Odżywianie i wydalanie w życiu zwierząt

Są to procesy będące cechą charakterystyczną żywych organizmów. Zwierzęta odżywiają się cudzożywnie. Aby móc zdobyć pokarm, muszą więc wykonywać pewne ruchy, a co za tym idzie większość z nich potrzebuje układu nerwowego. Wydalanie natomiast polega na oczyszczaniu organizmu ze zbędnych i szkodliwych substancji. Wiele zwierząt używa w tym celu tzw. steku odchodowego, funkcję opuszczania ciała pełni odbyt usytuowany z tyłu. Odchody dzielimy na: kał i mocz.

Euglena zielona jest zaopatrzona w ciałka zieleni i plamkę światłoczułą pomagające w fotosyntezie. Gdy jednak ma taką możliwość, odżywia się cudzożywnie, zjadając bakterie. Inne pierwotniaki zjadają bakterie lub zjadają się nawzajem. Wiele z nich używa organelum ruchu do pobierania pokarmu. Pantofelek zagarnia bakterie rzęskami podobnie jak Epistilis. Natomiast ameby chwytają je nibynóżkami. Ponieważ są zbudowane tylko z jednej komórki, w wydalaniu bierze udział wodniczka służąca również jako magazyn. ¹

Ze względu na rodzaj pokarmu gąbki mogą pozwolić sobie na prowadzenie osiadłego trybu życia. Ich ciała są pokryte licznymi porami i kanalikami – filtrami. Ich system odżywiania i wydalania jest bardzo prymitywny. Gąbki zasysają plankton wraz z wodą, którą później wypuszczają tymi samymi otworami. Proces trawienia odbywa się w jamie paragastralnej.

Przypominające rośliny liliowce odżywiają się planktonem. Jeżowce mają mały otwór gębowy zwieńczony zębami o płytkowatej strukturze. Służą one do zeskrobywania glonów ze skał. Ponieważ ich naturalni wrogowie – langusty są masowo odławiane, jeżowce rozmnażają się bez przeszkód czyniąc spustoszenie we florze podmorskiej. Serduszkowiec – kuzyn jeżowca jest natomiast saprofitem. Żywi się planktonem i szczątkami organicznymi unoszącymi się w toni. Mięsożerne wężowidła za pomocą swoich ramion chwytają kraby, małe rybki i mięczaki. Rozgwiazdy to również mięsożercy. Rozgwiazda czerwona jest od spodu pokryta nóżkami ambulakralnymi – są to wypełnione płynem rurki zakończone przyssawkami. Otwór gębowy znajduje się pośrodku ciała. Owe ,,przyczepy'' ułatwiają rozgwieździe otwieranie z wielką siłą muszli małży. Wtedy rozgwiazda wprowadza do środka muszli swój żołądek, trawi miękkie wnętrze i wciąga żołądek na swoje miejsce. Wyrządza szkody w hodowlach małży. Jej bliska krewniaczka, korona cierniowa niszczy rafy koralowe od Kenii po Tahiti. Odżywia się żywymi komórkami koralowców. Rozmnaża się bezkarnie z powodu masowych odłowów jej naturalnego wroga – ślimaka trytona o pięknej muszli.

Wszystkie jamochłony są drapieżnikami. Nazwa została ukuta od jamy chłonąco – trawiącej, będącej analogią do pyska i odbytu u zwierząt wyższych. Jest otoczona wieńcem macek, zaopatrzonych w komórki parzydełkowe zabijające zdobycz. Rozmaity jest pokarm tych zwierząt. Stułbia płowa odżywia się pierwotniakami, zaś meduzy zjadają ryby i skorupiaki. Koralowce wychwytują z wody plankton, większe od nich ukwiały łapią ryby i skorupiaki. Ponieważ od reguł istnieją wyjątki, parzydełkowce też mieszczą je w swoim rodzie. Pewna grupa meduz została uwięziona przez sztorm w wodach skalistej zatoczki na wyspach Palau. Nie znalazły tam swojego zwykłego pożywienia jakim są inne zwierzęta. Toteż aby nie zginąć z głodu, na drodze ewolucji straciły narządy łowne i … przestawiły się na wegetarianizm. Hodują w swoim ciele glony, z którymi żyją w symbiozie.

Urozmaicony jest pokarm płazińców – zwłaszcza pasożytniczych. Tasiemce – uzbrojony, nieuzbrojony i psi są całkowicie pozbawione układu wydalniczego. Odżywiają się pokarmem swego żywiciela, doprowadzając jego organizm do wyczerpania. Motylica wątrobowa zgodnie z nazwą pasożytuje na wątrobie żywiąc się nią, co czasem może doprowadzić do śmierci żywiciela. Wstężniki polują na ryby, inne robaki i skorupiaki.

Riszta natomiast lęgnie się pod skórą. Obleńce pierwsze wykształciły drożny przewód pokarmowy.

Na powierzchni gleby można czasem zobaczyć kopczyki szarych grudek. Co to takiego? Aby odpowiedzieć na to pytanie trzeba omówić odżywianie i wydalanie u dżdżownic. Te pierścienice są saprofitami i zjadają martwe cząstki roślin i przerabiają je wewnątrz organizmu na sole mineralne. Ich odchody są gromadzone na powierzchni i to są właśnie te szare grudki.

