,,Władcy podziemi''

 

,,Bezkresnych czeluści nie zgłębi oko, które widzi, groźne bowiem i osobliwe są ich sekrety. […] Potajemnie wielkie otwory w ziemi się kopie, gdzie winny wystarczyć naturalne jej pory i już chodzić się nauczyły stwory, co pełzać powinny...’’ - Abdul Alhazred ,,Necronomicon’’ ¹

 

Brian Lumley (ur. 1937) jest brytyjskim pisarzem fantastą, specjalizującym się w literaturze grozy. Napisał min. cykle powieściowe ,,Tytus Crow’’, ,,Nekroskop’’, ,,Psychomech’’, ,,Kraina snów’’ i trylogię ,,Opowieści z Pierwotnego Lądu’’.

W grudniu 2022 r. przeczytałem jego zakupiony od ulicznego sprzedawcy horror ,,Władcy Podziemi’’ (ang. ,,The Burrowers Beneath’’) z 1974 r. Powieść jest znana również pod polskim tytułem: ,,Kretochłony’’. Jest to pierwsza część cyklu o Tytusie Crowie. Pozostałe tytuły to: ,,Przemiana Tytusa Crowa’’, ,,Zegar snów’’, ,,Spawn of the Winds’’, ,,In the Moons of Borea’’ i ,,Elysia: The Coming of Cthulhu’’. W swojej pracy twórczej, Lumley czerpał inspirację z horrorów H. P. Lovecrafta ² i Augusta Derletha ³.

Tytus Crow był angielskim badaczem okultyzmu. Jego nazwisko oznacza po angielsku wronę, a więc ekwiwalent kruka, ptaka tradycyjnie kojarzonego z magią i wiedzą tajemną. Bohater ten posiadał pewne zdolności mediumiczne, lubił pić brandy i miał mercedesa. Razem ze swym przyjacielem Henrim – Laurentem de Marigny, Amerykaninem pochodzenia francuskiego, Crow bronił ludzkości przed atakami potworów z mitologii Cthulhu.

W powieści wzmiankowany (i cytowany) jest szereg fikcyjnych ksiąg takich jak ,,Necronomicon’’, ,,Księga Eibona’’, ,,Cultes de Ghoules’’ czy ,,De Vermis Misteriis’’. Lumley wprowadził do tej fikcyjnej biblioteki takie pozycje i autorów jak: anonimowe ,,Cthaat Aquadingen’’, ,,Krwawego Zbrodniarza’’ Commodusa, prace Caracalli oraz Ibn Schacabao, autora, na którego powoływał się sam Abdul Alhazred. Warto wiedzieć, że w realu zarówno Karakalla (188 – 217) jak i Kommodus (161 – 192) byli rzymskimi cesarzami. Oprócz dzieł fikcyjnych, Autor powołał się również na ,,Historię magii’’ Eliphasa Leviego.

Idąc w ślad za Derlethem, Lumley podzielił istoty nadprzyrodzone na dobre i złe. Siły Dobra reprezentowali enigmatyczni Sędziwi Bogowie, mieszkający w głębi Kosmosu, którzy dysponowali zaawansowaną wiedzą naukową. Od Derletha zostały zapożyczone również kamienne, pięcioramienne gwiazdy z Mnar mające moc powstrzymywania sił zła. Jest to nawiązanie do pentagramu, symbolu dziś okultystycznego, który jednak w średniowieczu odnosił się do pięciu ran Chrystusa. Walkę ze złem prowadziła międzynarodowa Fundacja Wilmartha działająca przy amerykańskim Uniwersytecie Miscatonic w Arkham.

Zło reprezentowali Młodsi Bogowie uwięzieni na Ziemi. Był wśród nich Cthulhu, Azathoth (personifikacja Wielkiego Wybuchu, który zapoczątkował istnienie Wszechświata), Nyarlathothep (uosabiał zjawisko telepatii), a także Ubbo – Sathla i Yibb – Tstl.

