,,Pewnej nocy roku 1619 podziwiałem piękno nocnego nieba, kiedy to ujrzałem jaśniejącego smoka łopoczącego skrzydłami i opuszczającego jamę w wielkiej jaskini góry Pilatus. Zmierzał ku kolejnej jamie, zwanej Flue, rozciągającej się po drugiej stronie jeziora położonego nad Lucerną. Skrzydła jego uderzały powietrze z wielką prędkością, ciało miał długie, podobnie jak ogon i szyję. Łeb miał węża z kłami, a gdy wzbijał się w powietrze, tryskały z niego iskry, jak ogniki wyrzucane przez rozżarzone żelazo kute na kowadle. Początkowo myślałem, że to meteor, ale po dłuższym przyjrzeniu się ujrzałem, że to faktycznie smok, gdyż ruchy jego były nie do pomylenia. Wasza wielebność, piszę Wam o tym, na wypadek, gdybyście uwierzyć nie chcieli, że smoki naprawdę istnieją’’ - Athanasius Kircher ,,Mundus subterraneus, quo universae denique nature divitiae’’
W grudniu 2025 r. przeczytałem pracę popularnonaukową ,,Smoki w wierzeniach i kulturze’’ (ang. ,,A History of Dragons. Their Influence on Life And Culture’’) współczesnej brytyjskiej historyk, Sary – Beth Watkins, zajmującej się dynastiami Tudorów i Stuartów. Polski przekład Pawła Szadkowskiego wydała ,,Replika’’ 1.
Książka omawia narodziny i ewolucję motywu smoka od starożytnych mitów po współczesną literaturę i filmy fantasy. Wskazuje na różnice między smokami z różnych kręgów kulturowych na Zachodzie i Wschodzie.
Smoki są znane we wszystkich kulturach. U podstaw smoczego mitu legł odziedziczony po zwierzęcych przodkach strach przed wielkimi gadami (Carl Sagan ,,Rajskie smoki’’), znajdywane przypadkiem szczątki dinozaurów i innych prehistorycznych zwierząt 2 oraz obserwacje współczesnych, olbrzymich gadów, takich jak krokodyle, pytony i warany. Na przestrzeni tysiącleci wyobrażano sobie smoki jako wielkie węże, niekiedy zdolne połykać słonie lub jako skrzydlate, zionące jaszczurki lub krokodyle. Ten ostatni wizerunek utrwalił się we wczesnym średniowieczu. Smokami bywały także hybrydy różnych zwierząt, nie tylko gadów np. chińskie smoki – konie czy wilcze smoki ze średniowiecznych bestiariuszy. Do najdziwniejszych hybryd należała indiańska piasa z USA; gad z ptasimi skrzydłami, ludzką, brodatą twarzą i porożem jelenia. W niektórych rejonach (Chiny, Bałkany) smoki potrafiły przybierać ludzką postać, co nawiasem mówiąc było jednym ze źródeł współczesnej teorii spiskowej o Reptilianach 3.
Nietypową istotą był pyralis (pyrousta), insektoidalny smok ze starożytnego Cypru. Wyobrażano go sobie jako czworonożnego owada, mogącego żyć tylko w ogniu.
Francuskie peludy były wężami, pokrytymi zatrutymi kolcami, przypominającymi włosy.
W wierzeniach francuskich występowały również vouivres, gatunek złożony wyłącznie z samic. Posiadały oczy z drogich kamieni (wyjmowane z czaszki podczas toalety), zaś ich ciała były pokryte klejnotami.
Za najstarszego smoka Autorka uważa Huwawę (powyżej), humanoidalnego olbrzyma o ciele pokrytym łuską, strażnika Cedrowego Lasu. Zginął zabity przez Gilgamesza i Enkidu, bohaterów najstarszego eposu świata 4. Ammit (Ammut), egipska pożeraczka serc miała głowę krokodyla, tułów lwa i zad hipopotama 5. Ze związku Tyfona i Echidny narodziła się cała horda greckich potworów 6. Chimera, mająca głowy lwa, kozy i węża, zginęła z ręki Bellerofonta, dosiadającego Pegaza. Cerber został tu zaliczony do smoków, oprócz trzech psich głów posiadał również liczne łby węży na grzbiecie i końcu ogona. Ketosy były wężowatymi potworami morskimi, których nazwę przeniesiono następnie na wieloryby (łac. cetus, ros. kit). Na straży starożytnego Rzymu stał smok, który przyjmował pożywienie tylko z rąk prawdziwej dziewicy. Pożerał natomiast zbliżające się doń kobiety, które źle się prowadziły. Rzymscy legioniści używali sztandarów w kształcie smoczej głowy, przejętych następnie przez Brytów.
