23, 34). Kierując się tym św. Jan Paweł II (1920 – 2005) przebaczył swemu zamachowcy Alemu Agcy.

- ,,święte prawo gościnności’’, które Konrad T. Lewandowski uważa za fundamentalne dla rodzimowierstwa, występuje również w ,,Biblii’’. Bardzo gościnny był już starotestamentalny Abraham, zaś św. Paweł napisał: ,,Nie zapominajmy też o gościnności, gdyż przez nią niektórzy, nie wiedząc, aniołom dali gościnę’’ - Hbr 13, 12.

- słowa Jezusa: ,,Wtedy odezwie się Król do tych po prawej stronie: ‘Pójdźcie błogosławieni Ojca Mojego, weźcie w posiadanie królestwo przygotowane wam od założenia świata!

Bo byłem głodny, a daliście Mi jeść;

byłem spragniony a daliście Mi pić;

byłem przybyszem, a przyjęliście Mnie;

byłem nagi, a przyodzialiście Mnie;

byłem chory, a odwiedziliście Mnie;

byłem w więzieniu, a przyszliście do Mnie’.

Wówczas zapytają sprawiedliwi: ‘Panie, kiedy widzieliśmy Cię głodnym i nakarmiliśmy Ciebie? Spragnionym i daliśmy Ci pić? Kiedy widzieliśmy Cię przybyszem i przyjęliśmy Cię? Lub nagim i przyodzialiśmy Cię? Kiedy widzieliśmy Cię chorym lub w więzieniu i przyszliśmy do Ciebie?’ A Król im odpowie: ‘Zaprawdę, powiadam wam: Wszystko co uczyniliście jednemu z tych braci Moich najmniejszych, Mnieście uczynili’’ - Mt 25, 34 – 40 bardzo poważnie potraktowali: św. Matka Teresa z Kalkuty (1910 – 1997), św. Brat Albert (1845 – 1916), św. Ojciec Pio (1887 – 1968) ¹⁷, św. Wincenty a Paulo (1581 – 1660), bł. Edmund Bojanowski (1814 – 1871) – społecznik troszczący się o sieroty i zakładający ochronki dla dzieci wiejskich, bł. Jan Beyzym (1850 – 1912) opiekujący się trędowatymi na Madagaskarze, o. Marian Żelazek (1918 – 2006) opiekujący się trędowatymi w Indiach, bł. Stanisława Leszczyńska (1896 – 1974), - położna ratująca przeznaczone na śmierć dzieci w obozie koncentracyjnym, zakon bonifratrów, rodzina Ulmów (w czasie II wojny światowej zamordowana przez Niemców za ukrywanie Żydów), luteranin Albert Schweitzer (1875 – 1965), anglikanka Florence Nightingale (1820 – 1910) i wielu innych,

- słowa Jezusa: ,,Nikt nie ma większej miłości od tej gdy ktoś życie swoje oddaje za przyjaciół swoich’’ - J 15, 13 wprowadził w czyn św. Maksymilian Kolbe (1894 – 1941), który w obozie koncentracyjnym Auschwitz – Birkenau dobrowolnie zgłosił się na ochotnika by umrzeć w bunkrze głodowym za współwięźnia. ¹⁸ Podobnie postąpił prawosławny, gruziński św. Grzegorz Peradze (1899 – 1942).

- chrześcijaństwo głoszące jednakową godność każdego człowieka jest w Indiach (obok buddyzmu) atrakcyjną alternatywą wobec hinduizmu opierającego się na systemie kastowym. Część hinduistów czci Jezusa i Maryję jako wcielenie Wisznu. Sam twórca niepodległości Indii, Mohandas Karamchad Gandhi (1869 – 1948) z wielkim szacunkiem odnosił się do Jezusa mimo że nie przyjął chrztu,

- oba Testamenty wiele uwagi poświęcają ochronie wdów i sierot,

- dzieci, zwłaszcza w Nowym Testamencie są traktowane jako błogosławieństwo dla rodziców i otoczone szczególną ochroną. Słowa Jezusa: ,,Rzekł znowu do swoich uczniów: ‘Niepodobna, żeby nie przyszły zgorszenia; lecz biada temu, przez którego przychodzą. Byłoby lepiej dla niego, gdyby kamień młyński zawieszono mu u szyi i wrzucono go w morze, niż żeby miał być powodem grzechu jednego z tych małych. Uważajcie na siebie!’’ - Łk 17, 1-2 powinny motywować do walki z pedofilami zarówno świeckimi jak i duchownymi,

