Kasztelan łukowski Jacek Jezierski (1722 - 1805), zdolny biznesmen i pisarz polityczny ,, ... zalecał unię Rzeczypospolitej z Anglią. Trudno wymyślić większy absurd!'' - Paweł Jasienica ,,Rzeczpospolita Obojga Narodów. Dzieje agonii'' (przypis do rozdziału: ,,Król z narodem, czyli gorączka reformatorska'').
,,Stanisław Leszczyński za życia jeszcze okrył się chwałą myśliciela, pisarza - reformatora. Tak narodziła się jedna z 'legend XVIII wieku', przez dwa przeszło stulecia podawana we wszystkich szkołach i podręcznikach za fakt nie podlegający zakwestionowaniu.
W 1963 roku Emanuel Rostworowski wystąpił z idealnie podobną do prawdy tezą, że właściwym autorem Głosu wolnego był niejaki Mateusz Piotr Białłozor, starosta kiernowski, poseł na sejm. Jego właśnie tekst ukazał się jako bezimienny pierwodruk. Leszczyński później rzecz przerobił i jakoś tak pomaleńku przyswoił sobie, wierny ówczesnym wcale luźnym pojęciom o prawie autorskim. Nie ulega wątpliwości, że istnieją dwie wersje sławnego dzieła, Białłozorowska i Leszczyńska'' - Paweł Jasienica ,,Rzeczpospolita Obojga Narodów. Dzieje agonii''
,,Mamuna, boginka, czarcich, dekla, łamija, małpa, oćwiara, odmienica, pałuba, sibiela, zmianica – to tylko cześć z imion, pod jakimi znany był w Polsce demon porywający z kołysek dzieci i podrzucający w ich miejsce swoje własne młode. Nienawidzono i bano się tego stwora jak Rzeczpospolita długa i szeroka. Duży wzrost, nieproporcjonalnie wielkie łapy, świńskie kły i szczeciniaste futro porastające całe ciało nie poprawiały bynajmniej wizerunku mamuny wśród mieszkańców wsi’’ - Paweł Zych, Witold Vargas ,,Bestiariusz słowiański. Rzecz o skrzatach, wodnikach i rusałkach’’
W kwietniu 2025 r. obejrzałem polski krótkometrażowy film grozy ,,Mamuna’’ z 2023 r. w reżyserii Łukasza Przewrockiego.
Rzecz dzieje się w XIX lub na początku XX wieku w nieznanej polskiej wsi. Pokazany został synkretyzm ówczesnej kultury ludowej. Z jednej strony mamy wzmiankę o Bogu i obraz Matki Boskiej Częstochowskiej na ścianie, z drugiej zaś wiarę w Rodzanice, słowiańskie demony, wyznaczające los nowo narodzonemu dziecku.
W takiej to rzeczywistości naszych przodków, młoda Anna urodziła w domu synka, Kazimierza. Przy porodzie asystowała jej akuszerka, Bogna.
Tytułowa mamuna miała postać rudej kobiety o drapieżnych rysach twarzy. Miała na sobie czarną szatę, początkowo zakrywającą jej oblicze. Nienawidziła młodych matek, ponieważ sama nigdy nie zaznała miłości. Wbrew woli Anny zabrała jej Kazimierza i zostawiła własne, brzydkie dziecko z nieprawego łoża. Następnie znikła. Gdy do pokoju weszła Bogna, było już za późno na ratunek...
