,,Czas Cyganów''

W maju 2020 r. obejrzałem jugosłowiański film z gatunku realizmu magicznego ,,Czas Cyganów’’ (tytuł oryginału: ,,Dom za vješanje’’) z 1988 r. w reżyserii Emira Kusturicy (ur. 1954). Był to pierwszy film nakręcony w języku cygańskim.

Jego akcja rozgrywa się w latach 80 – tych XX wieku w Jugosławii (miasteczku w Bośni i w Lublanie), oraz we Włoszech (Rzym). Jako ciekawostkę podam, że w jednej ze scen pojawia się św. Jan Paweł II (1920 – 2005).

Głównym bohaterem jest młody Cygan Perhan – nieślubny syn słoweńskiego żołnierza, obdarzony zdolnością telekinezy. Mieszkał razem z kochającą go babcią, znachorką Chatidżą, niepełnosprawną siostrą Danirą, wujem Merdzianem i … zaprzyjaźnionym czarnym indykiem. Perhat grał na akordeonie i wypalał wapno. W czasie tej pracy poznał i pokochał piękną Azrę. Chcąc zdobyć pieniądze umożliwiające jej poślubienie, udał się w podróż do Włoch razem z bogatym Ahmedem Dżidą – jak się później okazało bossem gangu. Perhan początkowo nie chciał kraść i był z tego powodu torturowany. Zgodził się na udział w działalności przestępczej, aby sfinansować leczenie siostry Daniry pozostawionej w szpitalu w Lublanie (niegdyś leczył się w nim sam Tito). Po wielu perypetiach młodzieniec wrócił z pieniędzmi do rodzinnego miasteczka i poślubił Azrę, czekały go jednak rozczarowania. Okazało się, że w czasie jego nieobecności Azra (co ciekawe – imię to oznacza ,,dziewicę’’) zaszła w ciążę (Perhan chciał sprzedać ,,bękarta’’), a niedługo potem zmarła. Przed samą śmiercią zdążyła urodzić chłopca, który został oddany Ahmedowi i jego ówczesnej żonie Dżamili. Młody wdowiec znów wyjechał za granicę i w Rzymie spotkał swoją wyleczoną siostrę Danirę i syna – Perhana juniora. Krwawo się zemścił na Ahmedzie, który go oszukał, a sam zginął zastrzelony przez młodą wdowę po gangsterze. W czasie jego pogrzebu, Perhan junior skradł złote monety położone na oczach ojca.

Film jest bardzo przygnębiający, opowiada o biedzie, marzeniach, braku perspektyw i rozpaczy (Zabit; sąsiad zastrzelonego Perhana ma wrażenie, że i sam Bóg odwrócił się od Cyganów). Dominuje w nim realizm, a nawet naturalizm, choć trafiają się też elementy fantastyczne. Perhan za pomocą telekinezy zabawiał Azrę przesuwając puszkę wzrokiem. Zabójstwa Ahmeda w czasie jego wesela dokonał również za pomocą telekinezy wbijając widelec w jego szyję. Merdzian śpiewając magiczną pieśń zawiesił dom w powietrzu (stąd serbski tytuł filmu). Babcia Chatidża i jej wnuk znali liczne baśnie, a w istocie mity kosmogoniczne. W jednym z nich wapno powstało z piersi Matki Ziemi odgryzionej przez Matkę Lasu. W innej opowieści początkowo złączone ze sobą Niebo i Ziemia miały dzieci: Słońce, Księżyc, Mgłę i Wiatr, które usiłowały rozdzielić rodziców. Udało się to dopiero Wiatrowi (warto zwrócić uwagę na ciekawe analogie z mitologią grecką i polinezyjską). Z południowosłowiańskiego folkloru pochodzi pełne zmysłowości święto – Dzień Świętego Jerzego przypominające nieco Noc Kupały. Azra lewitowała w czasie porodu, zaś umierający Perhat zobaczył ducha swego przyjaciela – indyka.