Zupełnie inaczej odżywiają się pijawki. Ich otwór gębowy jest zwieńczony grubą, mięsistą przyssawką i narządami tnącymi skórę. Dzieje się tak ponieważ większość pijawek odżywia się krwią. Znieczulają organizm i zapobiegają krzepnięciu krwi przy pomocy substancji zwanej hirudyną (łac. ,,hirudo'' – pijawka). Wśród żywiących się krwią pijawek, pijawka lekarska zajmowała w medycynie ludowej funkcję spuszczania krwi. Wyjątkiem jest pijawka końska polująca na małe bezkręgowce.

Prowadzące osiadły tryb życia serpula i lanica zajmują się filtrowaniem planktonu z wody, zaś piaskówka – szuka pożywienia w piasku.

Bogata jest dieta skorupiaków. Raki – rzeczny, stawowy i pręgowany to prawdziwe ,,świnie'' świata stawonogów. Ich larwy zjadają plankton, zaś dorosłe jedzą rozkładające się szczątki roślin, owady wodne, mniejsze skorupiaki, kijanki, pijawki, ślimaki oraz małe ryby. Taki ,,róg obfitości'' przyciąga wiele raków, które biją się o pokarm. Chętnie uprawiają kanibalizm, co można poznać po raku o mniejszych bo zregenerowanych szczypcach. Są pożyteczne w usuwaniu padliny.

Spokrewnione z rakami homary zjadają padlinę. W jej ćwiartowaniu pomaga im para wielkich szczypiec – masywnych: kruszących muszle, skorupy i kości, oraz wysmukłych: tnących i ćwiartujących mięso. Podobnie jak raki, homary również uprawiają kanibalizm.

Inny drapieżca, rawka modliszkowata wykształciła kończyny chwytne podobne do tych jakie ma modliszka. Są składane jak scyzoryk i wyposażone w kolce. Służą do chwytania ryb, ale użyte w obronie własnej mogą uciąć dłoń człowiekowi!

Langusta ma długie czułki służące jako narząd dotyku, na rzecz maleńkich szczypiec. Podstawę jej pożywienia stanowią jeżowce.

Bardzo bogata jest dieta krabów. Należy do nich wszystkożerny z przewagą pokarmu roślinnego krab rabuś kokosowy. Żyje na tropikalnych wyspach Pacyfiku. Znakomicie wspina się na drzewa. Swoimi ostrymi szczypcami rozłupuje uszkodzone skorupy kokosów. Nie umie ich bowiem sam rozłupywać.

Krab z Konga prowadzi nocny tryb życia. Odwiedza nabrzeża rybackie, gdzie wyjada odpadki spożywcze.

Krab wełnistoszczypcy poluje na ryby, przy czym niszczy nieraz sieci rybackie.

Inny bałtycki krab - ,,imigrant'' ; krabik amerykański poszukuje pokarmu w postaci drobnej fauny dennej i odpadków organicznych przeczesując muł w poszukiwaniu owego pokarmu za pomocą szczypiec i długich czułków.

Lądowe skorupiaki – stonogi są saprofitami zjadającymi gnijące cząstki roślinne.

Odnóża pąkli i kaczenic są zaopatrzone w gęste szczecinki. Służą one do zagarniania planktonu stanowiącego ich pokarm. Chociaż osiedlają się min. na skórze waleni, to jednak nic im nie szkodzą.

Niewielkie skorupiaki – zawszele (,,wszy wielorybów'') są pasożytami odżywiającymi się skórą waleni, zaś rybosze niszczą skórę ryb, stąd nazwa.

Krewetki i garnele zjadają plankton i resztki organiczne podobnie jak kryl.

Kiełże szukają pożywienia w mule, zjadając razem z nim znajdujące się tam resztki organiczne.

Pokarm owadów jest bardzo urozmaicony. Do jego pobierania wykształciły aparaty gębowe. Składają się one z czterech podstawowych części: pary żuwaczek, pary szczęk, wargi górnej i wargi dolnej. Wyróżniamy następujące rodzaje aparatów gębowych: gryzący, kłująco – ssący, ssący i liżący. Te same rodzaje aparatów gębowych u różnych owadów mogą mieć krańcowo różne zastosowanie np. chrabąszcz majowy zjada liście, podczas gdy modliszka zjada inne owady. Opisana w ,,Biblii'' strawa zwana manną to nie kasza. Zdanie są podzielone co to mogło być. Prawdopodobnie były to odchody czerwi. Natomiast odchody innych owadów np. much są niejadalne. Słynna spadź, czyli ,,rosa miodowa'', przysmak mrówek, to po prostu odchody mszyc. Termity używają swoich odchodów jako nawozu dla grzybów.

Chrabąszcz majowy jest bardzo żarłocznym roślinożercą. Jego larwy (pędraki) podgryzają korzenie. Natomiast imago zjadają liście powodując wielkie straty w uprawach rolnych i sadowniczych. Stonka ziemniaczana nie od razu odżywiała się liśćmi, kwiatami i łodygami ziemniaków. W swojej ojczyźnie, na południu Ameryki Północnej niszczyła rośliny spokrewnione z ziemniakami, ale nigdy ich samych. Kiedy europejscy osadnicy uszlachetnili ziemniaki, stonki przerzuciły się na nie i zostały zawleczone do Europy jako nieprzejednani amatorzy tych roślin.

Wołek zbożowy należący do ryjkowców, przed uprawą roślin przez człowieka wysysał ziarna dzikich traw. Obecnie nie tylko niszczy zboże, ale i ich przetwory.

