,,AZRAEL w teologii żyd. i muzułm. anioł śmierci, który czuwa nad umierającym i oddziela duszę od ciała; jeden z czterech najwyższych aniołów przy tronie Allaha, któremu służy jako poseł; umrze ostatni, kiedy drugi raz zabrzmi trąba archanielska; z arab. 'Azra'il', od hebr. 'Azra'el', dosł. 'Bóg pomógł''' - Władysław Kopaliński ,,Słownik mitów i tradycji kultury''
Imię Azrael nosił kot Gargamela z kreskówki ,,Smerfy'', w polskiej wersji językowej nazywany Klakierem.
,,AUGUSTYN na wpół legendarna lokalna postać wiedeńska, wcielenie 'wiedeńskości', uliczny piosenkarz i dudarz, który w tragicznym roku zarazy 1679, jako jeden z nielicznych, zachować zdołał nieco humoru. Będąc pod dobrą datą miał on wpaść do dołu, gdzie składano trupy zmarłych na zarazę, a kiedy rano zaczęto rzucać na niego nowych nieboszczyków, obudził się i ku przerażeniu grabarzy zaśpiewał swą nieśmiertelną balladę na melodię pierwszego jakoby w świecie walczyka, z refrenem: [...] 'O mój miły Augustynie, wszystko przepadło!''' - Władysław Kopaliński ,,Słownik mitów i tradycji kultury''
Balladę tę śpiewała sobie na pocieszenie księżniczka z baśni ,,Świniopas'' Hansa Christiana Andersena.
,,ASTOLFO [...] szczodry, dworny, wesoły i przystojny rycerz angielski, jeden z zalotników Angeliki, więzień na wyspie Alcyny (dokąd przypłynął na wielorybie), póki się czarodziejce nie znudził. Na hipogryfie Rogera odwiedza Raj, skąd św. Jan zawozi go na Księżyc, gdzie w dolinie zebrane są wszystkie rzeczy stracone na Ziemi: królestwa, reputacje, czas, nadzieje, okazje, humor, tam też Astolfo znajduje utracone przez Orlanda, które zwraca właścicielowi we flaszeczce'' - Władysław Kopaliński ,,Słownik mitów i tradycji kultury''
,,ARIODANTE ukochany Ginewry z Orlanda szalonego (1532) Ariosta, rycerz, który rzekomo popełnia samobójstwo z powodu jej niewierności, ale za sprawą Rinalda łączy się znów z panią swego serca'' - Władysław Kopaliński ,,Słownik mitów i tradycji kultury''
Bardziej znanym kochankiem Ginewry, żony króla Artura był Lancelot.
,,ANGELIKA młoda i piękna, choć wyrachowana i zmienna w uczuciach księżniczka, bohaterka Orlando innamorato (1506) Boiarda i Orlanda szalonego (1532) Ariosta; jej przybycie z Kataju na dwór Karola Wielkiego skłóca ze sobą paladynów, zwłaszcza Rinalda i Orlanda, który na czas pewien traci zmysły, dowiedziawszy się, że Angelika zakochała się w mauretańskim prostaczku Medoro i wyjechała z nim do Kataju. [...]'' - Władysław Kopaliński ,,Słownik mitów i tradycji kultury''
Kataj jest dawną nazwą Chin. Również Aladyn z ,,Baśni 1001 nocy'' w oryginalnej wersji był Chińczykiem.
,,ANDROKLES niewolnik rzymski z I w. ne. zbiegły do Afryki, schwytany i rzucony w cyrku na pożarcie dzikim zwierzętom, spotkał tam lwa, który go poznał jako swego dobroczyńcę (Androkles usunął mu na pustyni kolący cierń) i zaczął się do niego łasić. Niewolnikowi i zwierzęciu zwrócono wolność. Historia znana z Eliana, Aulusa Gelliusa (III w.), Gesta romanorum i in.'' - Władysław Kopaliński ,,Słownik mitów i symboli kultury''
,,AMIS I AMIL dwaj serdeczni przyjaciele we fr. poemacie z XII w. w formie chanson de geste, pochodzącym ze Wschodu, ale przyłączonym do cyklu o Karolu Wielkim. Amil podstępnie zastępuje przyjaciela w sadzie bożym (próbie pojedynku) i za to szlachetne oszustwo ukarany zostaje trądem. Amis dowiaduje się, że tylko krew jego dwojga dzieci uleczyć może przyjaciela, uśmierca je i przywraca Amila do zdrowia; przekonuje się potem, że dzieci tylko zasnęły'' - Władysław Kopaliński ,,Słownik mitów i tradycji kultury''
,,ALBION starożytna, poetycka nazwa Wysp Brytyjskich [...] pochodząca [...] wg legendy od syna Neptuna, Albiona, olbrzyma, odkrywcy tego kraju, który rządził nim przez 44 lata; wg innej legendy od Albii, najstarszej z 50 córek króla Syrii, które jednocześnie zabiły swoich mężów w noc poślubną (...) i za karę puszczone na statku na otwarte morze dobiły na koniec do zachodniej wyspy i poślubiły półdzikich krajowców'' - Władysław Kopaliński ,,Słownik mitów i tradycji kultury''
Andrzej Sapkowski w ,,Świecie króla Artura'' przytoczył inną legendę, w której Albion zginął w walce z Heraklesem.
,,Wg ludowej legendy zabił go orzeł, zrzuciwszy mu żółwia na łysą czaszkę, którą omyłkowo przyjął za kamień, chciał bowiem rozbić skorupę żółwia. Legenda ta wsparta jest wzmianką o przepowiedni wyroczni, że zgładzi go cios z nieba'' - Władysław Kopaliński ,,Słownik mitów i tradycji kultury''
Polecam swój wcześniejszy wpis ,,Prometeusz w okowach''.
,, [...] Aidę, córkę króla Etiopów Amonastro, niewolnicę na dworze faraona, łączy miłość z wysłanym przeciw Etiopom naczelnym wodzem wojsk egipskich, Radamenesem, którego kocha także Amneris, córka faraona. Po triumfalnym powrocie z wojny Radamenes otrzymuje od faraona w nagrodę rękę córki, ale postanawia zbiec wraz z Aidą; za zdradę stanu zostaje wszakże żywcem zamurowany w grobowcu, gdzie czeka już na niego pragnąc z nim umrzeć Aida'' - Władysław Kopaliński ,,Słownik mitów i tradycji kultury''
Arię z tej opery nucił prof. Filip Filipowicz Przeobrażeński w powieści ,,Psie serce'' Michaiła Bułhakowa.
,,AHENOBARBUS Miedzianobrody, przydomek znakomitego rodu rzymskiego Domicjuszów. Wg legendy Dioskurowie, donosząc jednemu z przodków tego rodu o zwycięstwie Rzymian nad Latynami nad jeziorem Regillus (496 pne.), aby dowieść swej nadprzyrodzonej mocy, pogłaskali jego czarną brodę, która natychmiast przybrała czerwoną barwę. [...]'' - Władysław Kopaliński ,,Słownik mitów i tradycji kultury''
Czytelnicy ,,Quo vadis'' Henryka Sienkiewicza zapewne pamiętają, że był to przydomek Nerona.
,,AGRAMANT(E) saraceński bohater poematów epickich XI - XIII w. (...), król Afryki, potomek Aleksandra Wielkiego, który przedsięwziął szaloną wyprawę do Italii i został pobity przez Karola Wielkiego i Rolanda. [...]
