Poniżej prezentuję fragment notatek, które posłużyły mi w pisaniu pracy magisterskiej w latach 2009 - 2010.
Aleksander Gieysztor jako szef Kierownictwa Badań
Nad Początkami Państwa Polskiego
Pomysł rozpoczęcia badań milenijnych wysunęli już w
1946 roku archeolodzy poznańscy - Józef Kostrzewski i Witold
Hensel.
Kierownictwo Badań Nad Początkami Państwa Polskiego
(1948 - 1953) z siedzibą w Warszawie stworzył i prowadził
Aleksander Gieysztor - młody docent Uniwersytetu Warszawskiego,
który w 1949 roku, w wieku 34 lat został profesorem. Początkowo
owa instytucja nosiła nazwę Komitetu Badań Wczesnodziejowych,
potocznie zaś nazywano ją ,,Millenium''. Nazwa ta została
zaczerpnięta z tytułu referatu programowego A. Gieysztora -
,,Polskie Millenium, z zagadnień współpracy historii i archeologii
wczesnodziejowej'', który został wygłoszony w marcu 1948 r. przed
kilkudziesięcioma historykami, archeologami i historykami sztuki
zaproszonymi do współpracy. Referat ów został później
wydrukowany przez ,,Przegląd historyczny''. Jego przełomowe
znaczenie polegało na szeroko rozwiniętym programie badawczym i
zasięgu interdyscyplinarny, postulował bowiem konieczność ścisłej
współpracy historyków i archeologów, a także lingwistów i
historyków sztuki badających wczesne średniowiecze. Warto dodać,
że było to podejście bardzo nowatorskie, wręcz przełomowe,
bowiem dotychczas zazwyczaj historycy i archeolodzy pracowali
oddzielnie, a poza tym wczesne średniowiecze wchodziło w zakres
zainteresowań historyków, a nie archeologów. Gieysztor tymczasem
trafnie typował obiekty badań archeologicznych, zaś na wstępnym
spotkaniu zgromadził kilkudziesięciu różnych specjalistów.
Nazwa nawiązała do zbliżających się obchodów Tysiąclecia
Państwa Polskiego, a konkretnie pierwszej wzmianki o państwie
Mieszka I, pochodzącej z 963 roku z kroniki Widukinda. Kierownictwo
kompleksowo badało okoliczności formowania się państwowości
polskiej w X i XI wieku. Gieysztor przygotował plan naukowy, zaś
sprawy techniczne, a w szczególności finansowe pozostały w gestii
Stanisława Lorentza. Budynek Kierownictwa mieścił się w gmachu
Naczelnej Dyrekcji Muzeów, obecnie ,,Zachęty'', złożony z dwóch
małych pomieszczeń, utworzonych za pomocą przepierzenia z szaf
biurowych, gdzie był jedynie najpotrzebniejszy sprzęt. Po kilku
latach nową siedzibą Kierownictwa stał się odremontowany Pałac
Prymasowski (ul. Senatorska). Przekształcono je wówczas w wydział
Departamentu Muzeów w Ministerstwie Kultury i Sztuki. Oprócz
historyków i archeologów pracowali w nim historycy sztuki,
lingwiści, paleozoolodzy i paleobotanicy, numizmatycy, geografowie,
etnografowie oraz wydawcy źródeł łacińskich i arabskich. Prace
prowadzono w Biskupinie, Błoniach k. Warszawy, Bródnie, Cieszynie,
Gdańsku, Gieczu, Gnieźnie, Kaliszu, Kołobrzegu, Krakowie - Wawelu,
Kruszwicy, Niemczy, Opolu, Ostrowie Lednickim, Poznaniu, Szczecinie,
Ślęży - Sobótce, Tumie k. Łęczycy, Wiślicy, Wolinie i
Wrocławiu, koncentrując się głównie na grodach i podgrodziach,
rzadziej otwartych osadach i cmentarzyskach. Badano również