Liczne smoki walczyły z bogami jak: babilońska Tiamat z Mardukiem, egipski Apopis z Ra, indyjski Wrytra z Indrą, biblijny Lewiatan z Jahwe czy Jormungand z Thorem. Perskie smoki, Ażi Dahaka (przekształcony w tyrana Zohaka) i żółty, rogaty Ażi Sruwara były stronnikami Arymana, boga zła. Pierwszego z nich pokonał i uwięził heros Feridun. Drugiego zwyciężył Kirsap (Garszasp), początkowo biorący ogromne ciało potwora za wyspę. Skandynawski Nidhögg podgryzał korzenie kosmicznego jesionu Yggdrasila, nieubłaganie przyspieszając koniec świata.
Inne smoki same uchodziły za bóstwa jak: aztecki Quetzalcoatl (Pierzasty Wąż), aborygeński Tęczowy Wąż, pyton Damballah – wespół z boginią tęczy stwarzający świat w voodoo czy Agununa z Wysp Salomona. Benzozia ukształtowała swym cielskiem Pireneje i wydała na świat Basków, będących pierwszymi ludźmi. Siedmiogłowy herensuge był sługą baskijskiego boga burzy Sugaara.
Smoki były władcami poszczególnych chińskich rzek. We wspaniałym, podwodnym pałacu mieszkał Rin Jin (Ryujin), władca oceanu z mitologii japońskiej.
Dobroczynny wąż Mazingi z RPA był uzdrowicielem, cieszącym się wielkim szacunkiem. Nasuwa mi pewne skojarzenia z wężem jako atrybutem greckiego boga medycyny Asklepiosa, rzymskiego Eskulapa.
Smoki nieraz strzegły skarbów. Wystarczy wymienić Fafnira i smoka Beowulfa. Nawiązaniem do tych tradycji była postać Smauga z ,,Hobbita’’ J. R. R. Tolkiena. Chińskie smoki nosiły przy sobie magiczne perły, których pilnowały niczym oka w głowie. W mitach indiańskiego plemienia Czirokezów ognisty diament był własnością Ukteny, jadowitego, rogatego węża wodnego z Ameryki Północnej.
Czerwony smok pochodzenia rzymskiego został uwieczniony na fladze Walii. W legendzie o dzieciństwie Merlina walczył z białym smokiem, symbolizującym Anglosasów. Od siebie dodam, że współcześnie smoki są wyobrażane również w symbolach narodowych Islandii (wespół z gryfem, bykiem i olbrzymem) oraz Bhutanu 7, dawniej także cesarskich Chin i Wietnamu Południowego.
W symbolice chrześcijańskiej oznacza szatana jak smok z Apokalipsy, bestie zwyciężane przez biblijnego proroka Daniela, św. Martę (Taraska z Rodanu 8), św. Jerzego, św. Małgorzatę z Antiochii i św. Marcelego z Paryża.
W nietypowej roli został obsadzony dobry japoński Król Smok, którego samuraj Hidesato obronił przed gigantyczną skolopendrą. Jako nagrodę wojownik otrzymał min. niekończące się zapasy jedwabiu i ryżu.
Autorka opisała też smoki stanowiące po prostu zmitologizowane wersje rzeczywistych gadów; waranów z Komodo (Orah, siostrę Si Geronga 9) i żółwi morskich (księżniczkę poślubioną przez japońskiego rybaka, Taro Urashimę.
W średniowieczu powstało wiele legend o smokobójcach. Byli wśród nich rycerze Okrągłego Stołu 10 jak Lancelot, Tristan 11 i Gawen, który zabił całą smoczą rodzinę 12. Beowulf nim poległ w walce ze smokiem, pokonał trolla Grendela i jego przerażającą matkę 13. Skandynawski Sigurd (niemiecki Zygfryd) zdobył sławę jako pogromca Fafnira 14. Ragnar Lodbrok, znany dziś z serialu ,,Wikingowie’’, zgładził dwa lindwormy, broniące dostępu do jego drugiej żony, Thory Borgerhjost). Wśród wielu przygód Bevisa z Hampton, rycerza, prześladowanego przez matkę i ojczyma, był również pojedynek ze smokiem. Sir Eglamour z Artois, starający się o rękę Cristobel, oprócz smoka z Rzymu, zabił też olbrzyma Arroka i dzika z Sydonu. Zwycięski Sir Degare omal nie poślubił własnej matki, której nie rozpoznał (możliwa inspiracja greckim mitem o Edypie 15). Ze smokiem potykał się także Guy w Warwick 16. Smoki spaliły ogniem swego pogromcę imieniem Gerolde, ponieważ powodowany próżnością zakrył kaftanem oślepiającą je zbroję. Zabójcą smoka był również elfi rycerz Redcross z renesansowego eposu ,,Królowa wieszczek’’ Edmunda Spencera.
W legendach uratowana kobieta nie zawsze była nagrodą dla smokobójcy, jak ukazuje to grecki mit o Perseuszu i Andromedzie.
Drakaina ze Scytii, pół – kobieta, pół – wąż została z własnej woli zapłodniona przez Heraklesa. Ich synem, jak podaje Herodot, był Skytes, praojciec Scytów 17.