Jeszcze większymi szkodnikami magazynów są mrzyk gabinetowy i żywiak. Pierwszy niszczy organiczne części eksponatów, zaś żywiak oprócz nich zżera mąkę, kaszę, papier, a nawet ziarno zatrute strychniną. ,,Zjada wszystko oprócz żelaza'' – podsumował pewien entomolog.

Kruszczyca złotawka jest roślinożerna. Podgryza płatki kwiatów. Nie jest jednak większym szkodnikiem, ponieważ mimochodem zapyla kwiaty.

Wiele chrząszczy zjada drewno. Najbardziej znanymi z tych specjalistów są korniki zjadające drewno drzew iglastych.

Meble uszkadza kołatek, którego larwy i imago drążą tunele w drewnie. Niektóre kościoły mogą ,,poszczycić się'' całymi pokoleniami tych owadów.

Wynurt i koziorogi (dębosz i bukowiec) drążą swoje tunele w drewnie starych, spróchniałych drzew.

Istnieją też chrząszcze drapieżne. Biedronka odżywia się mszycami, zaś ulubionym pokarmem pokarmem pływaka żółtobrzeżka są kijanki.

Biegaczowate są zaopatrzone w grube żuwaczki przypominające obcęgi. Są na tyle obce aby przeciąć ludzką skórę. Ulubionym pokarmem jednego z nich, tęcznika liszkarza są gąsienice. W USA w celu opanowania plagi zawleczonych z Europy motyli brudnicy nieparki masowo importowano te chrząszcze.

Świetliki są również mięsożerne. Żywią się ślimakami, które, w starciu z nimi nie mają szans. Najpierw świetlik paraliżuje ślimaka, później rozpuszcza jego ciało na papkę, którą wysysa.

Zamieszkujący lasy i łąki grabarz karmi swoje larwy padliną. W tym celu zakopuje znalezioną padlinę w glebie i goli z sierści lub piór. Później samica składa w niej jaja.

Niektóre chrząszcze karmią się odchodami. W Polsce do takich owadów należy żuk leśny, ale najbardziej znany z nich jest skarabeusz. Ów owad żyjący w Afryce i na południu Europy w okresie godowym toczy z owczego łajna (imago mogą jeść też inne rodzaje kału) kule lub kradnie je od innych skarabeuszy. Samica wybierze tego samca z najładniejszą kulą. Potem złoży w niej jaja.

W stadium imago pokarmem większości motyli jest nektar kwiatowy, wiele z nich nie posiada aparatu gębowego. A co zjadają ich larwy (gąsienice?). Pokarmem gąsienic jedwabników morwowego i dębowego są liście morwy i dębu. Bielinki kapustnik, rzepnik i rukiewnik żerują na kapuście, rzepie i rzodkiewce. Mięsożerna gąsienica dziwacznego kształtu należy do nie mającego polskiej nazwy modraszka Liphyra bronsalis. Żywi się larwami mrówek tkaczek.

Celowo w tym artykule pisałem tylko o odżywianiu chrząszczy i motyli, ponieważ temat jest zbyt rozległy, aby go streścić w ogólnym temacie.

Wśród pajęczaków większość gatunków to drapieżniki. Najliczniejsze i najbardziej znane z nich, pająki pochodzą z karbonu. Najstarszy z nich, megarachne nie tkał sieci łownej (pajęczyny). Polował aktywnie na owady, wije, krocionogi i lądowe pierścienice. Niektóre współczesne pająki również polują w ten ,,staroświecki'' sposób. Maria Sybilla Merien wykonując ilustracje do swojej książki ,,Metamorfoza owadów z Surinamu'' namalowała ptasznika jedzącego kolibra. Tymczasem nazwa ptasznik jest przesadzona, ponieważ z ptaków ma okazję zjadać wyłącznie pisklęta. Oprócz tego wiktu zjada: owady, inne stawonogi, a nawet myszy i niewielkie węże. Kwietniki polują wśród płatków kwiatowych. Czatują na zbierające nektar owady. Niektórzy zoolodzy uważają, że te pająki potrafią zmieniać ubarwienie, co jeszcze się nie potwierdziło. Topik poluje na narybek chlapiąc odnóżami w lustro wody, aby je przywabić. Pająk bananowy nie zjada bananów, ale żyjące na nich karaluchy. Pająki zjadają swoje ofiary wstrzykując im do organizmu soki żołądkowe.

Skorpiony również są mięsożerne. Do łapania swych ofiar używają pierwszej pary odnóży przekształconych w szczypce. Zdobycz zabijają żądłem usytuowanym na końcu odwłoka. Skład ich pokarmu stanowią owady, wije, krocionogi, ślimaki, myszy, jaszczurki, uprawiają też kanibalizm.

Kosarze bardzo często pojawiają się na świeżo skoszonych łąkach, gdzie szukają padliny.

Roztocza żywią się przede wszystkim złuszczonym naskórkiem ludzkim. Ich odchody to kurz – ten sam pojawiający się na nieczyszczonych meblach czy książkach.

Roślinożernym roztoczem jest przędziorek owocowiec, powodujący straty w sadach owocowych.

Pasożytniczy roztocz, kleszcz odżywia się krwią. Bez picia może przetrwać 2 – 3 lat, ale gdy ma taką możliwość, to pije bez opamiętania. Jego aparat gębowy ma kształt igły. Odnóża przednie są grube i twarde – idealnie wczepiają się w skórę. Chitynowa powłoka kleszcza jest bardzo elastyczna i rozciągliwa dzięki czemu kleszcz może wypić tyle krwi.

Natomiast inny pasożyt – świerzbowiec odżywia się drążąc tunele w skórze.

Najstarsze mięczaki świata – amonity były drapieżnikami. Do chwytania swych ofiar używały macek zakończonych przyssawkami. Podobne wyposażenie mają współczesne głowonogi. Należące do nich mątwy i kalmary mają dwa najdłuższe ramiona zazwyczaj schowane, służące do chwytania zdobyczy. Mątwa pomaga sobie przy polowaniu rozdmuchując muł strumieniem swoich płynów ustrojowych. Pokarm ćwiartują rogowym dziobem.

Do tego samego celu ślimaki używają kolczastego języka zwanego tarką. Ślimak winniczek odżywia się liśćmi, zaś ślinik rdzawy jest amatorem grzybów. Istnieją też ślimaki mięsożerne. Rozkolec żywi się małżami. Dziurawi ich muszle kwasem, aby dostać się do mięsa.

Małże żywią się wyłącznie planktonem. Gdy chcą się odżywiać, uchylają wieko muszli i wysuwają narządy filtracyjne. Nożyki Solen utożsamiają sól z obecnością wody.

Odchody większości ryb mają kształt wydłużonych, brązowych wałeczków. Przodkowie ryb – minogi w związku z brakiem czaszki mają jamę gębową w kształcie dziury z przyssawką i narządami tnącymi. Odżywiają się bowiem krwią, ale tylko rybią. Człowiek może więc pływać w towarzystwie naszych czterech minogów bez żadnych obaw.

A jak odżywiają się prawdziwe ryby? Dla rybek akwariowych produkuje się specjalne pokarmy dostępne w sklepach zoologicznych. Bardzo pożądane w akwarium są glonojady, zgodnie z nazwą zeskrobujące ze ścian akwarium osadzające się glony.

Niektóre ryby nie mogą być trzymane razem. Absolutnie żadnego ,,towarzystwa'' nie mogą mieć tam piranie, ponieważ te małe rybki korzystają z każdego źródła białka zwierzęcego. Mogą schwytać swojego opiekuna za palec. Praczki z dorzecza Amazonki i Orinoko mają czasem okrągłe blizny - ,,pamiątki'' po spotkaniu z tymi rybami. Istnieją także gatunki piranii roślinożernych odżywiających się owocami wpadającymi do wody.

Inne niebezpieczne ryby – canero z tych samych obszarów nie jedzą ludzkiego mięsa. W poszukiwaniu pokarmu mogą jednak wkręcać się do otworów w ciele powodując zakażenia.

Papugoryby uzyskały tę nazwę z racji swego rogowego dzioba przypominającego dziób papugi. Używają go do ćwiartowania ukwiałów i koralowców.

Przez wiele lat wyzwanie dla nauki stanowiło pytanie: ,,Co je konik morski''? W oceanariach próbowano karmić te ryby mielonym mięsem. Później okazało się, że koniki morskie zjadają pewien gatunek raczków stanowiących również pokarm wielorybów.

Nasz szczupak potrafi godzinami ,,stać'' w wodzie na podgiętym ogonie. W odpowiednim momencie wyprostowuje ogon i rzuca się na zdobycz z otwartym pyskiem.

Sum wykorzystuje swoje ampułki (a nie wąsy!) w wyszukiwaniu zdobyczy, ponieważ dotyk jest najlepiej rozwiniętym zmysłem tej ryby.

Żabnica ma na głowie długi wyrostek zwieńczony kulką ze świecącymi bakteriami, co służy jako wabik na mniejsze ryby.

Połykacz, zwany węgorzem pelikanem ma wielką paszczę wypełnioną zredukowanymi zębami.

Okoń głębinowy ma bardzo rozciągliwą skórę brzucha.

Lis morski należący do rekinów ma bardzo długi górny płat płetwy ogonowej. Używa go do połowów zagarniając niewielkie ławice ryb i później zjada je za jednym zamachem.

Inny rekin, żarłacz tygrysi jest niewybrednym drapieżnikiem. W jego żołądku można czasem znaleźć nawet butelki i inne śmieci.

Karp zjada czasem upadłe do wody kanapki.

Wszystkie płazy (przynajmniej dorosłe) są mięsożerne. Jako przykład dajmy żabę trawną. Kijanki są roślinożerne, a odżywiają się kijankami filtrowanymi z wody. Natomiast dorosła żaba jest mięsożerna. Aby polowanie było szybsze i skuteczniejsze, język jest długi i usytuowany z przodu pyska. Pokryty jest lepką substancją.

Całkiem inaczej poluje platana. Odpowiednia budowa płuc pozwala jej na unikniecie potrzeby wypływania na powierzchnię. Krótkie łapy przednie są pozbawione błon pławnych, ale za to wyposażone w szpony do chwytania.

Kijanki żaby goliat odżywiają się liśćmi pewnej rośliny różowatej, zaś dorosłe, wyposażone w … zęby zjadają: bezkręgowce, ryby, inne żaby, młode krokodyle, ptactwo wodne i gryzonie.

Traszki należące do płazów ogoniastych mają małe, stożkowate zęby. Żywią się wodnymi owadami, ślimakami i dżdżownicami.

Salamandra olbrzymia odżywia się bezkręgowcami i rybami. Poluje na nie przypłaszczona do dna. Kiedy von Siebold złapał parę tych wielkich płazów, to podczas podróży do Europy, samiec zjadł swoją partnerkę.

Hylonamus i sejmuria były mięsożerne podobnie jak wiele innych pradawnych płazów i gadów.

Pierwszym gadem roślinożernym był edafozaur żyjący w permie.

Pierwsze gady wodne, mezozaury zjadały skorupiaki, mięczaki i ryby, które chwytały swoimi długimi pyskami wyposażonymi w szpilkowate zęby.

Jadłospis dinozaurów był bardzo urozmaicony. Były w nim inne dinozaury, liście, szyszki, ssaki, jaja, owady i ryby. O tym czy dinozaur był mięso – czy roślinożerny decydował układ szczęk i kształt zębów. Również dużo ,,mówią'' proporcje ciała: zauropody miały długie szyje do sięgania wysoko do liści lub szyszek, a karnozaury – krótkie, giętkie szyje do wyrywania płatów mięsa. Żołądek dinozaurów składał się z przełyku, komory i jelit. Znajdowały się w nim gastrolity ułatwiające trawienie. Niestrawiony pokarm (kał) dinozaurów zwany jest koprolitem. Naukowcy mielą koprolity na proszek i na jego podstawie dowiadują się co dinozaur jadł.

Pterozaury i gady morskie były wyłącznie mięsożerne.

Większość współczesnych gadów to mięsożercy. Jaszczurka zwinka ma małe, stożkowate zęby do ćwiartowania owadów, ślimaków, pająków, dżdżownic, wijów i krocionogów.

Podobną dietę mają kameleony i gekony. Języki tych gadów są rozmieszczone i zbudowane jak u żab. Są to bowiem gady mięsożerne, żywiące się owadami. Gekon chętnie poluje w pobliżu lampy ponieważ jej światło przyciąga owady.

Waran z Komodo ze względu na znaczne wymiary ciała może sobie pozwolić na to, aby polować na zwierzęta kopytne. Podczas łowów często posługuje się ciężkim ogonem, którym z łatwością łamie kręgosłupy swoim ofiarom. Zjada także zajęczaki, gryzonie, ptaki, jaja i pisklęta.

Urozmaicona jest dieta legwanów. Legwan pustynny jest mięsożerny, zjada: owady, gryzonie, mniejsze jaszczurki, oraz plądruje gniazda naziemnych ptaków. Legwan zielony zjada liście, owoce i owady. Legwan morski konsumuje wodorosty; pokarm ten uzupełnia owadami i skorupiakami. Legwan lądowy zjada rośliny lądowe; potrafi zjeść kaktus razem z kolcami.

Moloch kolczasty, zwany straszliwym, jest straszliwy wyłącznie dla mrówek, które stanowią jego jedyny pokarm. Ta jaszczurka ma ciekawy sposób pozyskiwania wody na pustyni. Kolce na jej grzbiecie są pokryte bruzdami i kanalikami, po których skroplona para wodna płynie prosto do pyska.

 

Wszystkie węże są mięsożerne. Wiele z nich ma swoje przysmaki. Zaskroniec uwielbia żaby, zaś wąż Eskulapa i gniewosz plamisty gustują w jaszczurkach i nietoperzach. Wąż jajożer odżywia się wyłącznie jajami, zaś węże morskie polują na ryby.

Jedyny żyjący dzisiaj sfenodont, hatteria odżywia się owadami, gryzoniami, ślimakami, jajami i pisklętami.

Żółwie kawałkują pokarm rogowym dziobem, który ostrzy się podczas jedzenia. Większość żółwi to mięsożercy. Żółw jaszczurowaty poluje na ryby i żaby, odgryza czasem palce ludziom. Chelodyna australijska żywi się rybami, łapie je rogowym dziobem. Do roślinożernych żółwi należy żółw grecki. Podstawą jego pokarmu jest sałata. Zdarza mu się przypadkowo zjadać drobne zwierzęta np. mszyce. Żółwie są bardzo odporne na głód co wykorzystywali dawni żeglarze. Więzili żółwie olbrzymie z Seszeli i Galapagos w charakterze rezerwy pokarmowej.

Krokodylowate są wyłącznie mięsożerne. Jako przykład weźmy krokodyla nilowego. Jego potomstwo żywi się owadami, gryzoniami, jaszczurkami, żabami, małymi rybkami. Dorosłe żywią się żabami, rybami, potomstwem innych osobników swego gatunku, ptakami i kopytnymi. Gawiale żywią się wyłącznie rybami.

Jadłospis ptaków jest determinowany przez kształt dzioba.

Najbardziej charakterystyczny sposób odżywiania mają zięby wampiry żyjące na Galapagos. Używają swoich ostrych dziobów do przebijania skóry ptaków morskich w poszukiwaniu krwi, choć niektórzy mają inne zdanie; zięby wampiry szukają tam pasożytów.

Ciekawy zwyczaj ma zięba dzięciołowa. Jej pokarmem są owady żerujące pod korą. Z powodu krótkiego dzioba pomaga sobie cierniem nabijając na niego owada.

Inna galapagoska zięba, zięba kaktusowa ma silne nogi i gruby, mocny dziób. Odżywia się dżdżownicami, owadami i nasionami. W ich poszukiwaniu pod znalezionym kamieniem kopie dołek i spycha do niego kamień.

