,,Żywoty i poglądy słynnych filozofów''

 

,,Barba non facit philosophum (łac.) - Broda nie czyni filozofem’’

- Gelliusz ,,Noce attyckie’’

W sierpniu 2025 r. przeczytałem ,,Żywoty i poglądy słynnych filozofów’’ (grec. ,,Bioi kai gnomei ton en philosophia eudokimesanton’’).

Autorem tego dzieła był grecki filozof i historyk, Diogenes Laertios (III wiek n. e.). Swój przydomek zawdzięczał prawdopodobnie miastu Laertes w Cylicji. Za określeniem dat jego życia na lata 180 – 240 brak wzmianek w jego dziele o neoplatonizmie, ważnym kierunku filozoficznym schyłkowej starożytności. W swojej pracy Laertios korzystał z bardzo wielu źródeł (w tym z dziś zaginionych). Do niektórych żywotów dołączył własne wiersze. Czytając ,,Żywoty...’’ należy pamiętać, że wiarygodne informacje przeplatają się w nich z sensacyjnymi plotkami, a nawet mitami i legendami.

Bohaterami książki są: Tales z Miletu, Solon z Salaminy, Chilon Lakończyk, Pittakos z Mityleny, Bias z Prieny, Kleobulos z Lindos, Periander z Koryntu, Anacharsis Scyta, Myzon z Chen, Epimenides z Krety, Ferekydes z Syros, Anaksymander z Miletu, Anaksymenes z Miletu, Anaksagoras z Klazomen, Archelaos z Aten lub z Miletu, Sokrates ¹, Ksenofont z Aten, Aischines ze Sfettos, Arystyp z Cyreny, Fedon z Elidy, Euklides z Megary, Stilpon z Megary, Kriton z Aten, Simon Szewc z Aten, Glaukon z Aten, Simmias z Teb, Kebes z Teb, Menedemos z Eretrii, Platon ², Speuzyp z Aten, Ksenokrates z Chalcedonu, Polemon z Aten, Krates z Aten, Krantor z Soloi, Arkesilaos z Pitane, Bion Borystenita, Lakydes z Cyreny, Karneades z Cyreny, Kleitomachos z Kartaginy, Arystoteles ze Stagiry ³, Teofrast z Erezu, Straton z Lampsaku, Lykon z Troady, Demetrios z Faleronu, Heraklides z Heraklei Pontyjskiej, Antystenes z Aten, Diogenes z Synopy ⁴, Monimos z Syrakuz, Oresikritos z Eginy, Krates z Teb, Metrokles z Meronei, Hipparchia z Meronei, Menippos z Gadary (z Synopy), Menedemos Cynik, Zenon z Kition, Ariston z Chios, Herillos z Kartaginy, Dionizjos Odstępca z Heraklei Pontyjskiej, Kleantes z Assos, Sfeiros z Bosforu, Chryzyp z Soloi, Pitagoras ⁵, Empedokles z Agrygentu, Epidarm z Kos, Archytas z Tarentu, Alkmeion z Krotony, Hipponos z Metapontu, Filolaos z Krotony, Eudoksos z Knidos, Heraklit z Efezu, Ksenofanes z Kolofonu, Parmenides z Elei, Melissos z Samos, Zenon z Elei, Leukippos z Elei (z Abdery/ Miletu), Demokryt z Abdery, Protagoras z Abdery, Diogenes z Apollonii, Anaksarches z Abdery, Pyrron z Elidy, Timon z Fliuntu i Epikur.

- Niektórzy autorzy upatrywali początków filozofii wśród ludów barbarzyńskich. Jej prekursorami mieli być perscy magowie, babilońscy i asyryjscy chaldejczycy, indyjscy gymnosofiści (,,nadzy mędrcy’’) i celtyccy druidzi. Wymienia takie postaci mityczne jak: Mochos z Fenicji, Zalmoksis z Tracji ⁶, Atlas z Libii, Hefajstos, syn Neilosa (Egipcjanin), Zoroaster (pierwszy mag perski)⁷ , Ostanas, Astrampsychos, Gobrias i Penotes (późniejsi magowie z Persji). Wszyscy oni, zdaniem Laertiosa byli uczniami Greków, najstarszego narodu świata. Jako pierwszy filozofem, to jest zaledwie przyjacielem mądrości a nie mędrcem, nazwał siebie Pitagoras.