Pierścień Agramanta, zaczarowany, dany przez niego karłowi Brunello, któremu skradła go Bradamante i dała Melissie. Potem dostali go Rogero i Angelika, która nosiła pierścień w ustach'' - Władysław Kopaliński ,,Słowik mitów i tradycji kultury''
,,ADEPT początkujący, praktykant; wyznawca (sekty), zwolennik (doktryny); wtajemniczony; śrdw. alchemicy nazywali vere adeptus 'prawdziwie wtajemniczony' (od łac. adispici 'dostąpić, doścignąć') w sekrety eliksiru życia i kamienia filozoficznego; twierdzili oni, że na świecie było zawsze tylko 11 adeptów, ni mniej, ni więcej'' - Władysław Kopaliński ,,Słownik mitów i tradycji kultury''
,,ADAM BELL legendarny angielski bohater lud., wyjęty spod prawa wraz z towarzyszami Clymem z Clough (Cleugh) i Williamem z Cloudesley, żyjący współcześnie z ojcem Robin Hooda. Równie słynni w płn. Anglii z mistrzostwa w strzelaniu z łuku, jak Robin w Anglii środkowej. Zamieszkiwali las Englewood niedaleko Carlisle. W końcu poddali się królowi, który ich ułaskawił, gdy William, podobnie jak Wilhelm Tell, przestrzelił z łuku jabłko umieszczone na głowie syna'' - Władysław Kopaliński ,,Słownik mitów i tradycji kultury''
Zainteresowanym polecam swój wpis ,,Robin Hood''.
,,ADAMASTOR duch niebezpiecznych wód Przylądka Burz (przemianowanego na Przylądek Dobrej Nadziei [...]) opisany przez poetę portug. Camõesa, w Luzjadach (wyd. 1574) jako straszliwe widmo ukazujące się Vasco da Gamie i prorokujące zgubę każdemu, kto przesięweźmie podróż do Indii'' - Władysław Kopaliński ,,Słownik mitów i tradycji kultury''
,,Szczyt Adama góra (2243 m) na wyspie Cejlon, gdzie wg legendy muzułmańskiej Adam opłakiwał wygnanie z Raju, stojąc na jednej nodze przez 200 lat, aby odpokutować swój grzech, po czym archanioł Gabriel przeniósł go na górę Arafat, gdzie Adam znów spotkał Ewę'' - Władysław Kopaliński ,,Słownik mitów i tradycji kultury''
ABU HASSAN bohater Opowieści o Abu al - Hassanie śpiącym i przebudzonym (...), kupiec z Bagdadu, który oszołomiony narkotykiem, pogrążony we śnie, przeniesiony zostaje do pałacu Haruna ar - Raszida (...), gdzie wmawiają mu, że jest kalifem. [...]'' - Władysław Kopaliński ,,Słownik mitów i tradycji kultury''
Andrzej Sapkowski w ,,Rękopisie znalezionym w smoczej jaskini'' przytacza inną baśń o Abu Hassanie. W trakcie wystawnej uczty kupiec puścił potężnego bąka. Tak bardzo wstydził się tego, że opuścił swoje miasto. Gdy do niego wrócił po latach, przekonał się, że o jego wpadka jest ciągle jest pamiętana. Zasmucony tym umarł.
,,ABRAKSAS słowo kabalistyczne, którym gnostycy późnej starożytności oznaczali Istotę Najwyższą, źródło 365 emanacji, a. władzę w ogóle; ryte na drogich kamieniach, używanych potem jako amulety i talizmany, często z wizerunkiem bajecznej istoty o korpusie człowieka, głowie koguta i wężach zamiast nóg'' - Władysław Kopaliński ,,Słownik mitów i tradycji kultury''
,,ABRAKADABRA słowo kabalistyczne mające wyrażać nieskończoność, użyte po raz pierwszy w poemacie łac. Severusa Sammonicusa (II w. ne.), umieszczane w śrdw. na amuletach (w formie równobocznego trójkąta jako zaklęcie czy formuła magiczna przeciw febrze itp.) noszonych przez 9 dni i wrzucanych do rzeki'' - Władysław Kopaliński ,,Słownik mitów i tradycji kultury''
,,Dame ABONDE (wym. dam abąd) francuski żeński odpowiednik św. Mikołaja, dobra wróżka, przynosząca grzecznym dzieciom prezenty w czasie ich snu w Noc Sylwestrową [...]'' - Władysław Kopaliński ,,Słownik mitów i tradycji kultury''
,,Primum non nocere (łac.) Po pierwsze nie szkodzić’’
- Hipokrates
W sierpniu 2025 r. przeczytałem francuski komiks edukacyjny ,,Niesamowita historia medycyny’’ (franc. ,,L’incroyable histoire de la médecine’’) z 2024 r. autorstwa prof. Jeana – Noëla Fabieniego – Salmona (tekst) i Philippe Bercoviciego (rysunki). W tej samej serii ukazały się: ,,Sex Story. Historia seksu. Od małp do robotów’’ i ,,Niesamowita historia seksu. Od Afryki po Azję’’.
Na planszach komiksu ożywają min. egipski uczony Imhotep (architekt piramidy schodkowej w Sakkarze, uważany za pierwowzór greckiego boga Asklepiosa 1), grecki ojciec medycyny, Hipokrates, Agnodike z Aten (z powodzeniem wywalczyła sobie prawa wykonywania zawodu lekarza, zakazanego jej przez ateńskie prawo), alchemiczka Maria Żydówka, rzymski lekarz Galen, muzułmanie Razes i Awicenna, żydowski uczony Mojżesz Majmonides, św. Hildegarda z Bingen, Trotula (średniowieczna pionierka ginekologii ze szkoły w Salerno), pionier chirurgii, Ambroise Pare, anatom Andreas Vesalius, Miguel Servet (heretyk ścigany przez Inkwizycję i ostatecznie spalony na stosie z rozkazu Kalwina), odkrywca krążenia krwi, William Harvey, twórca pierwszej szczepionki, Edward Jenner, niedoceniany za życia prekursor antyseptyki, Ignaz Sommelweis, bakteriolodzy Robert Koch i Louis Pasteur, twórca genetyki, Gregor Mendel 2, pielęgniarka Florence Nightingale, Ilja Miecznikow, Henri Dunant (założyciel Międzynarodowego Czerwonego Krzyża i pierwszy laureat Pokojowej Nagrody Nobla), psychoanalitycy: Sigmund Freud 3, Carl Gustav Jung 4 i Alfred Adler, wynalazca penicyliny, Alexander Flemming, wybitny chirurg Alexis Carrel, odkrywcy DNA: Francis Crick, James Watson i Rosalind Franklin, Christaan Bernard (autor pierwszego udanego przeszczepu serca 5) i wielu innych.
Autorzy wspomnieli również w wkładzie Polaków: Marii Curie Skłodowskiej (odkryty przez nią rad ma zastosowanie w medycynie), Kazimierza Funka (odkrywcy witamin) i Józefa Babińskiego, od którego nazwiska został nazwany odruch Babińskiego, obserwowany wśród niemowląt. Dowiadujemy się też, że ,,polska choroba’’ jest rosyjską nazwą syfilisu.
Historia medycyny wiąże się nie tylko z postępem, ale też z szeregiem praktyk i wierzeń magicznych i pseudonaukowych. Wystarczy wystarczy wspomnieć o prehistorycznych (udanych!) trepanacjach czaszki jako sposobie egzorcyzmowania demonów 6. Przykładami takich ślepych zaułków w historii medycyny były: akupunktura (chińska metoda leczenia poprzez nakłuwanie pacjenta igłami w celu przywrócenia równowagi między pierwiastkami jing i jang 7), mesmeryzm (popularna w XVIII wieku wczesna forma bioenergoterapii 8), homeopatia (oparta na zasadzie ,,leczenia podobnego podobnym’’ i aplikowania leku w postaci postaci rozcieńczonej, aż do zaniku substancji czynnej 9), frenologia (wnioskowanie o cechach człowieka na podstawie powierzchni jego czaszki 10), lobotomia (metoda trwałego okaleczania pacjentów poprzez usuwanie im części mózgu, za którą jej twórca, Egas Moniz otrzymał… Naukową Nagrodę Nobla 11) oraz prężnie działające (niestety również w Polsce) i wyrządzające sporo szkód, ruchy antyszczepionkowe. Już w czasach Jennera przeciwnicy szczepionek straszyli wyrośnięciem krowich rogów po przyjęciu wirusa ospy krowianki 12.
Obowiązujące przez wieki medyczne teorie Galena okazały się błędne. Tenże lekarz gladiatorów nie mógł przeprowadzać sekcji ludzkich zwłok z powodu zakazów rzymskiego prawa. Z konieczności zastąpił je sekcjami zwierząt (świń i małp). W średniowieczu i czasach nowożytnych były oficjalnie popieranie przez Kościół, co doprowadziło do skostnienia medycyny. Gwoli sprawiedliwości trzeba jednak też powiedzieć o klasztorach oferujących opiekę medyczną, braku kościelnego zakazu naukowej sekcji zwłok (zakaz dotyczył jedynie ćwiartowania zmarłych krzyżowców w celu ułatwienia ich transportu), kobietach studiujących na uniwersytecie w Bolonii (pozostałe uniwersytety nie przyjmowały jednak studentek) oraz o św. Wincentym a Paulo i założonym przez niego żeńskim zakonie szarytek, sprawujących opiekę nad chorymi. Fanatyczni jakobini (tacy jak Saint Just) doprowadzili do likwidacji szpitali, widząc w nich jedynie instytucję religijną. W XIX wieku przeciwnicy znieczulania rodzących kobiet za pomocą etery i chloroformu 13 powoływali się na słowa ,,.. w bólu będziesz rodziła dzieci...’’ (Rdz 3,16). Na szczęście w Wielkiej Brytanii królowa Wiktoria, głowa Kościoła anglikańskiego ucięła te spory, samemu decydując się na znieczulenie chloroformem podczas porodu. Ignaz Sommelweis został zaszczuty przez przeciwników wymogu mycia rąk przez lekarzu, w wyniku czego skończył w szpitalu psychiatrycznym. Podczas lektury komiksu zaskoczyła mnie niechęć prezydenta de Gaulle’a do pomysłu tworzenia szpitali uniwersyteckich.
Medycyna i uzdrawianie wiązały się także z szeregiem mitów i legend. W starożytnym Egipcie żyła Merit Ptah (ok. 2700 p. n. e.), nadworna lekarka faraona. Dziś uważana jest przez historyków za postać fikcyjną. Chiński lekarz i wynalazca prochu, Sun Simiao podporządkował sobie w magiczny sposób tygrysa, regulując przepływ mocy jing i jang. Grecki bóg medycyny Asklepios został zabity piorunem przez Zeusa za wskrzeszanie zmarłych 14. Składano mu ofiary z kogutów. Kapłani w jego świątyniach analizowali sny pacjentów (w XX wieku praktyka ta powróciła wraz z powstaniem psychoanalizy). Elejtyja była grecka boginią narodzin. Święci Kosma i Damian przeszczepili śpiącemu chrześcijaninowi nogę Maura 15. Św. Piotr ukazał się uwięzionej św. Agacie i przywrócił jej odcięte piersi. W XVI -wiecznym poemacie Geraloma Fracastro nazwa syfilis pochodziła od pasterza Syphilosa, żyjącego w starożytnej Grecji. W komiksie Syphilos odrzucił erotyczną pokusę, aby uniknąć zarażenia 16.
Czytelnik zapewne zauważył na moim blogu dużą ilość wpisów dotyczących historii medycyny. Zainteresowałem się tą interdyscyplinarną nauką pod wpływem opowiadań Andrzeja Pilipiuka o bohaterskim lekarzu, dr. Pawle Skórzewskim, wydanych zbiorowo w tomie ,,Traktat o higienie’’.
1 Odsyłam do posta: ,,Eskulap Egipcjaninem?!’’
2 Odsyłam do posta: ,,Komu to zawdzięczamy?’’
3 Odsyłam do posta: ,,Sigmund Freud’’.
4 Odsyłam do posta: ,,Wampiry z Księżyca’’.
5 Odsyłam do posta: ,,Przeszczep serca w starożytnych Chinach’’.
6 Odsyłam do postów: ,,Legendy o trepanacji czaszki’’ oraz ,,Bart Huges i dziura w głowie’’.
7 Odsyłam do postów: ,,Akupunktura’’ i ,,Legenda o akupunkturze’’.
8 Odsyłam do postów: ,,Mesmeryzm’’ i ,,Bioenergoterapia’’.
9 Odsyłam do postów: ,,Homeopatia’’ i ,,Rudolf Virchow o homeopatii’’.
10 Odsyłam do posta: ,,Frenologia’’.
11 Odsyłam do posta: ,,Lobotomia’’.
12 Odsyłam do postów: ,,Antyszczepionkowcy’’, ,,Sanjaya z Lechii’’, ,,Antyszczepionkowcy w PRL – u’’, ,,Joseph Gregory Hallett’’ i ,,Grafen’’.
13 Odsyłam do posta: ,,Chloroform’’.
14 Odsyłam do postów: ,,Asklepios i kret’’ oraz ,,Dzieci Asklepiosa’’.
15 Odsyłam do posta: ,,Legenda o św. św. Kosmie i Damianie’’.
16 Odsyłam do posta: ,,Mit o syfilisie’’.
,,Barba non facit philosophum (łac.) - Broda nie czyni filozofem’’
- Gelliusz ,,Noce attyckie’’
W sierpniu 2025 r. przeczytałem ,,Żywoty i poglądy słynnych filozofów’’ (grec. ,,Bioi kai gnomei ton en philosophia eudokimesanton’’).
Autorem tego dzieła był grecki filozof i historyk, Diogenes Laertios (III wiek n. e.). Swój przydomek zawdzięczał prawdopodobnie miastu Laertes w Cylicji. Za określeniem dat jego życia na lata 180 – 240 brak wzmianek w jego dziele o neoplatonizmie, ważnym kierunku filozoficznym schyłkowej starożytności. W swojej pracy Laertios korzystał z bardzo wielu źródeł (w tym z dziś zaginionych). Do niektórych żywotów dołączył własne wiersze. Czytając ,,Żywoty...’’ należy pamiętać, że wiarygodne informacje przeplatają się w nich z sensacyjnymi plotkami, a nawet mitami i legendami.
Bohaterami książki są: Tales z Miletu, Solon z Salaminy, Chilon Lakończyk, Pittakos z Mityleny, Bias z Prieny, Kleobulos z Lindos, Periander z Koryntu, Anacharsis Scyta, Myzon z Chen, Epimenides z Krety, Ferekydes z Syros, Anaksymander z Miletu, Anaksymenes z Miletu, Anaksagoras z Klazomen, Archelaos z Aten lub z Miletu, Sokrates 1, Ksenofont z Aten, Aischines ze Sfettos, Arystyp z Cyreny, Fedon z Elidy, Euklides z Megary, Stilpon z Megary, Kriton z Aten, Simon Szewc z Aten, Glaukon z Aten, Simmias z Teb, Kebes z Teb, Menedemos z Eretrii, Platon 2, Speuzyp z Aten, Ksenokrates z Chalcedonu, Polemon z Aten, Krates z Aten, Krantor z Soloi, Arkesilaos z Pitane, Bion Borystenita, Lakydes z Cyreny, Karneades z Cyreny, Kleitomachos z Kartaginy, Arystoteles ze Stagiry 3, Teofrast z Erezu, Straton z Lampsaku, Lykon z Troady, Demetrios z Faleronu, Heraklides z Heraklei Pontyjskiej, Antystenes z Aten, Diogenes z Synopy 4, Monimos z Syrakuz, Oresikritos z Eginy, Krates z Teb, Metrokles z Meronei, Hipparchia z Meronei, Menippos z Gadary (z Synopy), Menedemos Cynik, Zenon z Kition, Ariston z Chios, Herillos z Kartaginy, Dionizjos Odstępca z Heraklei Pontyjskiej, Kleantes z Assos, Sfeiros z Bosforu, Chryzyp z Soloi, Pitagoras 5, Empedokles z Agrygentu, Epidarm z Kos, Archytas z Tarentu, Alkmeion z Krotony, Hipponos z Metapontu, Filolaos z Krotony, Eudoksos z Knidos, Heraklit z Efezu, Ksenofanes z Kolofonu, Parmenides z Elei, Melissos z Samos, Zenon z Elei, Leukippos z Elei (z Abdery/ Miletu), Demokryt z Abdery, Protagoras z Abdery, Diogenes z Apollonii, Anaksarches z Abdery, Pyrron z Elidy, Timon z Fliuntu i Epikur.