Ciekawy sposób odżywiania się mają dzierzby. Ich dzioby są zakrzywione przez co Karol Linneusz zaliczył je do ptaków drapieżnych. W celu unieruchomienia zdobyczy, nakłuwają ją na ciernie. Z tego powodu dzierzba gąsiorek bywa nazywana ,,cierniokrętem''.

Odchody ptaków są łatwe do rozpoznania. W celu zmniejszenia ciężaru ciała ptaki pozbyły się pęcherza moczowego. Są one dwukolorowe: część biała zawiera mocz, czarna lub ciemnozielona – kał właściwy. Guano są to właśnie odchody ptaków morskich żyjących u wybrzeży Chile i Peru cenione jako nawóz.

Dziobak należący do stekowców ma kaczy dziób pokryty miękką skórą (narząd dotyku). Rozgniata nim swój pokarm: skorupiaki, mięczaki i robaki. Tłuszcz magazynuje w ogonie.

Inny stekowiec, kolczatka ma długi rurkowaty pysk, stanowiący ,,futerał'' dla długiego, lepkiego języka. Odżywia się mrówkami i termitami. Ich gniazda niszczy wielkimi pazurami.

Gerald Durell złapawszy trzy oposy z obrzydzeniem stwierdził, że dwa z nich zabiły odgryzając głowę najmniejszego z nich. Później pozostałe przy życiu oposy rzuciły się do bójki, ale zostały rozdzielone. Stało się tak ponieważ te torbacze są w stosunku do siebie bardzo agresywne, co na ograniczonym terenie skłoniło je do kanibalizmu. W naturze oposy żywią się: owocami, nasionami, grzybami, miodem, drobnymi kręgowcami, odpadkami spożywczymi.

Niewybredny jest również diabeł tasmański. Ma mocne, ostre zęby zdolne do kruszenia najgrubszych kości. Zjada owady, płazy, gady, inne torbacze, zwierzęta przywiezione z Europy, oraz ptaki. Chętnie odwiedza plażę szukając tam wyrzuconych na brzeg skorupiaków, ryb, żółwi i padliny ssaków morskich.

Ostronóg miodowy został nazwany przez brytyjskich kolonistów ,,honey possum'', czyli miodowy opos. Nazwa jest błędna ponieważ ostronóg należy do pałankowatych. Oprócz nektaru sporadycznie zjada małe owady. Jego pysk przypomina rurkę do ssania. Zęby w stanie zaniku. Język długi i pokryty długimi brodawkami.

W naturalnym środowisku antechinus poluje na małe pająki i karaluchy, zaś w hodowli potrafi zabić konika polnego tak dużego jak on sam lub większą od siebie mysz.

Najsłynniejszym torbaczem – monofagiem jest koala. Słowo to jest spolszczeniem aborygeńskiego ,,kulawine'' - ,,nie piję''. Zgodnie z nazwą nie musi schodzić z drzewa w poszukiwaniu wody na ziemię, ponieważ czerpie ją z pokarmu – liści eukaliptusa. Noworodki koali w torbie matki oprócz mleka odżywiają się … odchodami matki, które zawierają część bakterii potrzebnych do trawienia liści eukaliptusa. Eukaliptusowy zapach futra koali odstrasza pchły.

A teraz przejdźmy do sposobu odżywiania się łożyskowców. Podstawą pokarmu ryjówek są owady, pająki, ślimaki, dżdżownice. Pysk długi, wyposażony w liczne wibrysy, nos ruchliwy. Zęby w stanie zaniku. Mięsną dietę ryjówki uzupełniają nasionami drzew iglastych. Z powodu szybkiej przemiany materii giną z głodu w przeciągu kilku godzin.

Spokrewnione z ryjówkami rzęsorki są trochę bardziej odporne na głód. Odżywiają się wodnymi owadami, pierścienicami, robakami, ślimakami, rybami, żabami, traszkami, czasem upolują mysz. Zdobycz paraliżują jadem zawartym w ślinie.

Inny krewny ryjówki, zębiełek białawy zimą wprowadza się do zabudowań gospodarskich. Poluje na owady i myszy, w razie braku tego wiktu podjada ludziom jedzenie.

Krety niesłusznie posądzane są o podgryzanie korzeni roślin. Tak naprawdę zjadają podziemne owady i dżdżownice. Z tych ostatnich robią sobie na zimę zapasy pożywienia. Gromadzą je w górnych warstwach gleby dokąd przenika mróz powstrzymujący regenerację nadgryzionej głowowej części ciała. Kret – samiec nie jest dobrym ojcem. Czasem może nawet zeżreć własne potomstwo, przeto krecia mama musi pilnie strzec swoich młodych.

W wielu bajkach przedstawia się jeża jako fanatycznego miłośnika jabłek. Tak naprawdę jeż, mający najlepiej wykształcone zęby wśród ssaków owadożernych, zjada: padlinę, owady, dżdżownice, ślimaki, sporadycznie myszy, żaby, jaszczurki, jaja (z tego powodu był wyjęty spod ochrony w zamkniętych bażanciarniach) i węże. Wśród tych ostatnich jego łupem padają także żmije.

Słowo gryzonie zostało ukute od silnie rozwiniętych siekaczy tych zwierząt, które muszą być stale ścierane. Odchody gryzoni mają kształt twardych pałeczek koloru brązowego lub czarnego. Ponieważ jest to grupa bogata w gatunki, zatrzymam się na niektórych z nich.