Ithaqua, którego północnoamerykańscy Indianie nazywali Wendigo, został uwięziony w Arktyce. Miał władzę nad mroźnymi wiatrami.

Shudde – M’ell mieszkał w podziemnym mieście G’harne w Afryce. Wysłał na podbój Wielkiej Brytanii całe hordy Cthonów (zbitka wyrazów: Cthulhu i grec. chton – ziemia), które przypominały gigantyczne ośmiornice bez głów i oczu drążące tunele w litej skale. Cthony ginęły w kontakcie z wodą.

Innym przedstawicielem zła był Nyogha, o którym Alhazred pisał co następuje:

,,Ludziom jest znany jako Mieszkający w Ciemnościach, ów ziomek Młodszych Bogów, zwany Nyogha, Ten, który być nie powinien. Może wydostać się na powierzchnię Ziemi poprzez pewne tajemne groty i szczeliny, widziano go w Syrii i pod Czarną Wieżą w Leng; z jaskini Thang w Tartarze przybył zgłodniały, by siać spustoszenie i zgrozę w siedzibie wielkiego Khana. Tylko za sprawą Krzyża z Pętlą, Zaklęcia Vach – Viraj i eliksiru Tikkoun skłonić go można do powrotu w ukryte przed okiem ludzkim mrocznych pieczar plusgastwo, które zamieszkuje’’ - ,,Necronomicon’’

Gwoli wyjaśnienia, Krzyż z Pętlą, to egipski symbol życia, anch, zaś eliksir Tikkoun to po prostu woda święcona.

W powieści bardzo spodobało mi się odniesienie do kryptozoologii, a konkretnie wzmianka o nieszkodliwym stadku nessie (plezjozaurów) złożonym z pięciu osobników żyjących w jeziorze Loch Ness w Szkocji.

1 Wszystkie ,,cytaty’’ z ,,Necronomiconu’’ w tym poście są autorstwa Lumleya.

2 Odsyłam do posta: ,,H. P. Lovecraft i mitologia Cthulhu’’.

3 Odsyłam do posta: ,,August Derleth’’.

Ilustrowana bibliografia dla fantastów cz. 9

 

Anonim Gall ,,Kronika polska’’

Apel Filip ,,Zduhacz, kresnik i żmij. Bałkańscy łowcy demonów i ich czyny’’ [w]: ,,Enigma’’, grudzień 2022 – styczeń 2023

św. Augustyn z Hippony ,,Państwo Boże’’ ¹

Babłojan Robert, Szumska Mirlena ,,Baśnie narodów ZSRR. Baśnie narodów Azji Środkowej i Kazachstanu’’

Baran Bogdan ,,Opowieść o ostatnim człowieku’’ [w]: Aldous Huxley ,,Nowy wspaniały świat’’

Baranowski Bohdan ,,Procesy czarownic w Polsce w XVII i XVIII wieku’’

Bedier Joseph ,,Dzieje Tristana i Izoldy’’

Black Monica ,,Niemcy opętane’’

Boulanger Jacques ,,Opowieści Okrągłego Stołu’’

Bralczyk Jerzy ,,Strach się bać’’

,,Zwierzyniec’’

Brand Sofie Maria ,,Święta na świecie’’

Brooke – Hitching Edward ,,Atlas nieba’’

,,Atlas tamtych światów’’

,,Biblioteka szaleńca’’

,,Galeria szaleńca’’

,,Złoty atlas’’

Brown Kevin J. ,,Dawne mapy’’

Bryc Agnieszka ,,Moda na okultyzm w Rosji. Putin też kocha czarną magię’’ [w]: ,,Polityka pl.’’ z 8 maja 2022

Buczyński Jerzy ,,Pocałunek panny wodnej. Opowieści fantastyczne oparte na polskich legendach’’

Bunikiewicz Witold ,,Żywoty diabłów polskich’’

Burkert Walter ,,Starożytne kulty misteryjne’’

Childress David Hatcher ,,Latające bronie imperium Ramy i Atlantydy’’

Colbert David ,,Magiczny świat Władcy Pierścieni. Mity, legendy i fakty leżące u źródeł arcydzieła’’

Cornwell John ,,Złodziej w nocy. Śmierć Jana Pawła I’' (pseudonaukowe)

Dal Cin Luigi ,,W lesie Baby Jagi. Baśnie rosyjskie’’

Derleth April ,,Przedmowa’’ [w]: Howard Philips Lovecraft, August Derleth ,,Obserwatorzy spoza czasu’’

Drenda Olga ,,Duchologia polska. Rzeczy i ludzie w latach transformacji’’

Dyakowski Mikołaj ,,Diariusz wiedeńskiej okazyi’’

Dziewiecki Marek ks. ,,Baśnie o odwadze i dobroci’’ [w]: ,,Sygnały troski 1/ 2011’’

,,Encyklopedia Gazety Wyborczej’’ ,,Religie świata’’

Forstner Dorothea OSB ,,Świat symboliki chrześcijańskiej. Leksykon’’

Fortuna – Sudor Maria ,,Pół wieku zionie ogniem’’ [w]: ,,Niedziela’’ z 7 sierpnia 2022

Fromm Erich ,,Zapomniany język’’

Fry Stephen ,,Mythos. Mity greckie w nowej interpretacji’’

Gaare Jørgen, Sjaastad Øystein ,,Harry Potter filozoficzny czarodziej’’

Girard René ,,Sacrum i przemoc’’

Gociek Piotr ,,Tylko smoki’’ [w]: ,,Do Rzeczy 35/ 2022’’

Gribbin Mary i John ,,Być człowiekiem. Ewolucyjne spojrzenie na ludzkość’’ (rozdziały: ,,Maratończyk czy kobieta wodna?’’ i ,,Spadkobiercy dinozaurów’’)

Gunia Wojciech ,,Przestrzenie ogromnej nocy’’ [w]: ,,Nowa Fantastyka 11/ 2022’’

Helmond z Bozowa ,,Kronika Słowian’’

Heyerdahl Thor ,,Wyprawa Kon - Tiki’’

Hugo – Bader Jacek ,,Szamańska choroba’’

Irwin William, Housel Rebecca, Wisnewski J. Jeremy ,,Zmierzch i filozofia. Wampiry, wegetarianizm i pogoń za nieśmiertelnością’’

Izzo Joshua (oprac.) ,,Avatar. Przewodnik ilustrowany’’

Jakimowicz Marcin ,,Dziwne rzeczy’’ [w]: ,,Gość Niedzielny’’ z 7 sierpnia 2022

Janczarski Czesław ,,O smoku wawelskim’’

Jastrzębski Maciej ,,Moskwa: straszne historie’’ [w]: ,,Poznaj Świat 5/ 2017’’

Jung Carl Gustaw ,,Komentarz psychologiczny do Tybetańskiej Księgi Umarłych (Bar – do T’os - grol)’’

Kabiesz Edward ,,Filmowy cień Wielkiego Brata’’ [w]: ,,Gość Niedzielny 49/ 2022’’

,,Przemoc, seks i smoki’’ [w]: ,,Gość Niedzielny 35/ 2022’’

Kadłubek Wincenty bł. ,,Kronika polska’’

Kapelusz Melania ,,Mitologia. Przygody słowiańskich bogów’’

Kenyon J. Douglas (wybór i redakcja) ,,Zakazane religie’’ (pseudonaukowe)

Kipling Rudyard ,,Takie sobie bajeczki’’

Klęczar Aleksandra ,,Aleksander’’ [w]: ,,Nowa Fantastyka 7/ 2022’’

,,Koty i inne zwierzęta’’ [w]: ,,Nowa Fantastyka 11/ 2022’’

Kolbuszewski Jacek ,,Dziwne podróże, dziwni podróżnicy’’

Kołodziejczak Tomasz ,,Pirogiada’’ [w]: ,,Nowa Fantastyka 11/ 1993’’

Komar Michał ,,Bestiariusz’’

Kopaliński Władysław ,,Leksykon wątków miłosnych’’

Koper Sławomir, Stańczyk Tomasz ,,Mistycy, prorocy, szarlatani’’

Koprowska – Głowacka Anna ,,Opowieści z kraju nad Wilią. Baśnie i legendy litewskie’’

Korpyś Ireneusz ,,Gwiazdy, cieki i nasze życie’’ [w]: ,,Niedziela 51/ 2022’’

Kosmas z Pragi ,,Kronika Czechów’’

Kossakowski Przemek ,,Na granicy zmysłów’’

Kowalewska Dagmara ,,Harry i czary – mary czyli o wartościach edukacyjnych w cyklu powieści ‘Harry Potter’ J. K. Rowling’’

Koziarski Daniel, Obremski Wojciech ,,Od Nerwosolka do Yansa. 50 komiksów z czasów PRL – u, które musisz przeczytać przed śmiercią’’

Kramer Heinrich, Sprenger Jacob ,,Młot na czarownice. Pars tertia’’

Krasicki Ignacy ,,Bajki’’

Kruś Stefan (red.) ,,Anatomia patologiczna. Podręcznik dla studentów medycyny’’

Kryśkow Anna ,,Mitologia indyjska’’

Kucharczak Fraciszek ,,Błogosławieństwo prawdziwości’’ [w]: ,,Gość Niedzielny 35/ 2022’’

Lengauer Włodzimierz ,,Religijność starożytnych Greków’’

Lévi – Strauss Claude ,,Antropologia strukturalna’’

,,Antropologia strukturalna II’’

,,Druga strona Księżyca. Pisma o Japonii’’

,,Myśl nieoswojona’’

,,Od miodu do popiołów’’

,,Smutek tropików’’

,,Surowe i gotowane’’

Lisecka Magdalena ,,Przykłady uprzedzeń i stereotypów w fantastyce wobec chrześcijan’’ [w]: Centrum Analiz Strategicznych Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości ,,O wolność wyznawania religii we współczesnym świecie. Przeciwdziałanie przyczynom dyskryminacji i pomoc prześladowanym na przykładzie chrześcijan’’

Lisicki Paweł ,,Dziedzictwo Dantego’’ [w]: Dante Alighieri ,,Boska komedia’’

Liziniewicz Jacek ,,Zwierzęta wyskakujące z ogórków’’ [w]: ,,Gazeta Polska’’ z 13 lipca 2022

Lovecraft Howard Philips ,,Pamięci Roberta Erwina Howarda’’ [w]: Robert Ervin Howard ,,Płomień Assurbanipala’’

Łuniewski Marcin ,,Dla wiedźm nie ma litości’’ [w]: ,,Rzeczpospolita’’ z 10 lipca 2021

Majkowski Tomasz Z. ,,W cieniu Białego Drzewa. Powieść fantasy w XX wieku’’

Makuszyński Kornel ,,Bardzo dziwne bajki’’

Man John ,,Ninja. 1000 lat wojowników cienia’’

Mandeville John de ,,Podróże Jana z Mandeville’’

Matul Jan ,,Demony na Podkarpaciu’’ [w]: ,,Czwarty Wymiar 4/ 2022’’

Mazur Przemysław ,,Zatopione cywilizacje’’ [w]: ,,Czwarty Wymiar 3/ 2010’’

Menzies Gavin ,,1421 rok, w którym Chińczycy odkryli Amerykę i opłynęli świat’’

,,1434 rok, w którym wspaniała chińska flota pożeglowała do Włoch i zapoczątkowała renesans’’

Michalik Gabriel ,,Kaszpirowski. Sen o wszechmocy’’

Michniuk Justyna ,,Dziecko w fantastyce ludowej Serbołużyczan’’ [w]: ,,Pismo Folkowe 157/ 2021’’

Mickiewicz Adam ,,Bajki’’

Moore Jonathan J. ,,Mroczne bractwa i tajne kulty, czyli historia sekretnych stowarzyszeń’’

,,Przerażające choroby i zabójcze terapie, czyli historia medycyny, jakiej nie znałeś’’