- Magowie, odpowiedzialni za kult religijny w Persji nie znali czarnoksięstwa. Pochwalali za to stosunki kazirodcze odbywane z matką lub siostrą. Autor tłumaczył Zoroastra (perskie: Zaratusztry) jako Czciciela Gwiazd. Jest to błędna etymologia, ponieważ imię Zaratusztra znaczy ,,zarządzający wielbłądami’’. Zdaniem części autorów Judejczycy (Żydzi) byli uczniami magów. Laertios polemizował z Herodotem ⁸ (znanym z drugiej ręki, stąd nieścisłość informacji). Zaprzeczał jakoby perski król Kserkes po przegranej bitwie z Grekami rzucał w oszczepem w Słońce i kazał zakuć morze w kajdany, były to bowiem bóstwa starożytnych Persów ⁹. Mógł natomiast, zgodnie z zaleceniami magów niszczyć ich posągi, których stawianie było niezgodne z naukami Zoroastra ¹⁰.

- Egipcjanie czcili Ozyrysa (Słońce) i Izydę (Księżyc). Zwierzęce symbole bóstw stanowiły skarabeusze, smoki, jastrzębie i inne żywe istoty. Prawa Egipcjanom nadał Hermes.

- Z mitologii greckiej pochodzą postaci takich filozofów jak Muzajos z Aten i Linos z Teb. Muzajos stworzył pierwszą teogonię i pierwszy opis nieba. Z kolei Linos, syn Hermesa i Uranii, Muzy astronomii, opracował pierwszą kosmogonię. Umarł na Eubei porażony strzałą Apolla. Autor potępiał trackiego pieśniarza Orfeusza za układanie sprośnych opowieści o bogach. Orfeusz zginął rozszarpany przez kobiety lub rażony piorunem przez Zeusa.

- Pierwszy historyczny filozof grecki, Tales z Miletu pochodził z rodu mitycznego Kadmosa, syna Agenora, króla Tyru. Jako najmądrzejszy człowiek otrzymał w darze od rybaków wyłowiony z morza trójnóg. Cenny przedmiot, sporządzony przez Hefajstosa, został wrzucony w morze i przeklęty przez Helenę, porwaną przez Parysa. Na mocy jej klątwy miał stać się przyczyną wielu sporów. Tales udowodnił swoją mądrość, ofiarowując trójnóg wyroczni Apolla w Delfach. W znanej anegdocie, stara służąca wytknęła mu, że zapatrzony w gwiazdy wpadł do studni. Stąd wzięła się popularna klisza wybitnego uczonego nie radzącego sobie z problemami życia codziennego.

- Pittakos miał szerokie stopy z palcami rozstawionymi jak u dłoni. Był otyłym brudasem. Miał zwyczaj pożywiać się w ciemnych pomieszczeniach. Mielenie zboża traktował jako ćwiczenie gimnastyczne.

- Bias z Prieny otrzymał od rybaków wyłowiony z morza trójnóg z napisem: ,,Dla najmądrzejszego’’. Jako prawdziwy mędrzec ofiarował go Apollu lub Heraklesowi.

- Kleobulos był odległym potomkiem Heraklesa. Zdawały się o tym świadczyć jego siła i uroda.

- Tyran Periander również pochodził z rodu Heraklesa. Nie stronił od okrucieństwa, co nawiasem mówiąc, stawia jego mądrość pod znakiem zapytania. Zabił ciężarną żonę, zrzucając ją ze schodów, przekonany o jej zdradzie. Później skazał na spalenie swe nałożnice, które rzuciły na nią to oszczerstwa. Swojego syna skazał na wygnanie, później zaś sprowadził do ojczyzny, aby został jego następcą. Ponoć potajemnie współżył cieleśnie ze swoją matką, Krateią i okrutnie karał wszystkich zdradzających jego sekret. Informację tę podawało skandalizujące dzieło ,,O rozpuście w dawniejszych czasach’’. Laertios błędnie przypisał je Arystypowi, choć jego prawdziwym autorem był nieznany z imienia przeciwnik akademików. Na starość Periander kazał zabić siebie i sześciu młodzieńców, biorących udział w pochówku, aby nikt nie odnalazł jego grobu.

- Według legendy Anacharsis Scyta wynalazł kotwicę i koło garncarskie.