Angielska dziewczyna imieniem Maud przygarnęła małą wiwernę, skrzydlatego smoka, mającego tylko tylną parę nóg. Gdy wiwerna dorosła zaczęła atakować ludzi, aż została zabita. Dodam od siebie, że imię Maud nosiła wiwerna ze znakomitej serbskiej powieści fantasy ,,Zakon Smoka’’ Aleksandara Tesicia 18.
Szwedzki smok lindworm był synem królowej, która zjadła nieobraną cebulę. Pożarła księżniczki, aż ostatnia kandydatka na żonę, zjawiła się przed nim ubrana w wiele warstw sukien. Namówiła lindworma do zdejmowania kolejnych warstw smoczej skóry. Po pozbyciu się ostatniej z nich, na miejscu potwora stał piękny książę, który poślubił sprytną księżniczkę. Dopatruję się w tej legendzie inspiracji dla historii Eustachego zaklętego w smoka z ,,Podróży ‘Wędrowca do Świtu’’ C. S. Lewisa 19.
Późnośredniowieczny bestseller, ,,Podróże Jana z Mandeville’’ przekazują opowieść o zaklętej w smoka córce Ypocrasa z wyspy Longo. Zdjąć z niej czar mógł jedynie rycerz na tyle odważny by pocałować smoczycę.
Jako przykłady fantasy, w której występują smoki, Autorka wymienia min. ,,Hobbita’’ J. R. R. Tolkiena 20, ,,Pieśń lodu i ognia’’ George’a R. R. Martina, ,,Dziedzictwo’’ Christophera Paoliniego, ,,Niekończąca się historię’’ Michaela Endego 21, ,,Jak wytresować smoka’’ Cressidy Cowall, ,,Temeraire’’ Noami Novik, ,,The Invisible Library’’ Genevieve Cogman, ,,Jeźdźcy smoków z Perne’’ Anne McCaffrey, ,,Ziemomorze’’ Ursuli K. Le Guin 22, ,,Świat Dysku’’ Terry’ego Pratchetta, ,,Sagę o wiedźminie’’ Andrzeja Sapkowskiego 23, ,,The Last of the Dragons’’ Edith Nesbit (1925), ,,The Reluctant Dragon’’ Kennetha Grahame’a 24, ,,Historię naturalną smoków’’ Marie Brennan, ,,The Dragon Keeper’’ Robin Hobb, ,,Smok i jerzy’’ (ang. ,,Dragon Knight) Gordona R. Dicksona, ,,Zakon Drzewa Pomarańczy’’ Samanthy Shannon i inne. W większości tych pozycji smoki są postaciami pozytywnymi. Dodam jeszcze nieskromnie, że smoki są obecne także w moich trzech dotąd wydanych książkach fantasy.
1 Smoki należą również do moich ulubionych istot fantastycznych. Zainteresowanych nimi polecam wpisy: ,,Smoki’’, ,,Księga smoków polskich’’, ,,Księga smoków świata tom I’’, ,,Księga smoków świata tom II’’, ,,Księga smoków świata tom III’’ i ,,Księga smoków świata tom IV’’.
2 Odsyłam do posta: ,,Dinozaury. Mity i legendy’’.
3 Odsyłam do postów: ,,Serbscy Reptilianie’’ i ,,Reptilianie’’.
4 Odsyłam do posta: ,,Gilgamesz’’.
5 Odsyłam do posta: ,,Księga Umarłych’’.
6 Odsyłam do posta: ,,Bestie i potwory mitologii greckiej. Leksykon’’.
7 Odsyłam do posta: ,,Smoki z Bhutanu’’.
8 Odsyłam do posta: ,,Powrót smoka’’.
9 Odsyłam do posta: ,,Legenda o waranie z Komodo’’.
10 Odsyłam do posta: ,,Legendy arturiańskie’’.
11 Odsyłam do posta: ,,Dzieje Tristana i Izoldy’’.
12 Odsyłam do posta: ,,Pan Gawen i Zielony Rycerz’’.
13 Odsyłam do posta: ,,Beowulf’’.
14 Odsyłam do postów: ,,Legenda o Sigurdzie i Gudrun’’ oraz ,,Polska odpowiedź na ‘Pieśń o Nibelungach’, czyli ‘Krymhilda’’’.
15 Odsyłam do posta: ,,Chrześcijańska symbolika Edypa’’.
16 Odsyłam do posta: ,,Gwidon z Warwick’’.
17 Odsyłam do posta: ,,Dzieje’’.
18 Odsyłam do posta: ,,Zakon Smoka’’.
19 Odsyłam do posta: ,,Cudowny świat Narnii’’.
20 Odsyłam do postów: ,,J. R. R. Tolkien – początek przygody’’ i ,,Trylogia o Hobbicie’’.
21 Odsyłam do posta: ,,Niekończąca się historia’’.
22 Odsyłam do posta: ,,Reguła imion’’.
23 Odsyłam do posta: ,,Geralt i inni’’.
24 Odsyłam do posta: ,,Leniwy smok’’.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz