,,Encyklopedia demonów''

 

,,Oj, dana, dana, nie ma szatana,

A świat realny jest poznawalny.

Życie jest formą istnienia białka,

Ale w kominie coś czasem załka,

Czasem coś gwizdnie, czasem coś świśnie,

Coś się pokaże w samej bieliźnie’’

- Agnieszka Osiecka (1936 - 1997)

W 2006 r. przeczytałem po raz pierwszy pracę Barbary i Adama Podgórskich ,,Encyklopedia demonów. Diabły, diabełki, jędze, skrzaty, boginki… i wiele innych’’ z 1998 r.

Gdyby Czytelnik miał wątpliwości, spieszę uspokoić, że książka NIE propaguje satanizmu, ale przybliża wierzenia naszych przodków. W rozumieniu religioznawstwa słowo demon oznacza nie tylko diabła (upadłego anioła), ale też każdą istotę nadprzyrodzoną (dobrą lub złą), pośredniczącą między bóstwem a człowiekiem. Opowieści o tych istotach objaśniały funkcjonowanie świata. Groźba narażenia się na gniew południcy lub słonecznicy powstrzymywała przed deptaniem zboża i pracą na polu w czasie największego upału. Schwytanie przez utopca lub wodnika było sankcją za wchodzenie do głębokiej wody. Car Iwan Groźny i pruski król, Fryderyk II zostali w kaszubskim folklorze diabłami. XIX - wieczny rozbójnik Zagacz przekształcił się w ludowej wyobraźni w demona, kryjącego się w zbożu. 

Autorzy sięgnęli najdalej w przeszłość do czasów lepiej lub gorzej udokumentowanych, pogańskich bóstw (Perun, Weles, Swarożyc, Świętowit, Trzygłów, Nyja, Mokosza, Jesza, Łada, Dziewanna i Marzanna), poprzez okres wpływów chrześcijańskich (czarownice, czarnoksiężnik Twardowski, anioły i cała plejada diabłów) aż po relacje etnograficzne z drugiej połowy XX wieku (np. czarna/ czerwona/ żelazna ręka, trupiszon, a nawet przyjazne ludziom diabły jak Pieczydło i Wisłak).

Omówione zostały głównie istoty z całego obszaru dzisiejszej Polski, w mniejszym stopniu również z Łużyc, Czech, Słowacji, Białorusi, Ukrainy, Rosji, Serbii, Czarnogóry, Bośni i Hercegowiny, Chorwacji, Słowenii i Bułgarii oraz państw bałtyckich: Litwy (boginie Jurata i Żweruna, morskie nimfy – czetlice) i Łotwy (smúts).

Autorzy wykorzystali prace etnograficzne Oskara Kolberga (1814 – 1890), Ryszarda Berwińskiego (1819 – 1879), Łukasza Gołębiowskiego (1773 – 1849), Kazimierza Władysława Wójcickiego (1807 – 1879) ¹, Bohdana Baranowskiego (1915 – 1993) ², Leonarda Pełki (1929 – 2020) ³, Kazimierza Moszyńskiego (1887 – 1959), Doroty Simonides (ur. 1928) i innych, Jako literacką ciekawostkę przytoczyli w niektórych hasłach fragmenty utworu fantasy Czesława Białczyńskiego ,,Stworze i zdusze, czyli starosłowiańskie boginki i demony’’ (1993).

Wątki demonologii ludowej obecne są w cytowanych w encyklopedii dziełach polskich poetów: Mikołaja Reja (1505 – 1569), Jana Kochanowskiego (1530 – 1584), Adama Mickiewicza (1798 – 1855) ⁴, Seweryna Goszczyńskiego (1801 – 1876), Władysława Syrokomli (1823 – 1862), Kazimierza Przerwy – Tetmajera (1865 – 1940), Marii Konopnickiej (1842 – 1910) ⁵, Juliana Tuwima (1894 – 1953) ⁶, Bolesława Leśmiana (1877 – 1937) ⁷ i Kazimiery Iłłakowiczówny (1892 – 1983).

W trakcie lektury moją uwagę przykuła zbieżność wielu polskich nazwisk z imionami ludowych diabłów np. Boruta, Rokita, Korfanty, Labuda i Łoziński.

Praca przedstawia liczne osobliwe historie np. o nocnicach oddających mocz na pijaków. Nadludzko silni i kosmaci jak małpy, płanetnicy pili niezwykle mocną wódkę. Skosztowanie tego trunku groziło człowiekowi spaleniem kiszek i wypadnięciem oczu z głowy. Złydnia, przestraszona puszczeniem wiatrów przez śpiącego gospodarza, zostawiła w cieście swój palec. Czary ruskie zadawane ludziom w pierogach, zmuszały ich do orgii na ulicach. W jednym z opisów utopiec został przedstawiony z zielonymi zębami i … skrzydłami, podkreślającymi jego naturę upadłego anioła. Skarbów Morskiego Oka strzegł niezwykle przystojny niedusznik (szatan) w połyskliwym mundurze.

Książka ta jest skarbnicą ciekawych pomysłów dla pisarzy fantastów ;). Czerpałem z niej garściami, pisząc ,,Wymrocze’’ (zarówno pierwszy i do tej pory jedyny opublikowany tom, jak i trzy kolejne) oraz obecny zbiór opowiadań ,,Dzieje bohaterskie’’. Kiedy czytałem ją po raz pierwszy, przyśnił mi duszek mówiący ,,jeść i pić’’, oraz czarna baba, bluźniąca na klatce schodowej.

1 Odsyłam do posta: ,,Klechdy, starożytne podania i powieści ludu polskiego i Rusi’’.

2 Odsyłam do postów: ,,W kręgu upiorów i wilkołaków’’ oraz ,,Pożegnanie z diabłem i czarownicą’’.

3 Odsyłam do posta: ,,Polska demonologia ludowa’’.

4 Odsyłam do postów: ,,Dziady’’, ,,Świtezianka’’, ,,To lubię’’.

5 Odsyłam do posta: ,,Maria Konopnicka’’.

6 Odsyłam do posta: ,,Czary i czarty polskie oraz wypisy czarnoksięskie’’.

7 Odsyłam do posta: ,,Bolesław Leśmian – arcypolski piewca Niesamowitej Słowiańszczyzny’’.

Internetowe ,,cuda na kiju'' cz. 138

 

1. Bob Budowniczy został uznany w Japonii za członka yakuzy, bo na cztery palce. W japońskiej mafii odcinanie sobie palców jest traktowane jako dowód bezgranicznej wierności organizacji.

2. Beth Bourne z Kalifornii (USA), aktywistka ,,Moms for Liberty’’ rozebrała się na radzie pedagogicznej, aby zaprotestować przeciw propagowaniu transseksualizmu.

3. Aoshima w Japonii jest znana jako Wyspa Kotów. Zwierząt tych jest na niej więcej niż ludzi. Na jednego człowieka przypada dziesięć kotów. Ich przodkowie zostali sprowadzeni przez rybaków do zwalczania myszy.

4. W 2009 r. firma Mattel wyprodukowała lalkę Barbie przypominającą Angelę Merkel, w celu uczczenia 50 – tych urodzin ówczesnej kanclerz Niemiec.

5. Dobrawa (930 – 977) przywiozła z Czech do Polski igły do tatuowania (za: Andrzej Jelski ,,Tatuaż’’ ¹).

6. Od 2004 r. w lesie koło wsi Podubravje w Bośni i Hercegowinie znajdowane są kamienne kule nieznanego pochodzenia. Największa z nich mierzy 3 m średnicy. Według legendy są to ludzie zaklęci w kamień. Inni upatrują w nich dzieło zaginionej cywilizacji, ślady biblijnego potopu lub działalności kosmitów. Istnieje też teoria uznająca bośniackie kule za wytwór naturalnych procesów geologicznych ².

7. We wrześniu 2025 r. na dożynkach w Wierzbiu k. Lublińca ustawiono kukły nielegalnych imigrantów. Sprawą zajęła się prokuratura.

8. Zdaniem kryptozoologów pierwowzorem ptaków stymfalijskich z mitologii greckiej mogły być wężówki, spokrewnione z głuptakami ³.

9. W 1998 r. w Wielkiej Brytanii został zapoczątkowany Międzynarodowy Dzień Królika obchodzony 26 września. Celem święta jest wezwanie do troski o króliki dzikie i domowe.

10. Normie jest zwany inaczej potworem z jeziora Norman w Północnej Karolinie (USA). Posiada wężowate ciało i płetwy. Pierwsza wzmianka o nim (nie licząc indiańskich legend) pochodzi z 1967 r. Kryptyda bywa identyfikowana z aligatorem lub dużym sumem.

11. Adrian Wzorek złowił zimą olbrzymiego okonia mierzącego 250 cm długości i ważącego 100 kg. Historia ta, wraz z ilustrującym ją zdjęciem jest żartem.

12. Usagi Tsukino, tytułowa bohaterka ,,Czarodziejki z Księżyca’’ ⁴ robiła zakupy w polskim sklepie ,,Dino’’ (żart).

13. Donald Tusk wezwał Pata i Mata, aby usuwali skutki powodzi w Polsce (żartobliwy filmik na you tube).

14. Maipolina, zwana tygrysem wodnym jest znaną od 1969 r. kryptydą z Gujany Francuskiej. Zamieszkuje rzeki Maroni, Aprogue i Oyapock. Mierzy 3 m długości. Posiada pręgi tygrysa, pazura mrówkojada i wystające kły. Atakuje ludzi i potrafi wywrócić łódź rybacką.

15. Węgierski wilk trzcinowy (Canis lupus minor) był karłowatym podgatunkiem wilka lub – jak uważają niektórzy – szakala złocistego. Po raz pierwszy został opisany w 1887 r. Oprócz Węgier zamieszkiwał również wschodnią Austrię. Wymarł na początku XX wieku, choć zachowały się okazy muzealne.

16. Istnieje teoria spiskowa, głosząca że konie nie istnieją. Koń by się uśmiał.

17. Kandydaci na prezydenta Polski w 2025 r. zostali przedstawieni na Facebooku jako kryptydy i inne fantastyczne istoty: Karol Nawrocki (szarak), Adrian Zandberg (bigfoot), Magdalena Biejat (nessie), Marek Jakubiak (tatzelwurm), Rafał Trzaskowski (wampir), Grzegorz Braun (chupacabra), Szymon Hołownia (mothman) i Sławomir Mentzen (reptilianin). Głosowałem na szarego kosmitę ;).

18. Z rozmowy Marka Tomasza Chodorowskiego i Tomasza Osińskiego wynika, że Letho z Gulety był XVI – wiecznym agentem Francji i Anglii. Królestwa te dążyły do ustanowienia władzy Antychrysta. Na ich zlecenie Letho mordował polskich królów – katechonów. Nie zdołał zabić zabić Zygmunta Augusta (na ilustracji), więc uczynił go bezpłodnym.

19. Czarno – szaro – biało – czerwony tartan klanowy szkockich czarownic został ustanowiony 11 lutego 2025 r. na cześć kobiet spalonych na stosie ⁵.

20. Latająca krowa porwała UFO (żart).

21. Morskie gobliny (znane pod różnymi nazwami lokalnymi) są znane w przekazach ludowych z Kornwalii, Islandii, Luizjany (USA), Filipin, Nowej Zelandii, Azorów (archipelagu należącego do Portugalii) i Kanady.

22. W wierzeniach ludu Ewe z Togo, Ghany i Beninu, adze jest wampirem przybierającym postać świetlika. Dostaje się do domostw przez drobne szczeliny i zamienia się w spragnionego człowieka o zmęczonych oczach, proszącego o wodę. Następnie wypija krew swoich ofiar.

1 Odsyłam do posta: ,,Tatuaż’’.

2 Odsyłam do postów: ,,Piramidy w Visoko’’, ,,Kule z Kostaryki''  i ,,Sfery z Klerksdorp’’.

3 Odsyłam do posta: ,,Głuptaki’’.

4 Odsyłam do posta: ,,Manga i anime’’.

5 Odsyłam do posta: ,,Tartan’’.