- słowa: ,,Nie będziesz uciskał cudzoziemców, gdyż znacie życie cudzoziemców w Egipcie’’ - Wj 23,19 można uznać za pierwszy tekst o ochronie praw mniejszości narodowych,

- w Starym Testamencie pozbawienie najemnego robotnika jego zapłaty zostało uznane za jeden z najcięższych grzechów (,,wołających o pomstę od Nieba’’). Prorok Amos (? - 745 p. n. e.) wiele uwagi poświęcił surowej krytyce wyzysku najuboższych i samolubstwa bogaczy,

- zakaz: ,,Nie zawiążesz pyska wołowi młócącemu’’ i zakaz niszczenia drzew w podbijanym Kanaanie wskazują na wczesne formy ochrony zwierząt i roślin,

- ,,Biblia’’ kładzie duży nacisk na wartość rodziny (obowiązek szacunku do ojca nawet gdyby stracił rozum) i na szacunek dla osób starszych. W Starym Testamencie długowieczność jest traktowana jak Boże błogosławieństwa,

- słowa św. Pawła: ,,Wszystko badajcie, a co szlachetne – zachowujcie!’’ mogły posłużyć Ojcom Kościoła jako zachęta do gruntownej analizy antycznej filozofii i mitologii ze zwróceniem uwagi na te ich elementy, które były zgodne z chrześcijaństwem. Słowa te traktuję jako przeciwieństwo luterańskiej zasady ,,Sola Scriptura’’.

O wielkim, wykraczającym poza ramy ściśle religijne znaczeniu ,,Biblii’’ w kulturze mogą świadczyć liczni pisarze (w poście poprzestanę na samych fantastach) i to nie tylko wierzący, którzy czytali tę księgę. W gronie tym można wymienić: George’a Macdonalda (notabene kalwińskiego pastora i jednocześnie pioniera gatunku fantasy), Lorda Dunsany, H. P. Lovecrafta (mimo jego ateizmu i fascynacji pogaństwem; odsyłam do posta: ,,Rodzinna Biblia Lovecraftów trafi na aukcję’’ na stronie ,,Booklips’’), R. E. Howarda (pierwowzorem Kulla z Atlantydy, a pośrednio Conana był starotestamentalny król Saul), Michaiła Bułhakowa (egzemplarz jego ,,Biblii’’ znajduje się w Muzeum Bułhakowa w Kijowie), J. R. R. Tolkiena (brał nawet udział w ekumenicznym przekładzie Księgi Jonasza), C. S. Lewisa, Andrzeja Sapkowskiego (mimo ateizmu tego Autora tytuł jego opowiadania ,,Droga, z której się nie wraca’’ o rodzicach wiedźmina został zaczerpnięty z Księgi Hioba), F. W. Kresa (mimo bycia ateistą przeczytał całą ,,Biblię’’ dwa razy), Michalinę Olszańską, Maję Lidię Kossakowską (zna ,,Biblię’’, jej apokryfy i pisma Ojców Kościoła) i wielu innych.

Pragnąc opisać wszystkie dzieła literackie, malarskie, rzeźbiarskie, muzyczne i filmowe zainspirowane ,,Biblią’’ w sposób pośredni lub bezpośredni trzeba by poświęcić wiele opasłych tomów ;). Dlatego w poście tym poprzestanę na wpływie ,,Biblii’’ na fantastykę.

W tetralogii ,,Anhariada’’ Małgorzaty Nawrockiej głęboko biblijny jest negatywny stosunek do magii jako takiej, oraz silna antynomia cudu i magii. Bóg nosi w tych powieściach imię Ten Sam, lub Wielki Biały Król. Główną bohaterką ostatniego tomu jest Maryja występująca pod imieniem Airam. ¹⁹

W ,,Buncie aniołów’’ Anatola France’a (jednej z pierwszych powieści angel fantasy) opisana została wariacja na temat buntu Lucyfera przeciwko Bogu.

W cyklu opowiadań heroic fantasy ,,Conan’’ R. E. Howarda jedną z krain ery hyboryjskiej był Ofir, a jedną z bohaterek – zła czarownica imieniem Salome. ²⁰

W powieści ,,Dobry omen’’ Terry’ego Pratchetta i Neila Gaimana w sposób humorystyczny został poruszony temat Apokalipsy i Antychrysta.

