,,W imię tych, którzy odeszli, trzymając w rękach broń
Naszej wojowniczej sile składamy dzisiaj hołd
Oni stoją tuż przed nami, ich dusze tutaj są
Coraz większy płonie ogień, coraz silniej bije dzwon’’
- Honor ,,Bóg Wojny’’ (fragment)
W październiku 2025 r. przeczytałem najnowszą pracę mediewisty i archeologa, prof. Leszka Pawła Słupeckiego ,,Słowianie i Skandynawowie w epoce wikingów’’, którą wydała ,,Replika’’ 1.
Opowiada o wzajemnych kontaktach wczesnośredniowiecznych Skandynawów ze Słowianami Zachodnimi i Wschodnimi, wskazując na podobieństwa i różnice między tymi ludami. Bałtyk (niewielkie, śródlądowe morze, przez starożytnych geografów uważane za zatokę) nie był dla nich barierą komunikacyjną, ale pomostem.
Zarówno Słowianie jak i germańscy Skandynawowie byli ludami indoeuropejskimi, czczącym wówczas wiele bóstw. Zgodnie ze starożytną terminologia, jednych jak i drugich nazywano w chrześcijańskiej Europie barbarzyńcami.
Germanie pojawili się wcześniej na arenie dziejów niż Słowianie. Posiadali własne pismo runiczne, stworzone już w starożytności pod wpływem alfabetu łacińskiego 2. Również ich mitologia zachowała się w lepszym stanie niż słowiańska. W islandzkich sagach zostały przechowane legendy z czasów Wędrówki Ludów, mającej miejsce u schyłku starożytności oraz nazwy słowiańskich grodów, rzek i jezior. Pierwszym znanym z imienia władcą Słowian był legendarny Boz (,,wódz’’?), razem z synami i wojewodami ukrzyżowany z rozkazu zwycięskiego Winitara, księcia Gotów w V wieku n. e.
W Anglii, pozostającej pod silnymi wpływami skandynawskimi, uczony król Alfred Wielki (848 – 899) 3 przedstawił relację z podróży Wulfstana (kupca lub misjonarza), w której została wymieniona Wisła. Poemat ,,Widsith’’ mówi o bitwie Hunów i Gotów nad tą rzeką. Kanut Wielki (994 – 1035), król Anglii, Danii i Norwegii był synem Świętosławy Storrady (967 – 1014) z dynastii Piastów.
Połabianie brali udział w wyprawach wikingów. Nawiasem mówiąc, słowo wiking nie określa przynależności etnicznej, ale zajęcie morskiego rozbójnika. W 1135 r. słowiańscy korsarze (chąśnicy) dowodzeni przez pomorskiego księcia Racibora I (ok. 1110 – 1195/ 1196) złupili Konungahelę w Norwegii (dziś Kungälv w Szwecji). Słowianie osiedlali się na południu Danii. Tova (X wiek), córka Mściwoja, księcia Obodrytów, została żoną Haralda Sinozębego (911 – 985), króla Danii i matką jego syna, Swena Widłobrodego (963 – 1014). Św. Kanut Lavard (1096 – 1131) był duńskim księciem. Sprawował władzę nad Obodrytami i poślubił ruską księżniczkę. W 1168 r. Arkona, ostatni bastion słowiańskiego pogaństwa została zdobyta przez duńskiego króla, Waldemara I Wielkiego (1131 - 1182) i biskupa Absalona (1128 - 1201).
Do czysto legendarnych należy islandzki przekaz o Jómswikingach z Jomsborga (Wolina) 4. Skandynawskie sagi mówią również o potężnym, słowiańskim królu, Burisleifie (Burysławie), wzorowanym na takich historycznych monarchach jak: Bolesław Chrobry (967 – 1025), Bolesław Śmiały (ok. 1042 – 1081/ 1082) 5 i Bolesław Krzywousty (1086 – 1138) 6. Najprawdopodobniej ze Skandynawii wywodził się ród Awdańców, którego protoplasta nazywał się Audan. Półlegendarny charakter mają przekazy o wspomnianej wyżej królowej Świętosławie Sygrydzie Storradzie. Była siostrą Mieszka I (922/ 945 – 992), żoną Swena Widłobrodego i króla Szwecji, Eryka Zwycięskiego (ok. 945 – ok. 995). Autor poddaje w wątpliwość jej słowiańskie imię, przypisując je córce Sygrydy.
