,,Księga smoków polskich''

,,Baśnie są bardziej niż prawdziwe, nie dlatego iż mówią nam, że istnieją smoki, ale że uświadamiają, iż smoki można pokonać'' – G. K. Chesterton

W kwietniu 2015 r. przeczytałem ,,Księgę smoków polskich'' pióra historyka i etnologa Bartłomieja Grzegorza Sali, z ilustracjami Pawła Zycha i Witolda Vargasa, wydaną przez wydawnictwo ,,Bosz'' w serii ,,Legendarz'' w 2014 roku. Akcja prezentowanych w niej legend i baśni toczy się od czasów pogańskich aż do XIX przeważnie na terenach Polski (Żmigród, Wleń, Smogorzów, Kraków, Maczuga Herkulesa i Pieskowa Skała, Staszów, Wąwóz Chłapowski, Strachocin i Las Strachociński, Zielone Jeziora i Jeglówek, Cieszyn, Żarki, Wójcza, Warszawa, Łysy Garb, Wodospad Szklarki, Szklarka Poręba, Czerwone Wierchy i pieniński przełom Dunajca, Wzgórze Świętej Bronisławy, Zwierzyniec, Wrocław, Jezioro Jeziorak, Wielka Żuława, Scholtenberg, Iława, Toruń, Baranów Sandomierski, Skwierzyna, Puszcza Notecka, Gryfów Śląski, Świdnica, Pajęczno, Łyna, Mikołajki, Śniardwy, Niedźwiedź i Puszcza Kurpiowska), a także na Rusi Kijowskiej (Żmijowe Wały; system fortyfikacji wzniesionych przeciwko najazdom Połowców) i na Litwie (Wilno, Żmudź).

Na kartach książki ożywa cały szereg niezwykłych istot – przede wszystkim licznych smoków (w tym najsłynniejszy Smok Wawelski i mniej znany wrocławski Strachota), bazyliszki z Warszawy i Wilna, pół – ludzka, pół – wężowa czarodziejka Meluzyna (postać zaczerpnięta z francuskiej legendy rodu de Lusignan), Król Węży (zwany inaczej Złotogłowcem lub Złoczyniem), wodny wąż Żaltis (jego imię oznacza po litewsku zaskrońca), aitwar – wężokształtny demon mieszkający w pasiece na Żmudzi, mówiący lew, który pokonał smoka z Wójczy (raczej wątpliwe, aby C. S. Lewis znał tę legendę, ale można dostrzec niejakie podobieństwo do Aslana i Eustachego zamienionego w smoka), kradnący zboże za pomocą łupiny orzecha Żytni Żmij z zamku we Wleniu, groźne dla ludzi śląskie gryfy, olbrzymi pająk z Pajęczna (polski odpowiednik Szeloby, Ungolianty i Aragoga¹ ;-), żyjący w mazurskim jeziorze Śniardwy olbrzymi Król Sielaw w złotej koronie, wreszcie zaś – olbrzymi, piekielny niedźwiedź z Puszczy Kurpiowskiej. Jest to także historia licznych ludzi potykających się ze smokami i innymi potworami jak: prawosławni święci – bracia Borys i Gleb, którzy pomogli nieznanemu z imienia synowi św. Włodzimierza I Wielkiego ujarzmić w kuźni Żmija i zmusić go do wyorania Żmijowych Wałów (w innej wersji legendy występują św. św. Flor i Laur), legendarny, wiślański władca Krak, szewc Skuba, Staszko (założyciel Staszowa, który nie zabił smoka, lecz uwięził go pod stertą kamieni, co ma tłumaczyć ruchy sejsmiczne w rejonie Gór Świętokrzyskich), kaszubski heros Reszk (zabójca zarówno trzynastu rozbójników, jak też smoka o trzynastu głowach), książę Leszek – założyciel Cieszyna, Konrad – zabójca Strachoty, litewska królewna Egle – żona węża Żałtisa, cieszyński książę Bolko – mąż Meluzyny, Szklarka – córka szklarza (Liczyrzepa bronił ją przed karkonoskim smokiem … Krakiem), czarownica Czarna Księżna z Cieszyna (zamieniła swego syna z węża Złotogłowca karząc go za miłość do pasterki), góralski heros Perłowicz (urodzony z perły, zwyciężył węża Złoczynia i poślubił lilię, owa postać może nawiązywać do postaci Jezusa Chrystusa), niefortunny czarownik, który zginął w walce z Królem Węży, masoni, którym ognisty smok znosił pieniądze, Junosza – bohater, który spalił gniazdo gryfów – ludożerców, rycerz Biały (miał jasne włosy i zabił potwornego pająka z Pajęczna, czyżby był jednym z pierwowzorów wiedźmina Geralta?), pruska księżniczka Gustebalda, która od Króla Ryb otrzymała dar przepowiadania przyszłości niczym Kasandra od Apolla (wzmianka o tej legendzie pojawia się w powieści ,,Bliznobrody'' Tomasza Łysiaka), oraz Przemyszko – zabójca piekielnego niedźwiedzia i założyciel miasta Niedźwiedź.

W omawianej książce na uznanie zasługują liczne, barwne ilustracje, oraz multum informacji z zakresu baśni i legend, historii i geografii podanych w przystępnej i ciekawej formie.

1 Pajęczyce Szeloba i Ungolianta pochodzą z twórczości J. R. R. Tolkiena, zaś pająk Aragog – z cyklu o Harrym Potterze.