- Pytia powiedziała Anacharsisowi, że mądrzejszy od niego był Myson z Chen. Gdy Scyta ujrzał latem naprawiającego lemiesz, powiedział, że nie jest jeszcze pora na orkę. W odpowiedzi usłyszał, że jest już czas na naprawę lemiesza. Myson był odludkiem, który śmiał się radośnie sam do siebie.

- Epimenides był młodym, długowłosym pasterzem z Krety. Szukając zgubionych zwierząt, wszedł do jaskini. Przespał w niej 57 lat. Gdy się obudził, jego bliscy zdążyli już umrzeć. Zyskał za to ogromny szacunek jako wybraniec bogów. Historia ta wywarła wpływ na późniejsze legendy, o siedmiu śpiących z Efezu i Ripie van Winkle. Epimenides pokonał zarazę w Atenach, pędząc przed siebie stado białych i czarnych owiec. Zwierzę, które położyło się, było składane w ofierze lokalnym bogom. W innej wersji młodzieńcy Kratinos i Ktesibios zostali zabici, by powstrzymać zarazę, zesłaną przez bogów jako karę za mord na stronnikach Kylona. Epimenides żył 157 lat (Flegon ,,O długowieczności’’), 229 lat (podanie kreteńskie) lub 154 lata (Ksenofanes z Kolofonu). Wprowadził oczyszczanie sakralne ziemi i budowę świątyń. Nigdy nie spał, nocami zbierając kamienie. Otrzymał w darze od nimf nieznany pokarm, przechowywany w racicy wołu. Nigdy nie wypróżniał się. Na Krecie doznawał czci boskiej. Posiadał dar przepowiadania przyszłości. Gdy wznosił świątynię nimf, usłyszał głos z nieba: ,,Epimenidesie, nie dla nimf, ale dla Zeusa buduj’’. Zestarzał się w ciągu 57 dni. Uważano go za jednego z mitycznych Kuretów.

- Ferekydes miał dar przepowiadania przyszłości. Zapytany przez Pitagorasa o samopoczucie, wystawił palec przez drzwi i powiedział: ,,Widać to po skórze’’. (Podobny motyw pojawił się po wielu wiekach w baśni o Jasiu i Małgosi). Umarł z powodu wszawicy.

- Znamienna jest reakcja Anaksymandra gdy dzieci śmiały się z jego śpiewu: ,,Trzeba mi zatem nauczyć się lepiej śpiewać, by zadowolić dzieci’’. Ktoś inny na jego miejscu mógłby się obrazić.

- Anaksagoras uważał, że Słońce jest większe niż cały Peloponez. Przekonanie te dzielił z Tantalem, mitycznym królem, bądź nieznanym z innych źródeł filozofem. W jego kosmologii Księżyc posiada swoich mieszkańców ¹¹, zaś Ziemia jest płaska ¹². Niebo zbudowane jest z obracających się szybko kamieni. Powodem powstawania błyskawic są ocierające się o siebie chmury, zaś trzęsienie ziemi powoduje dostające się do jej wnętrza powietrze. (Dziś wiemy, że prawdziwą przyczyną tego zjawiska są ruchy płyt tektonicznych). Pierwsze zwierzęta powstały na drodze samorództwa z ciepła, wilgoci i gleby. Anaksagoras przepowiedział upadek meteorytu (kamienia ze Słońca) w Aigospotamoi. Nie jest prawdą, że uznał budowę mauzoleum w Halikarnasie za marnotrawstwo, ponieważ Mauzoleos żył stulecie później niż filozof.

- Archelaos uważał, że zwierzęta powstały z nagrzanej ziemi. W ten sam sposób (samorództwo) pojawili się na świecie również ludzie.

- Sokrates był kiedyś ponoć niewolnikiem, który tworzył posągi bogiń. Uratował rzekomo Ksenofonta w Delium. W rzeczywistości Ksenofont był wtedy dzieckiem i nie mógł brać udziału w bitwie. Według Arystypa (,,O rozpuście w dawniejszych czasach’’) kochankiem Sokratesa był Alkibiades. Bałamutna plotka głosiła, że zgodnie z ateńskim prawem, dążącym do odbudowania populacji po zarazie, filozof miał dwie żony jednocześnie: Ksantypę (jej imię do dziś jest synonimem sekutnicy) i Myrto. Doradzał mu daimonion (duch opiekuńczy). Według Arystotelesa, Sokrates usłyszał przepowiednię o swojej gwałtownej śmierci od syryjskiego maga, przebywającego w Atenach.

- Arystyp, niewysłuchany przez Dionizjosa, władcę Syrakuz, upadł mu do nóg. Wytłumaczył śmiejącym się z niego, że tyran ma ,,uszy na nogach’’. Porównał filozofię do Heleny Trojańskiej, a inne nauki do jej służebnic.

- Menedemos nie jadł mięsa zwierząt złożonych w ofierze bogom podziemnym, co Autor uznaje za zabobon. Powiedział, że Bion atakujący wróżbitów ,,zajmuje się dobijaniem trupów’’.

- Platon, syn Aristona i Periktione był odległym potomkiem Posejdona, Neleusa i Kodrosa. Ariston chciał zgwałcić Periktione przed poślubieniem jej, lecz powstrzymała go senna wizja twarzy Apolla. Filozoficzną działalność Platona zapowiadał sen Sokratesa, w którym odleciał od niego ze śpiewem odchowany przezeń młody łabędź. Platon odbył podróż do Egiptu razem z tragikiem, Eurypidesem, którego egipscy kapłani wyleczyli morską wodą. Filozof zamierzał odwiedzić perskich magów, lecz zrezygnował z powodu wojen toczących się w Azji. Założoną przez siebie Akademię nazwał na cześć bliżej nieznanego herosa Hakademosa. Posejdon ukarał Pollisa za skrzywdzenie Platona klęską w bitwie morskiej pod Naksos i późniejszym o parę lat utonięciem w morzu. Platon zmarł na wszawicę.

- Speuzyp wrzucił w gniewie swojego ulubionego pieska do studni. Goniąc za przyjemnościami, przybył do Macedonii na wesele Kassandra. Według legendy wynalazł wygodne uchwyty do koszy na drewno.

- Ksenokrates odrzucił zaloty heter Fryne i Lais. Nie ulegając erotycznej pokusie, spał w jednym łożu z nagą Fryne. Zniósł też przypalanie i kaleczenie jego genitaliów. Nawiasem mówiąc, Fryne jest tytułową bohaterką powieści fantasy Witolda Jabłońskiego.

- Bion Borystenita powiedział, że Danaidy zostałyby ciężej ukarane w Hadesie, gdyby musiały nosić wodę w całych naczyniach zamiast w dziurawych. Bluźnił bogom, lecz gdy śmiertelnie zachorował, zgodził się nosić amulety i odwołać bluźnierstwa.

- Karneades z Cyreny uznał zaćmienie Księżyca w chwili swojej śmierci za wyraz współczucia ze strony bogini Selene.

- Arystoteles zażywał kąpieli w gorącej oliwie, która następnie była sprzedawana. W innej wersji trzymał na żołądku skórzaną poduszkę z gorącą oliwą. Budził go dźwięk miedzianej kuli, wypadającej mu z ręki do miski. Laertios błędnie przypisał mu dzieło ,,O magii’’, podczas gdy jego prawdziwym autorem był Antystenes z Rodos (II wiek p. n. e.).

- Demetrios z Faleronu był niewidomy, lecz w Aleksandrii uzdrowił go hellenistyczny bóg Serapis. W podzięce filozof ułożył hymny pochwalne na jego cześć.

- Heraklides miał w domu małego węża. Udał zmarłego i zabranego do nieba przez bogów. Żałobnicy uznali węża, pełzającego po łożu Herkalidesa za jego duszę. Wówczas filozof zjawił się przed nimi żywy. Podczas głodu w Heraklei przekupił Pytię, aby dzięki jej wyroczni być czczonym za życia jako heros. Gdy już został uwieńczony, zmarł na apopleksję, zaś sprzedajną Pytię śmiertelnie ukąsiła żmija.

- Antystenes był synem Ateńczyka i Traczynki. Gdy wytykano mu mieszane pochodzenie, odpowiedział, że sama bogini Kybele, matka bogów jest Frygijką.

- Diogenes ośmieszył platońską definicję człowieka jako istoty dwunożnej i nagiej, przynosząc oskubanego koguta. Zerwał figę z drzewa, na którym powiesił się samobójca. Ostrzeżony przez strażnika, powiedział, że oczyścił drzewo. Nie uważał publicznej masturbacji ani nawet kanibalizmu za bezbożność. Przyczyną jego śmierci miało być zatrucie się surowym polipem morskim, ugryzienie przez psa lub dobrowolne samobójstwo przez wstrzymanie oddechu. Po śmierci chciał być porzucony w lesie lub do wrzucony do rzeki, aby jego zwłokami pożywiły się zwierzęta.

- Krates z Teb prosząc o coś kierownika gimnazjum, objął go za pośladki. Odpowiedział oburzonemu, że to taka sama część ciała jak każda inna.

- Metrokles tak bardzo wstydził się puszczania wiatrów, że chciał się zagłodzić. Krates przekonał go, że nie zrobił nic złego i sam puścił bąka w jego obecności. Odtąd Metrokles został jego uczniem.

- Menedemos chodził po ulicach przebrany za Erynię. Głosił, że przybył z Hadesu, aby obserwować ludzkie występki. Nosił brunatny chiton, purpurowy pas, kapelusz z 12 znakami Zodiaku, koturny, długą brodę i jesionowy kij.

- Zenon z Kition został filozofem, gdy wyrocznia poradziła mu stać się bladym jak trup (od ciągłego studiowania dzieł dawnych autorów). Umarł po upadku, łamiąc sobie palec. Jego ostatnie słowa brzmiały: ,,Sam idę. Po co mnie wołasz?’’ (cytat z nieznanej tragedii).

- Chryzyp umarł ze śmiechu, po tym jak kazał służącej dać osłu wino do popicia fig. W dziele ,,O starożytnych filozofach przyrody’’ zamieścił ułożony przez siebie obsceniczny mit o Zeusie i Herze (Laertios wstydził się go przytoczyć). Uważał za właściwe dobrowolne współżycie płciowe braci i sióstr oraz zjadanie ciał zmarłych.

- Pitagoras, dziś znany jako matematyk miał niewolnika Zamolksisa, którego Getowie ¹³ czcili jako boga Kronosa. Poszukiwał wiedzy tajemnej w Egipcie, Mezopotamii, Persji i na Krecie. Był uznawany za syna Hermesa, a nawet za samego Apolla, przybyłego z Hiperborei. Zdaniem Hermipposa, Pitagoras został uznany za boga, gdy wynędzniały wyszedł z podziemnej kryjówki i oznajmił, że był w Hadesie. Opowiadano o nim, że złote udo, zaś rzeka przemówiła do niego, gdy się przez nią przeprawiał. W Hadesie ujrzał Homera i Hezjoda, srogo ukaranych za szkalowanie bogów w swoich poematach a także mężczyzn cierpiących za niespełnianie obowiązków małżeńskich. Według legendy jako pierwszy wprowadził w Grecji miary i wagi. Sam Pitagoras twierdził, że w poprzednich wcieleniach był Aitalidesem, Euforbosem, Hermotimosem i rybakiem Pyrrosem z Delos. Ofiary (bezkrwawe) składał tylko Apollu. Kobietom ze swojej sekty nadawał w zależności od ich wieku imiona: Kory, Nimfy i Matki. Według jednych jako pierwszy nakłonił atletów do jedzenia mięsa. Drudzy z kolei twierdzili, że wymagał wegetarianizmu. Swoim uczniom zakazał przysięgania na bogów i noszenia pierścieni z ich bogów podobiznami. Nie mogli oddawać moczu w stronę Słońca lub na odcięte włosy i paznokcie. Pitagorejczycy nie używali również trumien cyprysowych, ponieważ z drewna cyprysu było sporządzone berło Zeusa. Uczył, że ciała niebieskie są bóstwami, zaś powietrze zamieszkują demony i herosi, zsyłający sny i znaki wieszcze ludziom i zwierzętom. Zginął zabity przez ścigających go wrogów. Dopadli go, ponieważ uciekając, nie chciał podeptać bobu, zawierającego dusze.

- Empedokles był czarnoksiężnikiem i uzdrowicielem, zdolnym wskrzeszać zmarłych. Posiadał władzę nad wiatrami, które chwytał do worków z oślej skóry. Ocalił kobietę, która przez 30 dni nie oddychała. Powstrzymał też zarazę szalejąca w Selinuncie, mieszając nurty dwóch rzek. Zawsze nosił spiżowe trzewiki. Twierdził, że Księżyc jest dyskiem, zaś niebo – kryształem. Opowiadał, że w poprzednich wcieleniach był chłopcem, dziewczyną, rośliną, ptakiem i rybą. Na temat jego śmierci krążyły sprzeczne historie. Mawiano, że zniknął w tajemniczych okolicznościach (porwany przez bogów na Olimp), wskoczył do Etny, rzucił się w ogień, by utwierdzić mieszkańców Selinuntu o swojej boskości, utonął w morzu lub zmarł po złamaniu biodra.