Najsilniejsze wpływy skandynawskie miały miejsce na Rusi, której nazwa pochodzi od Waregów przybyłych ze Szwecji. Dynastia Rurykowiczów (panująca do XVI wieku) wywodziła się od Ruryka 7, legendarnego wodza Waregów, którego skłócone plemiona ruskie zaprosiły do objęcia władzy nad sobą. Pierwsi Rurykowicze nosili imiona skandynawskie: Helgi (Oleg), Ingwar (Igor) i Helga (Olga) 8. Legendarni bracia Askold i Dir, również Skandynawowie zostali zabici przez Olega (ok. 845 - 912) jako uzurpatorzy. Legenda o śmierci tego władcy z powodu ukochanego konia ma odpowiednik (i najpewniej pierwowzór) w jednej z sag 9. Slawizacja Rusi i wzrost znaczenia Kijowa jako jej stolicy rozpoczynają się dopiero od czasów Światosława (ok. 942 – 972) a zwłaszcza jego syna, św. Włodzimierza I Wielkiego (ok. 958 - 1015). Autor kwestionuje jako propagandowe wymysły latopisów istnienie plemienia Polan kijowskich (nie mylić z Polanami z obecnej Wielkopolski) i krwawą zemstę św. Olga (wówczas jeszcze poganki) na Drewlanach za zabicie jej męża, Igora (? - 945). Innym dyskusyjnym zdarzeniem z życia kijowskiej księżnej była rola bizantyjskiego cesarza Konstantyna VII Porfirogenety (905 - 959) jako jako jej ojca chrzestnego. Sam cesarz, autor cennych źródeł dotyczących Słowiańszczyzny nic o tym nie napisał. Uderza mocno słowiański charakter Włodzimierzowego panteonu (z dwoma zapożyczeniami irańskimi; Chorsem i Simargłem), za to bez skandynawskich teonimów. Prawdopodobnie Waregowie bez większego trudu identyfikowali słowiańskiego Peruna ze swoim rodzimym Thorem. Źródłem do poznania okrutnych, skandynawskich obyczajów pogrzebowych jest opis Ahmada Ibn Fadlana (877 - ?), który był świadkiem takiego pochówku nad Wołgą. Na podstawie jego relacji, polski malarz Henryk Siemiradzki (1843 - 1902) namalował na zamówienie rosyjskiego cara obraz eksponowany dziś w Moskwie (powyżej). Pochodzenia skandynawskiego mogą być ruskie imiona Tur (Thór) i Błud (blót, czyli krwawa ofiara) oraz rosyjskie słowo mołnia, czyli błyskawica, utworzone od Mjöllnira, młota boga burzy Thora (podobnie jak łotewskie określenie milna, też znaczące błyskawicę). Nazwa wołchwa, pogańskiego kapłana z Rusi stanowi zapożyczenie fińskie, co wskazuje na wpływy szamanizmu. Należy dodać, że szwedzkie pochodzenie Rurykowiczów stanowi od lat powód wstydu dla części Rosjan. Już w XVIII wieku zaprzeczał mu Michaił Łomonosow (1711 - 1765), wybitny chemik, ale też poeta i historyk.
Praca prof. Słupckiego jest bardzo ciekawa i inspirująca ;). Uwaga zwraca dyskusyjny pogląd Autora, że Mieszko I (wbrew temu co uczy się na lekcjach historii) nie był księciem, ale królem.
1 Zainteresowanych innymi pracami Słupeckiego odsyłam do posta ,,Wojownicy i wilkołaki’’.
2 Odsyłam do posta: ,,Italskie pochodzenie run’’.
3 Odsyłam do posta: ,,Legenda o Alfredzie Wielkim’’.
4 Odsyłam do posta: ,,Jomsborg’’.
5 Odsyłam do posta: ,,Pokuta Bolesława Śmiałego’’.
6 Odsyłam do posta: ,,Dlaczego Bolesław był Krzywousty?’’
7 Odsyłam do postów: ,,Legenda o Ruryku’’ i ,,Ruryk z Wagrii’’.
8 Odsyłam do posta: ,,Zemsta św. Olgi’’.
9 Odsyłam do posta: ,,Oleg Wieszczy’’.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz