August Derleth (1909 – 1971) był amerykańskim pisarzem, katolikiem mającym jednak odchyły okultystyczne (jak podaje S. T. Joshi 1), przyjacielem i korespondentem Howarda Phillipsa Lovecrafta (1890 – 1937) 2, z którym się jednak nigdy nie spotkał osobiście. Założył wydawnictwo Arkham House, w którym została pośmiertnie opublikowana cała twórczość H. P. Lovecrafta. Ukuł też określenie ,,mitologia Cthulhu’’.
W maju 2022 r. przeczytałem ,,Obserwatorów spoza czasu’’ (ang. ,,The Watchers Out of Time’’). Jest to antologia horrorów napisanych przez Derletha na podstawie niedokończonych zapisków Lovecrafta z przedmową córki pisarza, April Derleth (1954 – 2011) z 1973 r. Zbiór zawiera 16 opowiadań napisanych w latach 1945 – 1971: ,,Czyhający na progu’’ (,,The Lurker at the Threshold’’), ,,Spadkobierca’’ (,,The Survivor’’), ,,Dzień Wenthwortha’’ (,,Wenthwort’s Day’’), ,,Dziedzictwo Peabodych’’ (,,The Peabody Heritage’’), ,,Okno na poddaszu’’ (,,The Gable Windows’’), ,,Przodek’’ (,,The Ancestor’’), ,,Cień z przestworzy’’ (,,The Shadow Out the Space’’), ,,Lampa Alhazreda’’ (,,The Lamp of Alhazred’’), ,,Zamknięty pokój’’ (,,The Shuttered Room’’), ,,Rybak z Sokolego Przylądka’’ (,,The Fisherman of Falcon Point’’), ,,Wiedźmi Jar’’ (,,Witche’s Hollow’’), ,,Cień na poddaszu’’ (,,The Shadow in the Attic’’), ,,Ciemne bractwo’’ (,,The Dark Brotherhood’’), ,,Koszmar z przeszłości’’ (,,The Horror From the Middle Spen’’), ,,Glina z Innsmouth’’ (,,Innsmouth Clay’’) i tytułowi ,,Obserwatorzy spoza czasu’’ (,,The Watchers Out of Time’’). Ostatnie opowiadanie pozostało niedokończone z powodu śmierci Autora.
Akcja rozgrywa się w latach 20 – tych i 30 – tych XX wieku (min. obecna jest wzmianka o Wielkim Głodzie na Ukrainie) w fikcyjnych miastach w Nowej Anglii takich jak: Arkham, Dunwich, Innsmouth, dolina Wiedźmi Jar, rzeczywiście istniejące: Providence (rodzinne miasto Lovecrafta) i stan Vermont. Ważną rolę odgrywają również rozliczne krainy mityczne jak: Carcosa nad jeziorem Hali (siedziba Hastura), Chorozin, Hatheg – Kla, Hyades, Ib, Inganok, Irem (zwany też Miastem Kolumn, Miastem Zakazanym i Miastem bez Nazwy; założył je Shedad; ostatni despota mitycznego, arabskiego plemienia Ad), Kadath, K’n – yan, Kythamil, Lemuria (zapożyczona z mitologii teozoficznej), Leng, Lomar, Ngranek, N’kai, Ooth – Nangai, dolina Pnath, R’lyeh (zatopione miasto pod falami Pacyfiku, siedziba Cthulhu), Sarnath Przeklęte, Throk, Ulthar, Yaddith, Y’ha – nthlei, Yhe, Yian – Ho, Yoth, Yuggoth (planeta Pluton), i Zothique (kraina wymyślona przez Clarka Ashtona Smitha).
Fabuła dotyczy perypetii uwikłanych w okultyzm rodzin Akeleyów, Whateleyów, Marshów, Bishopów i Potterów (sic!). Jednym z bohaterów pozytywnych był obdarzony bardzo bogatą wyobraźnią pisarz, Ward Phillips, właściciel lampy Alhazreda, wyraźnie wzorowany na Lovecrafcie.
Innowacja wprowadzona przez Derletha polegała na swoistej chrystianizacji pomysłów Lovecrafta. Derleth wprowadził wątek kosmicznej walki dobrych Starszych Bogów (takich jak Nodens) z wyrządzającymi wiele zła, Wielkimi Przedwiecznymi. Symbolem Starszych Bogów była pięcioramienna gwiazda z Mnar. Warto zauważyć, że w średniowieczu taka gwiazda, nazwana też pentagramem, nim została zawłaszczona przez okultystów, oznaczała pięć ran Chrystusa oraz pięć cnót rycerskich: odwagę, honor, współczucie, hojność i mądrość (odsyłam do posta: ,,Pan Gawen i Zielony Rycerz’’).
Najważniejszym źródłem wiedzy o Wielkich Przedwiecznych był napisany przez Abdula Alhazreda ,,Necronomicon’’ (arabskie: ,,Al Azif’’). Przekładu na łacinę dokonał Olaus Wormius, zaś wydrukowana została w XVII – wiecznej Hiszpanii. Egzemplarze tej księgi były dostępne na Uniwersytecie Widenera, w British Museum, na uniwersytetach w Limie i Buenos Aires, w Bibliothèque Nationale w Paryżu, na fikcyjnym Uniwersytecie Miskatonic w Arkham, a ponoć także w Kairze i Watykanie.
Autor wplótł w swoją opowieść również wiele innych dzieł o podobnej tematyce, najczęściej wymyślonych, a czasem prawdziwych należy tu wymienić:
- ,,Ars magna et ultima’’ Lully’ego (pierwowzorem była ,,Ars generalis ultima/ Ars magna’’ bł. Rajmunda Lulla z ok. 1305 r,
- ,,Badania nad wzorcami mitologicznymi współczesnych kultur pierwotnych, ze szczególnym uwzględnieniem Księgi R’lyeh’’ prof. Shrewsbury’ego,
- ,,Clavis alchimiae’’ angielskiego alchemika Roberta Fludda (postaci historycznej) 3,
- ,,Cuda taumaturgii w nowoangielskim Kanaan’’ wielebnego Warda Phillipsa,
- ,,Cultes de Goules’’ hrabiego d’Erlette’a (w jego postaci łatwo dostrzec nawiązanie do samego Augusta Derletha),
- ,,De Natura Daemonum’’ Giovanniego Lorenzo d’Ananii (1545 – 1609) z 1570 r.,
- ,,De Vermis Mysteriis’’ Ludwiga Prinna,
- ,,Fragmenty Celaeno’’,
- ,,Fuga Satanae’’ Pietra Antoniego Stampy z 1605 r.,
- ,,Klucz do mądrości’’ Artephousa,
- ,,Księga Dzyan’’ (wymyślona przez Helenę Bławatską jako rzekome źródło wykorzystane przez nią przy pisaniu ,,Doktryny tajemnej’’),
- ,,Księga Eibona’’, której łacińską wersję, ,,Liber Ivonis’’ przypisywano św. Albertowi Wielkiemu,
- ,,Księga R’lyeh’’,
- ,,Malleus Maleficarum’’ czyli ,,Młot na czarownice’’ Jakuba Sprengera i Henryka Kramera z 1487 r. 4,
- ,,Manuskrypty Pnakotyczne’’,
- ,,Pieśń dholi’’,
- ,,Quaestio de Lamiis’’ włoskiego prawnika, Ambrogia de Vignete’a (? - 1479),
- ,,Siedem sekretnych ksiąg Hsan’’,
- ,,Siódma Księga Mojżeszowa’’ (rzeczywisty podręcznik magii błędnie przypisywany Mojżeszowi),
- ,,Unaussprechlichen Kulten’’ von Junzta (zarówno autor jak i jego dzieło zostali wymyśleni przez R. E. Howarda 5).
Całości dopełniają fikcyjne gazety wydawane w Arkham (,,Arkham Advertiser’’ i ,,Gazzette’’), przedludzkie języki: akio, naacal (używany na zatopionym kontynencie Mu i wymyślony przez Jamesa Churchwarda), tsatho – yo i chian oraz magiczne ,,gry’’ - Mao i Lloyathic.
Wśród zagrażających światu Wielkich Przedwiecznych i podległych im istot byli: Atlach – Nacha (bóg – pająk), Azathoth (nazywany ,,bogiem kretynem’’), Chaugnar – Faugn (,,wampirzy krwiopijca’’), Cthugha, Cthulhu, Dagon (morski bóg czczony przez biblijnych Filistynów), Dhole, Ghastowie, Gnoph – Hek (nazywany też Rhan – Tegoth), Gugowie, Hastur, istoty przypominające pomarszczone stożki, Lilith, Mieszkaniec Pustyni (,,… szorstkowłosy, wielkouchy, z twarzy przypominający odrażającą parodię misia koali, choć jego ciało wyglądało na okrutnie wychudzone i wynędzniałe’’), Mieszkańcy Głębin (wspólne potomstwo żeglarzy z Innsmouth i polinezyjskich ludzi – płazów z Ponape), Mi – Go, Nocne Skrzydła, Nyarlathotep (herold bogów), ogary Tindalosa, Przerażający Ludzie Śniegu (yeti), Shantakowie (włochate sępy z błoniastymi skrzydłami), Shoggothy, Shub – Niggurath (Czarna Koza z Lasu z Tysiącem Młodych), siedmiu kosmitów o wyglądzie amerykańskiego pisarza Edgara Allana Poego (1809 – 1849), Tcho – Tcho (rasa zamieszkująca Tybet, której bóstwami byli Lloigr, Zhar i Itaqua), Tsathoggua (istota wymyślona przez Clarka Ashtona Smitha), Voormisi, Waluzyjczycy (pradawny lud wymyślony przez R. E. Howarda 6), Wendigo (leśny demon z wierzeń Indian kanadyjskich, występuje w horrorze Algenona Blackwooda 7), Yig (bóg – wąż) i Yog – Sothoth.
W opowiadaniu ,,Wiedźmi Jar’’ moją uwagę przykuła postać chłopca, Andrew Pottera wychowującego się w rodzinie czarowników. Czyżby było to jedno ze źródeł inspiracji Joanne K. Rowling?
Opowiadania te są bardzo ciekawe i pobudzające wyobraźnię, zaś magia została w nich przedstawiona jako zagrożenie, a nie szansa dla człowieka.
1 S. T. Joshi ,,H. P. Lovecraft. Biografia’’.
2 Odsyłam do posta: ,,H. P. Lovecraft i mitologia Cthulhu’’.
3 Odsyłam do posta: ,,Robert Fludd’’.
4 Odsyłam do posta: ,,Młot na czarownice’’.
5 Odsyłam do posta: ,,Królestwo cieni i inne opowiadania z mitologii Cthulhu’’.
6 Odsyłam do posta: ,,Kull – banita z Atlantydy’’.
7 Odsyłam do posta: ,,Wendigo i inne upiory’’.
