środa, 25 maja 2016

,,Antologia warmińska. Warmia w baśniach, podaniach i legendach''

,,Gdym powrócił na Warmię
dziw mnie spotkał – jako żyję
na Warmię przyjechałem,a Mazury tu zastałem
Lecz gdzie wzrok mój rzucę – wszędzie
Czy w gazecie, czy w urzędzie
Wszędzie głosi – nawet mury
że tu teraz są Mazury''!
- Alojzy Śliwa ,,Wiadomości Mazurskie'' z 1945 r.





W maju 2016 r. przeczytałem książkę ,,Antologia warmińska. Warmia w baśniach, podaniach i legendach'' pod redakcją Teresy Brzeskiej – Smerek, z ilustracjami Włodzimierza Chołostiakowa, zawierającą utwory takich Autorów jak: Maria Zientara – Malewska (1894 – 1984), Irena Kwintowa (1914 – 1981), Maryna Okęcka – Bromkowa (1922 – 2003), Marta Sendrowska (1909 – 1977), Augustyn Steffen (1901 – 1992), Michał Lengowski (1873 – 1967), Alojzy Śliwa (1885 – 1969), Zofia Zymler – Hansowa, Franciszek Jankowski (1904 – 1956) i Tadeusz Oracki (ur. 1930). Pomysł napisania książki wysunęła Miejska Biblioteka Publiczna w Olsztynie.






Warmia (po starokrasnemu: Varmiya, po runwirsku: Varmija) jest jednym z regionów Polski, zajmującym środkową część województwa warmińsko – mazurskiego. Według legendy nazwa regionu pochodzi od dobrej władczyni o imieniu Warmia. Jej stolicą jest Olsztyn (starokrasne: Olsana), według legendy sam św. Jakub nadał bezimiennemu grodowi nazwę od licznie rosnących olszyn (w mojej mitologii Olsanę, czyli dzisiejszy Olsztyn założył w V wieku n. e. Olszan, król Analapii, Burus i Jatvy). Przez Warmię płyną rzeki Łyna (według legendy powstała z łez pruskiej księżniczki Ałny, opłakującej śmierć swego męża Dobrzyna) i Pasłęka (według legendy w ową rzekę zamieniła się młoda pasterka – sierotka). Z kolei warmińskie jezioro Dadaj ma wywodzić swą nazwę od imienia córki tajemniczego starca, która kochała niejakiego Krystka, lecz musiała go opuścić, gdy ten stał się skąpy i chciwy. W przeciwieństwie do luterańskich Mazur, Warmia jest zdominowana przez katolików. W regionie tym znajdują się sanktuaria Maryjne w Gietrzwałdzie i w Świętej Lipce. Niegdyś były to tereny wymarłego, bałtyckiego ludu Prusów – w omawianej antologii pojawia się wzmianka o ich legendarnym wodzu Sarongu, czy o pruskiej kapłance Wredzie, która przyjęła chrzest i poślubiła niejakiego Borka (miała z nim trzy złe córki sprawujące tyrańską władzę nad ludem, które za karę zamieniły się w żmije). W Olsztynie mieli swój zamek Krzyżacy, którzy przynieśli zagładę Prusom, zaś w późniejszych czasach, tereny biskupstwa warmińskiego były integralną częścią przedrozbiorowej Polski; oazą polskości i katolicyzmu.
W książce pojawiają się ciekawe nawiązania do różnych typów wierzeń.





Z mitologii bałtyckiej pochodzi: triada pruskich bogów – Perkun (bóg burzy i wojny), Potrimpus (bóg magii i wegetacji) i Patollus (bóg śmierci i zniszczenia), domowe skrzaty barstuki (dyskretnie opiekowały się ludźmi; nauczyły ich ubierać choinki na Boże Narodzenie; odeszły gdy pewna ciekawska kobieta je podglądała), oraz pruski arcykapłan Kriwa znający się na czarach.
Z wierzeń chrześcijańskich pochodzą diabły (rzekomo suszące pieniądze w ogniu widzianym jako błędne ogniki na bagnach; jeden z nich jechał na kozie, czym skłonił pewną babę do obejrzenia się za siebie).





Z kolei z kręgiem folkloru słowiańskiego związane są takie postaci jak: Smętek (dobroczynny, najważniejszy demon Warmii, który zaadoptował dziewczynkę), kłobuki (ambiwalentne duszki wywodzące się od litewskich aitwarów, które służyły Smętkowi i ludziom, którym znosiły różne dobra; mogły przybierać postaci ognistych ptaków), topniki (wodne demony; ludzie z ogonami ryb noszący czerwone czapki), a także rybokształtny Władca Tysiąca Jezior, czy dobra wróżka Kaja mieszkająca w chatce na kurzej nóżce jak Baba Jaga; pomagająca ludziom i zwierzętom.
Dla ciekawostki: w tworzonej przeze mnie mitologii slawinistycznej występuje Smętek zrodzony w erze czwartej z łez Miedwiedowa wylanych po śmierci ukochanej Płoszki, oraz Kłobuch – demon – złodziej mający postać człowieka z lisią głową i ogonem; syn Boruty i Dziewanny. W pierwszej klasie gimnazjum wymyśliłem pokryty jeziorami region Pterotyjandii – planety dinozaurów, nazwany przeze mnie Nową Warmią (Navłaya Varmiya, Nova Varmija ;).