,,Ogromny chłód wieje od Longobardów
Cień ich trawę przepala kiedy zlatują w dolinę,
Krzycząc swoje przeciągłe nothing nothing nothing’’
- Zbigniew Herbert ,,Longobardowie’’
W maju 2025 r. przeczytałem pracę popularnonaukową mediewisty, prof. Jerzego Strzelczyka ,,Zapomniane narody Europy’’ z 2006 r. 1 Wznowienie ukazało się nakładem wydawnictwa ,,Replika’’. Książka zawiera dziesięć szkiców o ludach starożytnych i średniowiecznych: Wenetach, Swebach, Alanach, Piktach, Longobardach, Wiślanach, Chazarach, Obodrzycach, Jaćwięgach i Drzewianach połabskich oraz szczegółową bibliografię. Wspólnym mianownikiem powyższych etnosów jest fakt ich zniknięcia z kart historii. Oczywiście takich ,,zapomnianych narodów’’ (plemion, ludów, szczepów) było znacznie więcej, żeby wymienić tylko germańskich Wandalów i Gotów 2.
Wenetowie zamieszkiwali w starożytności ziemie polskie, Bałkany, Italię, tereny dzisiejszych Francji i Walii. Śladem ich zamierzchłej bytności są takie nazwy geograficzne jak Wenecja i Wandea. Przez historyków i archeologów byli uważani za Ilirów, osobną grupę etniczną bądź konglomerat plemion mówiących różnymi językami.
Swebowie byli (prawdopodobnie) Germanami żyjącymi w okresie wpływów rzymskich na ziemiach polskich. Jeden z ich odłamów stanowili Lugiowie dzielący się na trzy szczepy: Hariów (słynących z atakowania wrogów nocą w czarnym odzieniu i z uczernionymi twarzami), Helisjów i Nahanarwalów. Podczas wędrówki ludów Swebowie osiedlili się Hiszpanii i Luzytanii. Wywodzi się od nich germańskie plemię Szwabów. Do dziś szwab jest pejoratywnym określeniem Niemca w Polsce, podczas gdy Hiszpanie nazywali pogardliwie Portugalczyków los Suevoses/ Sovezos.
Alanowie dający się we znaki Rzymianom podczas wędrówki ludów, byli odłamem irańskich Sarmatów. Pochodzą od nich współcześni Osetyjczycy 3.
Piktowie (nazwa własna: Cruithini) byli starożytnym ludem celtyckim z terenów dzisiejszej Szkocji. Słynęli z niebieskich tatuaży i obyczaju stawania do walki nago. Przyjęli chrzest z ręki irlandzkiego misjonarza, św. Kolumby Starszego (521 – 597). Kres ich niezależności położył Kenneth Mc Alpin (810 - 858), pierwszy król Szkocji.
Longobardowie (,,długobrodzi’’) byli ostatnimi Germanami z okresu wędrówki ludów. Założyli królestwo w północnych Włoszech ze stolicą w Pawii. Przez dłuższy czas wyznawali arianizm i zagrażali istnieniu Państwa Papieskiego. Ostatecznie zostali podbici przez króla Franków i późniejszego cesarza, Karola Wielkiego (742/ 747 – 814). Śladem po nich jest nazwa Lombardia.
Wiślanie byli zachodniosłowiańskim plemieniem z terenów dzisiejszej Małopolski. ,,Legenda Panońska’’ zawiera relację o hardym, wiślańskim księciu, poganinie i wrogu chrześcijan, bezskutecznie upominanym przez św. Metodego (815/ 820 – 885). Zgodnie z proroctwem Apostoła Słowian, wiślański watażka został wzięty do niewoli przez Świętopełka (? - 894), księcia Wielkich Moraw i zmuszony przezeń do przyjęcia chrztu na obczyźnie. Niektórzy historycy uważają, że pokonany władca Wiślan osiadł po tym zdarzeniu ze swym ludem w Zachumlu (dzisiejszej Bośni). W polskiej historiografii toczy się spór czy Wiślanie zostali ochrzczeni (w obrządku słowiańskim) wcześniej niż Polanie. Część polskich prawosławnych twierdzi, że prawosławie, przyniesione przez świętych Cyryla i Metodego istniało na ziemiach polskich wcześniej niż katolicyzm 4.
Chazarowie byli ludem tureckim zamieszkującym na terenach dzisiejszych Rosji i Ukrainy. Wyróżniali się wyznawaniem judaizmu. Najeżdżali Albanię Kaukaską (tereny obecnego Azerbejdżanu 5). Zostali pokonani przez ruskiego kniazia Światosława (920/ 942 – 972).
Obodrzyci (Obodryci) byli plemieniem Słowian Połabskich, poganami, których wierzenia opisał Helmold z Bozowa w ,,Kronice Słowian’’ 6. Walczyli z naporem chrześcijańskich Niemców, Polaków i Duńczyków. Przejściowo władzę nad tym słowiańskim plemieniem sprawował duński książę, św. Kanut Laward (1096 - 1131). Na czele ostatniego pogańskiego powstania Obodrzyców stał Niklot (1031 - 1160), zwycięzca krzyżowców i protoplasta książąt meklemburskich (panujących aż do 1918 r.), którego pomnik stoi na zamku w Schwerinie. Szczególnym okrucieństwem w podboju Obodrzyców wykazał się saski książę, Henryk Lew (1129/ 1130 lub 1133/ 1135 – 1195) 7.