kościoły w Strzelnie i Trzemesznie, oraz Grody Czerwieńskie -
Czermno i Gródek Nadbużański, będący obiektem zainteresowania
również archeologów sowieckich, co od Kierownictwa wymagało dużej
ostrożności. Jego działalność była sukcesem, budzącym podziw u
archeologów z innych państw. Ewenementem przy ówczesnych
trudnościach z dostaniem paszportu był pierwszy wyjazd służbowy
Gieysztora i Zdzisława Rajewskiego do Czechosłowacji w 1952 roku,
zaś przyjazd kilku akademików z ZSRR i ich pozytywne opinie
przychylnie nastawiały władze do Kierownictwa. Pracował w nim
zespół składający się z różnych pokoleń. Prace jubileuszowe
prowadzili profesorowie i docenci Włodzimierz Antoniewicz, Bronisław
Cofta, Władysław Filipowiak, Aleksander Gardawski, Jerzy Gąssowski,
Witold Hensel, Włodzimierz Hołubowicz, Roman Jakimowicz, Rudolf
Jamka, Krystyna Józefowiczówna, Janina Kamińska, Alina Kietlińska,
Wojciech Koczka, Bogdan Kostrzewski, Krystyna Musianowicz, Zdzisław
Rajewski, Włodzimierz Szafrański, Zofia Wartołowska, Tadeusz
Wieczorowski, Jan Żak i Kazimierz Żurowski. Choć niekiedy wytykano
Gieysztorowi fakt nie bycia archeologiem, niemniej podchodził on do
spraw archeologii kompetentnie i odwiedzał w miarę możliwości
poszczególne stanowiska, dyskutował i doradzał. Forum dyskusyjne
Kierownictwa stanowiły konferencje sprawozdawcze, z udziałem
archeologów, prowadzących wykopaliska, historyków i wydawców
źródeł. Głównym organem prasowym Kierownictwa był ,,Przegląd
Zachodni''. Po paru latach utworzone zostały własne serie
wydawnicze: ,,Materiały Wczesnośredniowieczne'' (zajmujące się
głównie wynikami prac wykopaliskowych) i ,,Studia
Wczesnośredniowieczne''. Gieysztor szczególną troską otaczał
,,Studia Źródłoznawcze''.
Presja polityczna wywierana przez władze na
Kierownictwo nie była szczególnie dotkliwa, mimo znacznej
propagandowej roli, jaką odegrać miały prowadzone przezeń
badania, zaś stanowiska badawcze zostały rozmieszczone równolegle
w całej Polsce, z koncentracją, nie na Ziemiach Odzyskanych, lecz w
Wielkopolsce. W tym wypadku interesy polityczne i naukowe nakładały
się na siebie. Sukces przedsięwzięcia był zasługą głównie
Gieysztora i St. Lorentza. Kierownictwo było agendą Naczelnej
Dyrekcji Muzeów i Ochrony Zabytków o dużym stopniu samodzielności.
Na jego czele stał triumwirat: Gieysztor, Z. Rajewski i Kazimierz
Majewski. Ów ostatni, archeolog klasyczny, jako członek partii,
miał dbać o zgodność badań z doktryną, jednak w rzeczywistości
chronił Kierownictwo przed naginaniem jego prac do potrzeb
ideologii. W pracach Kierownictwa brali udział uczeni o różnej
postawie ideologicznej, nieraz nawet represjonowani przez władze.
Podkreślano również panującą w nim serdeczną atmosferę.
Kierownictwo zostało zlikwidowane w 1953 r. w ramach przebudowy
placówek naukowych. Jego zadania przejął Instytut Historii Kultury
Materialnej PAN i Instytut Historii PAN.
Na zakończenie chciałbym opowiedzieć dowcip:
A: Jak się nazywał polski historyk ruchu LGTB?B: Aleksander GEJsztor.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz