,,Według starożytnych Chińczyków pierwszego podwójnego przeszczepu serca dokonał chirurg Tsin Yue - Jen w IV wieku p. n. e. Jego pacjentami było dwóch żołnierzy, z których jeden miał być silny duchem, a drugi wprost odwrotnie. Tisn Yue - Jen znieczulił ich i wymienił im serca, korygując w ten sposób brak równowagi temperamentów'' - Kathryn Harkup ,,Przepis na potwora. Jak z odkryć naukowych narodził się Frankenstein''
,, […] zaśpiewał o narodzinach Odyna. Powiedział, że przyszły trzy norny, że dwie pierwsze zapowiedziały dziecku wielkie szczęście i że trzecia w złości rzekła:
- Chłopiec nie będzie żył dłużej niż ta świeca, płonąca obok.
Wtedy rodzice mieli ugasić świece, aby mały Odyn nie umarł. Olaf Trygvason nie dał wiary opowieści, przybysz powtórzył, że to prawda, sięgnął po jakąś świecę i ją zapalił. Patrząc na płomień, starzec powiedział, że już na niego pora i opuścił dwór. Gdy świeca się dopaliła, postanowiono poszukać przybysza. Kilka kroków od domu króla Odyn umarł’’
- Jorge Luis Borges ,,Odyn’’ (przekład Ryszarda Derdzińskiego) 1.
Georges Dumezil (1898 – 1986), syn generała i wnuk bednarza był francuskim filologiem, wybitnym badaczem mitologii indoeuropejskich (indyjskiej, rzymskiej, germańskiej i osetyjskiej). Do jego koncepcji odwoływał się min. Aleksander Gieysztor (1916 – 1999) w ,,Mitologii Słowian’’. Po zakończeniu I wojny światowej osiadł w Polsce, gdzie pracował jako lektor języka francuskiego na Uniwersytecie Warszawskim. To właśnie wtedy nauczył się języków polskiego i rosyjskiego. Później zamieszkał w Turcji, gdzie zainteresował się osetyjskim ,,Eposem o Nartach’’. To właśnie Dumezil zwrócił uwagę świata nauki na Osetyjczyków i ich mitologię. Po II wojnie światowej lewak, Carlo Ginzburg (ur. 1939), znany jako autor ,,Sera i robaków’’ oskarżył go fałszywie o propagowanie nazizmu. Wówczas Dumezil powołał się na Marca Blocha (1886 – 1944) 2, francuskiego historyka pochodzenia żydowskiego, który pozytywnie oceniał jego prace.
W marcu 2024 r. przeczytałem zbiór esejów Georgesa Dumezila ,,Bogowie Germanów. Szkice o kształtowaniu się religii skandynawskiej’’ (franc. ,,Les dieux des Germains, essai sur la formation de la religion scandinave’’) z 1959 r. Jest to pierwszy przekład polski, autorstwa Anny Gronowskiej, ze wstępem prof. Jacka Banaszkiewicza, który ukazał się nakładem wydawnictwa ,,Replika’’.
Autor sformułował teorię trójpodziału funkcji bóstw i herosów, który uważał za charakterystyczny dla wszystkich ludów indoeuropejskich. Funkcjami tymi były władza, walka i płodność/ bogactwo.
Odyn był królem boskiego szczepu Asów, wojownikiem, magiem i poetą. Niemiecki kronikarz Adam z Bremy (ok. 1050 – po 1081) tłumaczył jego imię jako ,,furor’’ (szał). Panowaniu Odyna podlegali budzący grozę berserkowie (pierwowzór olbrzymów stalo z mitologii lapońskiej) i raj poległych wojowników, zwany Walhallą. Czasem aby dostać się do tych zaświatów, zamiast śmierci w boju wystarczył znak Odyna wycięty włócznią na ciele, bądź zgon przez powieszenie. Autor odrzucał teorię upatrującą pierwowzór Walhalli w rzymskim Koloseum, na którego arenie walczyło wielu gladiatorów z Germanii. Uważał też, że Odyn mógł być znany wśród Gotów pod innym imieniem (np. Gautr). Islandzka ,,Ynglinga saga’’ przedstawia zeuhemryzowaną wersję mitu. Według tego źródła, Asowie byli rodem przybyłym z Azji. Sam Odyn został w nim ukazany jako potężny, lecz śmiertelny król władający magią.
Funkcję wojownika pełnił Thor, syn Odyna. Zabijał olbrzymy potężnym młotem Mjölnirem. Posiadał też magiczny pas i rękawice. Był niezwykle porywczy i żarłoczny co dobrze widać w micie o kradzieży jego młota przez olbrzyma Thryma. Patronował wikińskim wojownikom, jednak w mitach lapońskich i w szwedzkim folklorze stał się dobrodusznym rolnikiem. Stanowi to nawiązanie do jego roli boga burzy, a więc też dawcy deszczu, niezbędnego do uprawy ziemi.
Płodność była domeną drugiego boskiego szczepu, Wanów.
Njord był bogiem morza, znanym z nieudanego małżeństwa z górską olbrzymka Skadi (od jej imienia wywodzi się nazwa Skandynawia). Zdaniem Autora wczesną formą Njorda była germańska bogini Nertus, opisana w ,,Germanii’’ Tacyta. Poruszała się rydwanem zaprzężonym w krowy i składano jej ofiary z utopionych niewolników.
Frej, nazywany też Ingvim, był młodym i jurnym bogiem, przedstawianym z dużym penisem. Adam z Bremy opisał jego świątynię w Uppsali, gdzie czczono go poprzez orgie. ,,Ynglinga saga’’ przedstawia go jako założyciela Uppsali i pierwszego króla Szwecji. Tytułowi Ynglingowie byli królewskimi potomkami Freja – Ingviego.
Freja była boginią miłości i prokreacji, siostrą i kochającą żoną Freja. Poszukiwała roniąc złote łzy. Loki oskarżał ją o bycie rozpustnicą, puszczającą się min z elfami. Jednak ta sama Freja stanowczo protestowała, nie chcąc być żoną Thryma.
Początkowo Asowie i Wanowie walczyli ze sobą, trochę tak jak wojowniczki i junacy w czeskiej legendzie (porównanie Jacka Banaszkiewicza). Potem zawarli pokój, niezbędny dla zachowania równowagi we wszechświecie. Przypieczętowali go plując do misy. Z ich plwocin zrodził się Kwasir, najmądrzejszy z ludzi. W czasie jednej z wędrówek został zabity przez dwa karły, które użyły jego krwi do przyrządzenia Miodu Poezji…
Autor wskazał również na obecność w indoeuropejskich mitach archetypowych postaci cyklopa/ ślepca i jednorękiego (w rzymskich legendach byli nimi bohaterscy Horacjusz Kokles i Mucjusz Scewola).
W mitach skandynawskich pierwszy archetyp reprezentują Odyn (poświęcił oko za łyk wody ze źródła Mimira dającego mądrość) i Höd, ślepy brat Baldra. Loki wykorzystał jego kalectwo do zabicia powszechnie kochanego Baldra jemiołą.
Jednorękim był natomiast bóg wojny Tyr. Stracił dłoń odgryzioną przez wilka Fenrira, spętanego magicznym łańcuchem.
Cieszę się, że ta cenna i ciekawa pozycja klasyka religioznawstwa porównawczego ukazała się wreszcie w Polsce ;).
1 Cały tekst można przeczytać na blogu ,,Tolknięty’’ Ryszarda Derdzińskiego (post ,,O narodzinach Odyna’’ z 20 września 2015 r.
2 Odsyłam do posta: ,,Królowie cudotwórcy’’.