,,Zastrzelić, zadźgać i otruć, czyli historia morderstwa’’

Napiórkowski Marcin ,,Władca snów’’ [w]: ,,Tygodnik Powszechny 37/ 2022’’

św. Nestor z Kijowa ,,Powieść doroczna’’

Nola Alfonso M. di ,,Tryumf śmierci. Antropologia żałoby’’

Nowowiejski Marek S. ,,Wstęp’’ [w]: Arthur Machen ,,Inne światy’’

Orbitowski Łukasz ,,Zapiski Nosorożca. Moja podróż po drogach, bezdrożach i legendach Afryki’’

Owczarek Katarzyna ,,Wiedźma III Rzeszy’’ [w]: ,,Wróżka 3/ 2022’’

Pałkiewicz Jacek, Kapłanek Andrzej ,,El Dorado. Polowanie na legendę’’

Papst Walter ,,Nasze miejsce stworzenia w kosmosie’’ (pseudonaukowe)

Parkinson David ,,Kino’’

Pełka Leonard J. ,,Rytuały, obrzędy, święta. Od czasów słowiańskich po wiek XX’’

,,U stóp słowiańskiego parnasu. Bogowie i gusła’’

Piekara Jacek ,,Jest złoto w Szarych Górach’’ [w]: ,,Nowa Fantastyka 11/ 1993’’

Pilipiuk Andrzej ,,Po drugiej stronie książki’’

,,Wskrzesiciel narodu… niedoszły’’ [w]: ,,Czwarty Wymiar’’ (lata ok. 2002 – 2005)

praca zbiorowa ,,Zagubione i odnalezione’’

Pytko Kazimierz ,,Putinowi pomagają wiedźmy!’’ [w]: ,,Wróżka 2/ 2019’’

Quarenghi Giusi ,,Mukashi, mukashi. Dawno, dawno temu w Japonii’’

Rosanes Kerby ,,Mityczny świat’’

Rose Serafin o. ,,Znaki z niebios. UFO po chrześcijańsku’’ [w]: ,,Fronda nr 13 – 14’’

Rosenbloom Megan ,,Mroczne archiwa. Śledztwo w poszukiwaniu książek oprawionych w ludzką skórę’’

Rożek Michał ,,Diabeł w kulturze polskiej’’

Rożek Tomasz ,,Byliśmy tam czy nie?’’ [w]: ,,Gość Niedzielny 5/ 2022’’

Rychlewicz Anna ,,Nietypowe cmentarze i obrzędy pogrzebowe’’ [w]: ,,Detektyw 11/ 2022’’

Sagan Carl ,,Umysł Broca’’

Sala Bartłomiej Grzegorz ,,Księga smoków świata tom I’’

,,Księga smoków świata tom II’’

Sala Rose Rosa ,,Krytyczny słownik mitów i symboli nazizmu’’

Semczuk Przemysław ,,Magiczne dwudziestolecie’’

Sienkiewicz Henryk ,,Baśnie i legendy’’

Sikirycki Igor ,,Stara kuźnia’’

Stankiewicz Lucyna ,,Ilustrowany słownik mitologii greckiej i rzymskiej’’

Stylińska Teresa ,,Kapelusz, kociołek, miotła i kot’’ [w]: ,,Do Rzeczy 1/ 2023’’

Swan Madeline ,,Historia kotów’’

Śliwiak Rafał ,,Kot czyli stworzenie fantastyczne’’ [w]: ,,Nowa Fantastyka 11/ 2022’’

Śliwiński Piotr Jordan OFM Cap, Regiewicz Adam (red.) ,,Świat po Harrym Potterze’’

Świrszczyńska Anna ,,Jak Krak zbudował Kraków’’

,,O dzielnym Piaście’’

,,Szumią lasy nad Gopłem’’

Tekieli Robert ,,Pod rozwagę. Marsjanie atakują’’ [w]: ,,Don Bosco 9/ 2009’’

Thietmar z Merseburga ,,Kronika’’

Tuwim Julian ,,Czarna msza’’