Podczas gdy mysz domowa zjada ser, ziarna, zapasy żywności, odpadki spożywcze, mysz śpiewająca odżywia się całkiem inaczej. W USA jest nazywana ,,grasshopper mouse'', czyli mysz od koników polnych. Odżywia się owadami, jaszczurkami, innymi myszami, czasem upoluje skorpiona.

Choć wydaje się to cudaczne, zwykły chomik też może być mięsożerny. Samice chomików często zjadają swoje potomstwo. W naturze chomiki uzupełniają swój pokarm owadami i ślimakami.

Zajęczaki różnią się tym od gryzoni, że mają dwie pary siekaczy przez co niektórzy uważają je za osobny rząd. Są roślinożerne. Króliki stosują metodę podwójnego trawienia. Ich odchody wydalone po raz pierwszy są miękkie i są zjadane przez królika. Drugi raz wydobywają się z odbytu twarde. Królikowi pomaga to w pełni wykorzystać wszystkie witaminy z pokarmu, podczas gdy człowiek zatrułby się w ten sposób.

Odchody nietoperzy są białe i obrzydliwie cuchną. Wszystkie europejskie nietoperze są owadożerne. Kruszą chitynowe pancerzyki owadów ostrymi zębami. Są też inne specjalizacje pokarmowe. Nie mający polskiej nazwy Noctilio leporinus odżywia się rybami. Lata nocą z opuszczonymi łapami i chwyta ryby pływające nad powierzchnią. Przysmakiem lironosa są jaszczurki. Istnieją też nietoperze wampiry. Mają one ostre zęby służące do przecinania skóry. Są one ze sobą solidarne i dzielą się pokarmem. Kalongi i rudawki są roślinożerne. Zjadają owoce i zapylają kwiaty. Ludowe wierzenia mówiące, że żywią się małymi dziećmi są absurdalne.

Sposobu odżywiania się większości szczerbaków, łuskowców i mrównika nie muszę już opisywać, ponieważ jest on taki sam jak u kolczatki. Wyjątkiem jest należący do szczerbaków leniwiec. Odżywia się liśćmi. Wiele z nich jest trujących dla innych zwierząt.

Ssaki płetwonogie są wyłącznie mięsożerne. Ważną pozycję w ich jadłospisie zajmują ryby. Czy wie Czytelnik w jaki sposób foka zjada flądrę skoro jej pysk nie jest przystosowany do jedzenia ryb o takich kształtach? Łapie flądrę pyskiem i skręcając ją łamie jej kręgosłup. Wtedy to flądra skręca się jak rolmops i foka może bez trudu zjeść upolowaną zdobycz.

Ciekawe zwyczaje pokarmowe ma mors. Odżywia się małżami, które wydłubuje z dna za pomocą swych ciosów. Tej sztuki małe morsy uczą się od matek. Osieroconymi morsami nie opiekują się inni członkowie stada, toteż te osobniki polują na ryby lub uprawiają kanibalizm.

Natomiast syreny są roślinożerne. Należący do nich manat odgrywa znaczną rolę w utrzymaniu żeglowności śródlądowych akwenów.

Jako przykłady odżywiania się waleni podam dwa wieloryby: długopłetwca i kaszalota.

Ten pierwszy (fiszbinowiec) odżywia się krylem i dobijakami. Poluje na nie w ten sposób, że płynąc pod ławicą swego źródła pokarmu, wypuszcza pęcherzyki powietrza i połyka skorupiaki lub ryby za jednym zamachem. Nad odżywiającym się długopłetwcem często krążą chmary mew. Wieloryb ich nie atakuje, ale nieostrożne mogą trafić do jego żołądka.

Całkiem inaczej poluje kaszalot (zębowiec). Odżywia się rybami i ssakami płetwonogimi, ale podstawą jego pożywienia są kalmary olbrzymie. Oto jak opisuje takie polowanie radziecki zoolog Zienkiewicz podczas badań prowadzonych na Pacyfiku:

,,Pewnego wczesnego poranka byliśmy świadkami walki kaszalota z olbrzymią kałamarnicą. Duży, samotny kaszalot został przez nas zauważony w niewielkiej odległości, przy czym zwrócił na siebie naszą uwagę swoim dziwnym zachowaniem. To całkowicie wyskakiwał z wody, to kręcił się dookoła, jakby trafił w niego harpun... Na jego dużej głowie zauważyliśmy coś w rodzaju wianka, to powiększającego się, to zmniejszającego co pozwoliło nam domyślić się, że kaszalot walczy z olbrzymią kałamarnicą, która przyczepiła się do jego głowy swoimi długimi ramionami. Widocznie kaszalot starał się ogłuszyć swoją zdobycz uderzając nią o wodę, dlatego też wyskakiwał całkowicie z fal i kręcił się wkoło. Zanim dopłynęliśmy do kaszalota, zdążył on połknąć swoją zdobycz''.

Przejdźmy teraz do omawiania ssaków drapieżnych.

Pies domowy jako pochodzący od wilka jest drapieżnikiem. Jego pokarmem jest mięso, lubi także gryźć kości. Najlepiej nadają się do tego celu kości zwierząt kopytnych. W obecnych czasach istnieje wiele różnych suchych karm dla psów. Jednak najzdrowsze dla psów jest naturalne mięso. Fabrycznie produkowane psie jedzenie jest natomiast doskonałe jako karma odchudzająca. Wiele psów zachowało instynkt łowny, zaś zdziczałe psy na Galapagos i na Hawajach wyrządzają wiele szkód w naturalnym zwierzostanie tych terenów. Nie przywiązują wagi do miejsca gdzie zostawiają swe odchody. Są jednak podejmowane próby walki z plagą psich odchodów. W Australii są specjalne odcinki plaż wyznaczone dla zwierząt. We Francji jeżdżą po miastach specjalne pojazdy z rurami wciągającymi odchody. W Wielkiej Brytanii odchody są zamrażane, aby łatwiej odrywały się od podłoża. Do niedawna w Polsce wyłącznie zabraniano psom wstępu na pewne obiekty (sklepy, kina, baseny itd.), ale sprzątać kupy z ulic i klatek schodowych (poza sprzątaczką) nikt się nie kwapił! Obecnie z satysfakcją obserwujemy na ulicach polskich miast coraz więcej specjalnych ,,budek'' na psie odchody.

A co je wilk? Baśnie o Czerwonym Kapturku niesłusznie kreują wilka na ludojada. Dodatkowo warto zaznaczyć, że wilk ma najostrzejsze zęby wśród psowatych. Słuszne jest powiedzenie o wilczym apetycie, z którym kontrastuje fakt, że bez jedzenia wilk może przetrwać tydzień.

Urozmaicony jadłospis ma lis rudy. Odżywia się nie tylko padliną, owadami i innymi bezkręgowcami, rybami, płazami, gadami, ptakami, gryzoniami, zajęczakami i owadożernymi. Pobiera również pokarm roślinny; owoce, a nawet trawę. Chętnie grzebie w śmietnikach w poszukiwaniu odpadków spożywczych.

Natomiast kotowate są wyłącznie mięsożerne. Kot domowy tępi myszy i szczury, nie gardzi rybami i ptakami, zaś w Australii poluje na małe torbacze. Istnieją też specjalne karmy dla kotów.

A jak odżywiają się łasicowate? Łasica, od której otrzymały nazwę, żywi się owadami, żabami, jaszczurkami, ptakami, gryzoniami, zajęczakami. Potrafi zabić mysz w jej własnej norze.

Większy od niej gronostaj ma te same wymagania pokarmowe, co wyzwala konkurencję między dwoma gatunkami, w której łasica przegrywa.

Należąca do łaszowatych mangusta oprócz węży i skorpionów zjada owady, żaby, jaszczurki, ptaki, gryzonie i zajęczaki.

Zagadkę dla nauki stanowi to czym odżywia się lizang? Prawdopodobnie jest wszystkożerny, może zjadać owoce, owady i ptaki.

Hieny chociaż mają opinię padlinożerców umieją również polować. Należąca do nich hiena cętkowana ma najmocniejsze zęby z wszystkich ssaków. Całkiem inaczej odżywia się protel. Z powodu słabych zębów zjada wyłącznie owady.

W odróżnieniu od innych niedźwiedziowatych, niedźwiedź polarny nie je miodu ponieważ nie ma do niego dostępu. Zjada dużo mięsa ryb, ptaków, płetwonogich i kopytnych. Z jarskiego menu ma dostęp do zeschłych traw, mchów i porostów. Zimą zjada z upolowanej foki tylko skórę i tłuszcz, ponieważ nadmiar białka zwierzęcego powoduje pragnienie.

Szop pracz jest wszystkożerny. Żywi się bulwami, owocami, odpadkami spożywczymi, owadami, rybami, płazami, gadami, ptakami i gryzoniami. Jego nazwa jest błędna, ponieważ nie pierze swojego pokarmu, ale wykorzystując rozwinięty zmysł dotyku maca go i kawałkuje.

Sposób odżywiania się dzieli zwierzęta parzystokopytne na dwie kategorie: nieprzeżuwacze i przeżuwacze. Jako przykład podamy dzika i hipopotama, oraz renifera.

Dzik jest wszystkożerny. Pysk zakończony ryjem (w języku łowieckim: gwizdem). Zjada: bulwy (w tym ziemniaki), kłącza, żołędzie, orzechy, owoce. W jadłospisie dzika figurują również owady, ślimaki, dżdżownice, drobne kręgowce, jest też amatorem padliny.

Hipopotam ma wielką paszczę z długimi, białymi kłami. Są to zwierzęta roślinożerne – połknięte razem z roślinnością pijawki i ślimaki stanowią element uboczny ich diety. Zjada glony, trawę i rośliny uprawne.

Żyjący w surowym klimacie Bieguna Północnego renifer nie może pozwolić sobie na wybrzydzanie. Odżywia się zeschłą trawą i mchem, oraz porostem – chrobotkiem reniferowym. W okresie głodu spożywa nawet ptasie jaja, ryby, lemingi, a nawet ludzki i psi mocz.

Słonie są natomiast wyłącznie roślinożerne. W naturalnym środowisku zjadają dużo traw, liści i owoców.

Szympans należący do naczelnych ma bardzo urozmaicony jadłospis. Najchętniej zjada owoce (głównie banany). Pokarm uzupełnia mięsem. Termity łapie przykładając patyk do otworu termitiery. Czasem szympansy jednoczą się w grupy i polują na ptaki, ssaki kopytne, a nawet na małe małpy. Liści używają jako serwetek i papieru toaletowego.

1 Obecnie pierwotniaków nie zalicza się już do zwierząt, ale do osobnego królestwa zwanego Protista.