Magiczne domy Łemków

 

,,Twierdzą nam będzie każdy próg’’

- Maria Konopnicka ,,Rota’’

 

Wiejska chata Łemków (chyża) tak jak inne domostwa w kulturach tradycyjnych, oprócz funkcji czysto użytkowych, posiadała też znaczenie sakralne. Stanowiła orbis interior (świat wewnętrzny) chroniony przed urokami, ogniem, chorobami i nieszczęściami za pomocą zabiegów magicznych rozpoczynających się już w chwili wyboru miejsca na budowę (zainteresowanych odsyłam do pracy Andrzeja Karczmarzewskiego ,,Świat Łemków. Etnograficzna podróż po Łemkowszczyźnie’’).

Oprócz ludzi, chyżę zamieszkiwały liczne istoty nadprzyrodzone. Pod progiem miały swe siedlisko węże domowe. Rozgniewane np. biciem łopatą od gnoju w próg, mogły zatruć krowom mleko. Zły duch netuch (gnieciuch) mieszkał na przypiecku. Bosorki (czarownice) nawąchawszy się magicznych ziół, wylatywały przez komin. Zrońce – dusze poronionych dzieci (niechrzeczeńców) piszczały w drewnie spalanym w piecu. Dzieci te grzebano pod progiem lub pod stołem. W komorze miał swoją siedzibę domowy duch zmarłego przodka. Ukazywał się domownikom w czasie święta Dziadów, zaś obrażony psocił i straszył. Łemkowie wierzyli też, że gniazda bocianów, jaskółek i gołębi chronią przed uderzeniami piorunów.

Używane były też magiczne symbole. Łemkowie ze Słowacji na tragarzu (belce podtrzymującej strop) umieszczali symbol drzewa życia. Jako halky określano drewniane, pięciolistne róże o płatkach zakończonych kolcami, na które nakładano wydmuszki jaj. Miały one chronić przed piorunami.