W powieści ,,Dziedziczki’’ Andrzeja Pilipiuka (wchodzącej w skład tetralogii ,,Kuzynki Kruszewskie’’) pojawia się wyjątkowo długowieczny Hiram – król Tyru, który przed wiekami pomagał Salomonowi w budowie świątyni jerozolimskiej.

W cyklu komiksów ,,Ekspedycja (,,Bogowie z Kosmosu’’) zainspirowanych pseudonaukowymi teoriami Ericha von Dänikena poruszone zostały takie wątki biblijne jak: zniszczenie Sodomy i Gomory czy wyjście Izraelitów z Egiptu. ²¹

W cyklu ,,Ja, inkwizytor’’ Jacka Piekary przedstawiona została historia alternatywna, w której Jezus Chrystus zszedł z krzyża i wymordował swoich wrogów.

W cyklu ,,Jakub Wędrowycz’’ Andrzeja Pilipiuka występują takie postaci biblijne jak: św. Piotr Apostoł, Lucyfer i diabeł Asmodeusz nazywany Smoluchem. W opowiadaniu ,,Fuszerka’’ pojawia się domorosły czarodziej, który mszcząc się na urzędniczce chciał powtórzyć plagi egipskie. W rezultacie zamienił wodę w oranżadę zamiast w krew, a zamiast plagi żab sprowadził plagę karaluchów. ²²

Główny bohater cyklu heroic fantasy ,,Kane’’ Karla Edwarda Wagnera jest wzorowany na biblijnym Kainie. Kane został ukarany nieśmiertelnością za zabicie swego brata Abla.

W tetralogii ,,Komornik’’ Michała Gołkowskiego poruszony został temat nieudanej Apokalipsy i próby doprowadzenia jej do końca przez aniołów apokryficznych.

W podróżniczej powieści ,,Kopalnie króla Salomona’’ Henry’ego Ridera Haggarda została wykorzystana dawna teoria lokująca biblijny Ofir na terenach dzisiejszego Zimbabwe.

W powieści ,,Lilith’’ George’a Macdonalda (jednym z pierwszych utworów fantasy w dziejach literatury) tytułowa bohaterka jest znaną z żydowskiej legendy pierwszą żoną Adama, której Autor dał szansę na wieczne zbawienie. Oprócz niej w powieści występują też min. Adam i Ewa.

W ,,Listach starego diabła do młodego’’ C. S. Lewisa diabeł Krętacz pisze listy z poradami dotyczącymi technik kuszenia do swego bratanka Piołuna. Imię tego ostatniego pochodzi z Apokalipsy św. Jana.

W kontrowersyjnych ,,Listach z Ziemi’’ Marka Twaina zesłany na ziemskie wygnanie Szatan pisał listy do archaniołów Michała i Gabriela.

W komiksie ,,Lucyfer’’ Mike’a Careya główny bohater został ukazany w sposób gnostycki. Oprócz niego występuje też św. Michał Archanioł, pojawiają się też alternatywni Adam i Ewa.

W powieści ,,Mistrz i Małgorzata’’ Michaiła Bułhakowa występują takie, ukazane w sposób apokryficzny postaci biblijne jak: Jezus Chrystus (Jeszua Ha – Nocri), św. Mateusz Ewangelista (Mateusz Lewita), Poncjusz Piłat, Judasz (Juda z Kiriatu) oraz demony: Azazello (Azazel), Behemot (przedstawiony pod postacią czarnego kota) i Abaddona. ²³

W antychrześcijańskiej trylogii ,,Mroczne materie’’ Philipa Pullmana Bóg został przedstawiony jako anioł – uzurpator występujący pod imieniem Autorytet, grzech pierworodny jest waloryzowany dodatnio, rolę Lucyfera pełni Lord Asriel, a anioł Baruch jest homoseksualistą. ²⁴

W cyklu komiksów ,,Noe’’ Darrena Aronofsky’ego i w filmie ,,Noe wybrany przez Boga’’ przedstawione zostały przygody starotestamentalnego patriarchy ratującego świat przyrody przed potopem. Opowieść ta wzbudziła kontrowersje z uwagi na liczne rozbieżności z wersją kanoniczną.

W ,,Opowieściach o Alvinie Stwórcy’’ Orsona Scotta Carda – alternatywnej historii USA w XVIII i XIX wieku w pierwszej części (,,Siódmy syn’’) została ukazana scena sięgnięcia przez Alvina po owoc z Drzewa Wiadomości Dobra i Zła. Dodać należy, że scena ta została ukazana w gnostycki (mormoński) sposób.

W ,,Opowieściach z Narnii’’ C. S. Lewisa zawarte zostały liczne nawiązania biblijne. Główny bohater; boski lew Aslan – syn Władcy Zza Morza symbolizuje Jezusa Chrystusa. ²⁵

W ,,Pamiętnikach Adama i Ewy’’ Marka Twaina została w apokryficzny sposób ukazana miłości pierwszej pary ludzkiej.

W powieści ,,Powrót Wolanda albo nowa diaboliada’’ Witalija Ruczinskiego, której akcja rozgrywa się w ZSRR pod rządami Michaiła Gorbaczowa znów pojawiają się Azaello (Azazel), kot Behemot i Mateusz Lewita.

W cyklu komiksów ,,Sandman’’ Neila Gaimana opowiadającym o bogu snów Morfeuszu pojawiają się takie postaci biblijne jak: Lucyfer, Adam (zamieniony w kruka imieniem Mathew), Ewa (mająca władzę nad ptakami), oraz ich synowie – Abel i Kain.

W monumentalnym zbiorze opowieści ,,Silmarillion’’ J. R. R. Tolkiena (podobnie jak we wcześniejszej ,,Księdze zaginionych opowieści’’ tego samego Autora) zawarte zostały liczne nawiązania do Starego Testamentu np. Eru Iluvatar symbolizuje Jahwe, Ainurowie – anioły, antagonista Morgoth – Lucyfera, Varda - Maryję itd. ²⁶

W ,,Trylogii kosmicznej’’ C. S. Lewisa Bóg określany jest imieniem Maleldil, zaś anioły nazywają się eldile. W drugim tomie (,,Perelandra’’) główny bohater dr. Elwin Ransom spotkał na Wenus miejscowe odpowiedniki Adama i Ewy. Z kolei w trzecim tomie (,,Ta straszna siła’’) pojawia się nawiązanie do fragmentu Księgi Rodzaju o Wieży Babel. ²⁷

W powieści angel fantasy ,,Twierdza aniołów’’ Małgorzaty Nawrockiej występują takie postaci biblijne jak: św. Michał Archanioł. Hiob, św. Jan Chrzciciel i Maryja. ²⁸

W monumentalnej trylogii ,,Władca Pierścieni’’ J. R. R. Tolkiena pojawiają się liczne odniesienia biblijne. Przykładowo hobbit Frodo niosący Jedyny Pierścień aby go wrzucić do szczeliny w ognistej górze Orodruinie nawiązuje do Jezusa Chrystusa niosącego krzyż, zaś przemiana czarodzieja Gandalfa Szarego w Gandalfa Białego po walce z Balrogiem odnosi się do zmartwychwstania Jezusa. ²⁹

W popularnym w latach 90 – tych XX wieku serialu ,,Xena’’ pojawiają się takie postaci i artefakty biblijne jak: Arka Przymierza, Abraham (pod innym imieniem), Dawid, Goliat, Jezus Chrystus (w serialu występuje jako Eliasz), św. Jan Chrzciciel, św. Michał Archanioł i Lucyfer. ³⁰

Bardzo dużo odwołań biblijnych (jak również apokryficznych) zostało zawarte w cyklu ,,Zastępy anielskie’’ Mai Lidii Kossakowskiej opowiadającym o przygodach Daimona Freya czyli Abaddona z Apokalipsy św. Jana. ³¹ W sumie to samo można powiedzieć o całym podgatunku angel fantasy.

W wampirycznej powieści ,,Zmierzch’’ (pierwszym tomie sagi o romansie wampira Edwarda Cullena i śmiertelniczki Belli Swan) pojawiają się odwołania do upadku Adama i Ewy (motto książki, na okładce rysunek dłoni wampira trzymającej jabłko – owoc zakazany). Dodać należy, że symbolika grzechu pierworodnego została tu ukazana w sposób gnostycki. ³²

Śniło mi się, że:

- Abraham budził Izaaka, aby mu dać jajka sadzone. Sarze nie podobało się, że go budzi, mówiła: ,,Przecież to twój syn’’,

