W latach 2009 – 2010 przeczytałem amerykańską dylogię fantasy Catherynne M. Valente ,,Opowieści sieroty’’. Oba tomy; ,,W ogrodzie nocy’’ (ang. ,,The Orphan’s Tales: In the Night Garden’’) i ,,W miastach monet i korzeni’’ (ang. ,,The Orphan’s Tales: In the Cities of Coin and Spice’’) zostały wydane w 2006 r. Polski przekład Marii Gębickiej – Frąc ukazał się w 2009 r.
Autorka czerpała inspiracje z bardzo wielu źródeł; ,,Baśni 1001 nocy’’, Perraulta, braci Grimm, Andersena 1, Afanasjewa 2, Huseina Haddawy, mitologii greckiej, perskiej, indyjskiej, celtyckiej, germańskiej, słowiańskiej, japońskiej i dawnych bestiariuszy. Dylogia ma strukturę szkatułkową i jest napisana kunsztownym językiem.
Akcja rozgrywa się w baśniowej krainie z takimi miastami jak: Al – a – Nur, Szadukiam (po upadku zmieniło nazwę na Szpik), Adżanabh, Muireann (prawdopodobnie zainspirowany Murmańskiem w Rosji), Kasz (założony przez dżiny) i Varahaasind (nazwa nawiązuje do dzika Warrahy, wcielenia boga Wisznu). Co ciekawe w tym fantastycznym świecie znalazło się również miejsce dla jednego rzeczywistego ludu – Cyganów.
Tytułową sierotą, a zarazem odpowiednikiem Szeherezady była dziewczynka o imieniu Smutek. Jej matka, gwiazda Zmieja miała cechy zarówno indyjskiej bogini węży, Manasy jak również europejskiej Meluzyny 3 (tak jak bohaterka legendy rodowej de Lusignanów, zabraniała swemu mężowi, radży Indradżitowi oglądania jej w określone dni). Smutek miała czarne powieki od zapisanych na nich opowieści. Żyła w sułtańskim ogrodzie; biedna, głodna i obdarta. Budziła strach, bo uważano ją za demona. Nocami opowiadała baśnie synowi sułtana, który przynosił jej jedzenie.
Dinarzad (imię zapożyczone z ,,Baśni z 1001 nocy’’), starsza siostra sułtańskiego syna, początkowo nie pozwalała mu słuchać opowieści dziewczynki. Jednak z czasem, kiedy wyszła za mąż, zmieniła stosunek do Smutku. Pogodziła się z młodszym bratem i zapragnęła poznać dalsze losy papieżycy z baśni, opowiedzianej przez dziewczynkę.
Na kartach dylogii przewija się oszałamiająca ilość istot fantastycznych. Wśród nich jest Klacz, stwarzająca ciała niebieskie (przypuszczam, że nawiązująca do celtyckiej bogini Epony), gwiazdy, mylone z bogami, leukrotta, niedźwiedzie polarne, biegłe w astrologii, dżiny (ich pierwszym władcą był Kaszkasz), jeże, zajmujące się górnictwem i walką, żar – ptaki (żyjące w symbiozie z ognistymi drzewami ixory), mantykory (rodzące się z owoców trującego drzewa upas 4), selkie (morscy ludzie, ukrywające się pod foczymi skórami), centaury, satyry (po śmierci zamieniające się w drzewa), kynokefale (ukazani jako łagodni wegetarianie), syreny (podobne do ptaków), Arimaspianie, polujący na gryfy, Jednonodzy (w powieści przypominali nieco Żydów, zaś Antypody stanowiły dla nich odpowiednik Ziemi Obiecanej), jednorożce, bazyliszki, smoki (przechodziły metamorfozę od złotej rybki, przez dziewicę do dorosłego smoka), huldry (kobiety z krowimi ogonami i plecami pokrytymi korą), kappy, św. Sygryda z trzema piersiami, Tomomo – kobieta – lisica, będąca kapitanem statku pirackiego (nawiązanie do japońskich lisich duchów kitsune), Yi (rasa nekromantów, czczących Księżyc i wcielających się w ciała zmarłych), Pra – Ita, gaselli (ludożercy o nogach gazel, ubierający się na zielono), hodowcy jaszczurek z napisami na grzbietach, myszy, pragnące pożreć cały świat, magyry, lamie i inne.
Postać Papieżycy z Al – a – Nur nawiązuje do średniowiecznej legendy o Papieżycy Joannie 5. Jej walka z uzurpatorką, Czarną Papieżycą z Szadukiamu, ustanowioną przez kalifa, stanowi z kolei echo średniowiecznej rywalizacji papieży w Rzymie i Awinionie.
Wiecznie głodny Maciej, który stopniowo zjadał własną żonę, Małgorzatę jest wzorowany na Erisychtonie z greckiego mitu, ukaranym wiecznym głodem przez boginię Demeter.
Złoty jeż Ciriaco, który chciał zmusić do małżeństwa młodą huldrę, Oubliettę, nasuwa mi (być może niesłusznie) skojarzenia z bohaterem wiersza ,,Złoty jeż’’ Ewy Szelburg – Zarębiny. Wcześniej Ciriaco był złotą piłką, którą Oublietta dostała od rodziców, którzy chcieli się jej pozbyć z domu. Motyw złotej piłki pochodzi z baśni braci Grimm ,,Żabi król’’.
Dylogia opowiada o samotności, potrzebie miłości i przyjaźni oraz o tolerancji (przedstawionej w sposób normalny, a nie lewacki). Potępia chciwość i rozpasany konsumpcjonizm, które doprowadziły do nędzy kwitnące miasto Szadukiam (dylogia powstała na krótko przed globalnym kryzysem finansowym w latach 2008 – 2009) oraz zaborcze wojny. Chylę czoła przed bogactwem wyobraźni i erudycją Autorki :). Zainteresowanych jej twórczością, polecam również powieść ,,Nieśmiertelny'', która również zrecenzowałem na blogu.
1 Odsyłam do posta: ,,Mistrz Andersen i jego uczniowie’’.
2 Odsyłam do posta: ,,Aleksander Afanasjew’’.
3 Odsyłam do posta: ,,Meluzyna’’.
4 Odsyłam do posta: ,,Pierwowzór Bohun Upas’’.
5 Odsyłam do posta: ,,Papieżyca Joanna’’.