Tur Krzysztof (red.) ,,Opowieści niepokojące. Od Gogola do Bułgakowa’’

Vargas Witold ,,Baba cmentarna’’ [w]: ,,Nowa Fantastyka 1/ 2023’’

,,Bestiariusz japoński. Yōkai’’

,,Błędne ogniki’’ [w]: ,,Nowa Fantastyka 2/ 2022’’

,,Błotnik’’ [w]: ,,Nowa Fantastyka 3/ 2022’’

,,Bobo’’ [w]: ,,Nowa Fantastyka 4/ 2022’’

,,Bogunki znad Buga’’ [w]: ,,Nowa Fantastyka 5/ 2022’’

,,Bożątka’’ [w]: ,,Nowa Fantastyka 7/ 2022’’

,,Brzeginki’ [w]: ,,Nowa Fantastyka 8/ 2022’’

,,Bzionek’’ [w]: ,,Nowa Fantastyka 9/ 2022’’

,,Chochlik’’ [w]: ,,Nowa Fantastyka 10/ 2022’’

,,Chowaniec’’ [w]: ,,Nowa Fantastyka 11/ 2022’’

,,Cicha’’ [w]: ,,Nowa Fantastyka 12/ 2022’’

,,Od borowego do Boruty’’ [w]: ,,Nowa Fantastyka 6/ 2022’’

Vitebsky Piers ,,Szaman’’

Voragine Jakub de ,,Złota legenda’’

Wasilewski Jerzy S. ,,Tabu’’

Weisman Alan ,,Świat bez nas’’

Westwood Jennifer ,,Tajemnice miejsc niezwykłych’’

Więczkowska Małgorzata ,,Krwiożercza maskotka w rękach maluchów’’ [w]: ,,Któż jak Bóg 5/ 2022’’

Wijaczka Jacek ,,Czarownicom żyć nie dopuścisz. Procesy o czary w Polsce w XVII i XVIII wieku’’

Wilding Mark ,,Wielkie koty Wielkiej Brytanii’’ [w]: ,,Forum 18/ 2022’’

Wilkinson Philip ,,Architektura – wizje niezrealizowane’’

Wiśniewski Łukasz M. ,,Maja Lidia (nie do końca od aniołów)’’ [w]: ,,Nowa Fantastyka 7/ 2022’’

Wong Cecily, Thuras Dylan ,,Atlas osobliwości kulinarnych’’

Wójciak Jacek ,,Posłowie’’ [w]: Edgar Rice Burroughs ,,Tarzan i klejnoty Oparu’’

Zając Roman ,,Anioł, który utracił skrzydła i został bezdomnym’’ [w]: ,,Któż jak Bóg 5/ 2022’’

,,Aniołowie, czyli tajne służby Boga’’ [w]: ,,Któż jak Bóg nr 3/ 2022’’

,,Aniołowie, którzy byli anarchistami’’ [w]: ,,Któż jak Bóg nr 4/ 2022’’

,,Aniołowie, którzy stali się ptakami’’ [w]: ,,Któż jak Bóg nr 1/ 2022’’

,,Popkulturowe angelofanie’’ [w]: ,,Któż jak Bóg nr 6 / 2022’’

Ziemkiewicz Rafał A. ,,Archetyp kruchty’’ [w]: ,,Nowa Fantastyka 11/ 1993’’

Znicz Lucjan ,,Goście z Kosmosu? Katastrofa tunguska. Trójkąt Bermudzki. Obce ślady’’

Zwierzchowski Marcin ,,Andrzej Sapkowski: ‘Wiedźmin’ nie miał aspiracji bycia manifestem’’ [w]: ,,Polityka’’ z 22 sierpnia 2021

Żuchowicz Roman ,,Maryja poczęła Jezusa wąchając bazylię… Słowiańska wyobraźnia nie miała granic’’ [w]: ,,Focus pl.’’ z 26 czerwca 2020

1 Umieściłem tę pozycję w bibliografii ze względu na zawarte w niej liczne informacje o mitologii greckiej i rzymskiej.