Jaćwięgowie (zwani też Połekszanami, Dajnawami i Sudawami) byli plemieniem Bałtów z ziem obecnych północno – wschodniej Polski i Litwy. Posiadamy bardzo skąpe dane o ich języku. Wyznawali wiele bóstwa, zaś Kadłubek przypisywał im wiarę w reinkarnację (Strzelczyk traktuje ten zapis sceptycznie) 8. Na ich ziemiach poniósł męczeńską śmierć przyjaciel Bolesława Chrobrego, niemiecki misjonarz św. Bruno z Kwerfurtu (970 – 1009). W późniejszych latach Jaćwięgowie walczyli z najazdami Polaków, Krzyżaków, Litwinów i Rusinów. Ostatecznie zostali wyniszczeni przez Krzyżaków.
Drzewianie połabscy to określenie Słowian z Wendlandu (okolice Lüneburga w Niemczech). Pomimo szykan zachowali swój język aż do XVIII wieku. Prowadził wówczas nad nimi badania polski uczony i pisarz, hrabia Jan Potocki (1761 - 1815) 9. Ocalił dla potomności ,,Kronikę słowiańską’’, napisaną przez miejscowego sołtysa, Jana Parum Schultzego (1677 – 1740).
Na przestrzeni wieków z omawianymi ludami wiązały (a prawdę mówiąc: niekiedy do dziś się wiążą) liczne fantazmaty.
Dawni historycy uważali za Słowian min. Wenetów (znalazło to odzwierciedlenie w dramacie ,,Lilla Weneda’’ Juliusza Słowackiego 10 i XX – wiecznej książce pseudohistorycznej o pochodzeniu Słoweńców 11), Swebów (Henryk Sienkiewicz pisał w liście z przekonaniem o słowiańskim pochodzeniu Ursusa i Ligii z jego powieści ,,Quo vadis’’) i Alanów (legendarny król Alan). Antagonistą Walgierza Wdałego był równie jak on legendarny, Wisław Piękny z Wiślicy, książę Wiślan. Renesansowi humaniści uważali Jaćwięgów za potomków alańskiego plemienia Jazygów, zaś Mazowszan wywodzili – równie błędnie – od starożytnych Massagetów.
Mogę też dodać od siebie, że opisane w książce etnosy znalazły swe miejsce w literaturze fantasy.
Od Wenetów pochodzi etnonim Wenowie używany w powieści ,,Wilczarz’’ Marii Siemionowej na określenie odpowiednika Słowian 12. Legendarny ostrogocki wódz Winitar, pogromca Wenetów czyli Słowian stał się pierwowzorem dwóch władców; jednego z wcześniej wymienionej powieści rosyjskiej pisarki, a drugiego z ,,Władcy Pierścieni’’ J. R. R. Tolkiena. Piktom poświęcili sporo uwagi amerykańscy pisarze; R. E. Howard 13 i Henry Kuttner 14. Longobardzki król Arivald (? - 636) był imiennikiem tytułowego czarodzieja ze zbioru opowiadań ,,Arivald z Wybrzeża’’ Jacka Piekary. Witold Jabłoński w powieści ,,Wanda’’ utożsamił pogańskiego władcę Wiślan, sprzeciwiającego się św. Metodemu z Ziemiowitem, synem Piasta 15. Swoich pisarzy fantastów doczekali się także Chazarowie (Milorad Pavić ,,Słownik chazarski’’) i Jaćwięgowie (Tomasz Łysiak ,,Bliznobrody’’).
W XXI wieku znów wieje wiatr historii. Czy i tym razem Polacy i Ukraińcy unikną podzielenia losu bohaterów pracy Strzelczyka?
1 Zainteresowanych innymi publikacjami prof. Strzelczyka odsyłam do postów: ,,Mity, wierzenia i podania dawnych Słowian’’ oraz ,,Od Prasłowian do Polaków’’.
2 Jerzy Strzelczyk poświęcił im dwie książki: ,,Wandalowie i ich afrykańskie państwo’’ oraz ,,Goci – rzeczywistość i legenda’’.
3 Zainteresowanym mitologią osetyjską polecam posta: ,,Wojownicza księżniczka o demonicznym imieniu’’.
4 Zainteresowanych dorobkiem Braci Sołuńskich odsyłam do posta ,,Głagolica’’.
5 Odsyłam do posta: ,,Turbo Azerbejdżanie’’.
6 Odsyłam do posta: ,,Kronika Słowian’’.
7 Odsyłam do posta: ,,Legenda o Henryku Lwie’’.
8 Odsyłam do posta: ,,Bł. Wincenty Kadłubek’’.
9 Odsyłam do posta: ,,Rękopis znaleziony w Saragossie’’.
10 Odsyłam do posta: ,,Lilla Weneda’’.
11 Odsyłam do posta: ,,Turbo Słoweńcy’’.
12 Odsyłam do posta: ,,Wilczarz’’.
13 Odsyłam do postów: ,,Conan – władca wyobraźni’’, ,,Conan i Droga Królów’’, ,,Kull – banita z Atlantydy’’, ,,Wysłańcy Walhalli’’ oraz ,,Królestwo cieni i inne opowiadania z mitologii Cthulhu’’.
14 Odsyłam do posta: ,,Elak z Atlantydy’’.
15 Odsyłam do posta: ,,Wanda’’.