- widziałem kreskówkę łączącą elementy fantasy i science fiction, w której występowali herosi Isak i jego syn Jax (ich imiona pochodziły od Izaaka i Jakuba),

- Izraelici podbijając południową Judeę wymordowali plemiona Manczkinów, Zuagirów i wiele innych,

- św. Paweł w jednym ze swych listów potępił jedzenie ziemniaków, bo uważał, że tuczą,

- Abraham walczył przeciwko żabom uzbrojonym z złote trójzęby,

- potomkowie Neftalego mieli rogi i kopyta,

- Rahab powiedziała do izraelskich szpiegów, aby naostrzyli miecze, lecz ci odparli, że odgłos ostrzenia mógłby przywabić straże króla Jerycha,

- w Nowym Testamencie są nawiązania do fińskiej ,,Kalevali’’; ponadto w tym śnie zwiedzałem, czy też chciałem zwiedzać kraje leżące na obszarach opisywanych przez ,,Biblię’’ – Izrael, Syrię, Irak, Iran, Grecję, Włochy, Maltę itd.,

- prof. Jan Schtroiseman poznał w naszych czasach Kaina, którego Bóg ukarał nieśmiertelnością, a który pracował w jakiejś firmie i zginął w strzelaninie (?), umierając pytał prof. Schtroisemana, czy jego brat Abel mu wybaczył; w tym śnie występowała też Monika Stiepankovic, której groziło niebezpieczeństwo.

1 Odsyłam do posta: ,,Quo vadis trzecie tysiąclecie’’

2 Odsyłam do posta: ,,Andreus ov Leovishiner’’

3 Odsyłam do posta: ,,Eneida’’

4 Odsyłam do posta: ,,Dasowie, czyli jak zdehumanizować przeciwnika’’

5 Odsyłam do posta: ,,Mitologia indyjska’’

6 Odsyłam do posta: ,,Mitologia chińska’’

7 Salome jest bohaterką dostępnego na tym blogu opowiadania ,,Salomeida’’ ze zbioru ,,Wymrocze’’.

8 Biblijna Judyta była jednym z pierwowzorów królowej rusałek Goplany I z mojego zbioru opowiadań ,,Legenda’’ (odsyłam do posta: ,,Goplana I’’).

9 Odsyłam do posta: ,,Ewolucja’’

10 Odsyłam do posta: ,,Ekologia’’

11 Odsyłam do posta: ,,Czy ‘Opowieści z Narnii’ są rasistowskie?’’

12 Odsyłam do posta: ,,Czarownice’’

13 Odsyłam do posta: ,,Suplika bł. Bartola Longo’’

14 Odsyłam do posta: ,,Zło dobrem zwyciężaj’’

15 Odsyłam do posta: ,,Wokół ‘Zmierzchu’’

16 Odsyłam do posta: ,,Ormiańskie ofiary ze zwierząt’’

17 Odsyłam do posta: ,,Tajemnica Ojca Pio’’

18 Odsyłam do posta: ,,Dwie korony’’

19 Odsyłam do postów: ,,Anhar – Alhar – Ariel. Trylogia antymagiczna’’ i ,,Airam. Ostatnia tajemnica’’

20 Odsyłam do posta: ,,Conan – władca wyobraźni’’

21 Odsyłam do postów: ,,’Bogowie z Kosmosu’, czyli mitologia Dänikena oczami Polaków’’ i ,,’Bunt olbrzymów’, czyli bij Nefilima!’’

22 Odsyłam do posta: ,,Bohaterski menel, czyli rzecz o Jakubie Wędrowyczu’’

23 Odsyłam do posta: ,,Michaił Bułhakow’’

24 Odsyłam do posta: ,,Mroczne materie’’

25 Odsyłam do posta: ,,Cudowny świat Narnii’’

26 Odsyłam do posta: ,,J. R. R. Tolkien – początek przygody’’

27 Odsyłam do posta: ,,Trylogia kosmiczna’’

28 Odsyłam do posta: ,,Twierdza aniołów’’

29 Odsyłam do posta: ,,J. R. R. Tolkien – początek przygody’’

30 Odsyłam do posta: ,,Xena – wojownicza księżniczka’’

31 Odsyłam do postów: ,,Siewca Wiatru’’, ,,Zbieracz burz tomy I – II’’ i ,,Bramy Światłości tom 1’’

32 Odsyłam do posta: ,,Wokół ‘Zmierzchu’’