- Eudoksos z Knidos przybył do Egiptu, gdzie byk Apis polizał jego płaszcz. Kapłani uznali to za zapowiedź sławy, ale też krótkiego życia.

- Heraklit z Efezu zachorował na puchlinę wodną. Próbował wyleczyć się na własną rękę za pomocą okładów z krowiego gnoju. Kuracja nie odniosła zamierzonego skutku i filozof umarł. W innej wersji wymazanego gnojem Heraklita nie rozpoznały jego własne psy i pożarły go (ślad mitu o Akteonie).

- Zenon z Elei odgryzł tyranowi Nearchosowi lub Diomedontowi ucho lub nos. Następnie odgryzł sobie język. Tyran kazał go wrzucić do kotła i zatłuc kijami.

- Demokryt z Abdery, poczęstowany kozim mlekiem, odgadł, że koza była czarna i urodziła koźlęta. Odgadł też, że służąca straciła w nocy dziewictwo. Na łożu śmierci przez trzy utrzymał się przy życiu dzięki wąchaniu świeżego chleba.

- Epikur – według opowieści swoich potwarców – wymiotował dwa razy dziennie z powodu przejedzenia. Współżył z heterami Leontion, Mammarion, Hedeia, Erotion i Nikidion. Jeździł na wózku i zawzięcie szkalował innych filozofów. W rzeczywistości Epikur był bardzo szanowany przez sobie współczesnych za wielką łagodność, pobożność i uprzejmość. Żył skromnie i umiarkowanie. Hedonizm w jego rozumieniu oznaczał unikanie cierpienia, nie zaś poszukiwanie przyjemności za wszelką cenę.

Przez tysiąclecia opisani w tej książce filozofowie wywierali (i wywieją nadal) znaczny wpływ na naszą cywilizację ¹⁴. Przykładowo wiersz Juliana Tuwima ,,Sokrates tańczący’’ nawiązuje do podanej przez Laertiosa informacji o upodobaniu ateńskiego filozofa do tańca. Z kolei w ,,Mistrzu i Małgorzacie’’ Michaiła Bułhakowa zawarte są odniesienia do Heraklita (,, - A zatem – ogień! - zawołał Asasello. - Ogień, od którego wszystko wzięło swój początek i którym wszystko zwykliśmy kończyć’’) oraz Epikura (,,Śmierci nie ma’’).

1 Odsyłam do posta: ,,O duchu opiekuńczym Sokratesa’’.

2 Odsyłam do postów: ,,Platon i Atlantyda’’, ,,Pożytek z chorej wątroby’’, ,,Mit o cykadach’’ oraz ,,Platon i Karkonosz’’ (to ostatnie jest moim opowiadaniem fantasy ;).

3 Odsyłam do postów: ,,Arystoteles o kolorach’’, ,,Al – Mamun i Arystoteles’’, ,,Filis’’, ,,Ile nóg ma mucha?’’, ,,Arystoteles o Pigmejach’’ i ,,Arystoteles – genetykiem?’’. W dostępnym na tym blogu opowiadaniu fantasy ,,Listy stawanoiskie’’ inspirowałem się średniowieczną legendą o korespondencji Aleksandra Wielkiego i Arystotelesa, dotyczącej starożytnych Słowian.

4 Odsyłam do posta: ,,Diogenes w beczce’’.

5 Odsyłam do postów: ,,Legenda o Pitagorasie’’ oraz ,,Pitagoras i fasola’’.

6 Odsyłam do posta: ,,Zalmoksis’’.

7 Odsyłam do postów: ,,Arkaim’’, ,,Zaratusztra był Polakiem’’ i ,,Matka Zaratusztry’’.

8 Odsyłam do posta: ,,Dzieje’’.

9 Odsyłam do posta: ,,Szaleństwo króla Kserksesa’’.

10 Odsyłam do posta: ,,Mitologia perska’’.

11 Odsyłam do posta: ,,UFO i cywilizacje pozaziemskie’’.

12 Odsyłam do posta: ,,Płaska Ziemia’’.

13 Odsyłam do posta: ,,Legendy o Getach’’.

14 Odsyłam do posta: ,,Filozofia’’.