- Niektórzy autorzy upatrywali początków filozofii wśród ludów barbarzyńskich. Jej prekursorami mieli być perscy magowie, babilońscy i asyryjscy chaldejczycy, indyjscy gymnosofiści (,,nadzy mędrcy’’) i celtyccy druidzi. Wymienia takie postaci mityczne jak: Mochos z Fenicji, Zalmoksis z Tracji 6, Atlas z Libii, Hefajstos, syn Neilosa (Egipcjanin), Zoroaster (pierwszy mag perski)7 , Ostanas, Astrampsychos, Gobrias i Penotes (późniejsi magowie z Persji). Wszyscy oni, zdaniem Laertiosa byli uczniami Greków, najstarszego narodu świata. Jako pierwszy filozofem, to jest zaledwie przyjacielem mądrości a nie mędrcem, nazwał siebie Pitagoras.
- Magowie, odpowiedzialni za kult religijny w Persji nie znali czarnoksięstwa. Pochwalali za to stosunki kazirodcze odbywane z matką lub siostrą. Autor tłumaczył Zoroastra (perskie: Zaratusztry) jako Czciciela Gwiazd. Jest to błędna etymologia, ponieważ imię Zaratusztra znaczy ,,zarządzający wielbłądami’’. Zdaniem części autorów Judejczycy (Żydzi) byli uczniami magów. Laertios polemizował z Herodotem 8 (znanym z drugiej ręki, stąd nieścisłość informacji). Zaprzeczał jakoby perski król Kserkes po przegranej bitwie z Grekami rzucał w oszczepem w Słońce i kazał zakuć morze w kajdany, były to bowiem bóstwa starożytnych Persów 9. Mógł natomiast, zgodnie z zaleceniami magów niszczyć ich posągi, których stawianie było niezgodne z naukami Zoroastra 10.
- Egipcjanie czcili Ozyrysa (Słońce) i Izydę (Księżyc). Zwierzęce symbole bóstw stanowiły skarabeusze, smoki, jastrzębie i inne żywe istoty. Prawa Egipcjanom nadał Hermes.
- Z mitologii greckiej pochodzą postaci takich filozofów jak Muzajos z Aten i Linos z Teb. Muzajos stworzył pierwszą teogonię i pierwszy opis nieba. Z kolei Linos, syn Hermesa i Uranii, Muzy astronomii, opracował pierwszą kosmogonię. Umarł na Eubei porażony strzałą Apolla. Autor potępiał trackiego pieśniarza Orfeusza za układanie sprośnych opowieści o bogach. Orfeusz zginął rozszarpany przez kobiety lub rażony piorunem przez Zeusa.
- Pierwszy historyczny filozof grecki, Tales z Miletu pochodził z rodu mitycznego Kadmosa, syna Agenora, króla Tyru. Jako najmądrzejszy człowiek otrzymał w darze od rybaków wyłowiony z morza trójnóg. Cenny przedmiot, sporządzony przez Hefajstosa, został wrzucony w morze i przeklęty przez Helenę, porwaną przez Parysa. Na mocy jej klątwy miał stać się przyczyną wielu sporów. Tales udowodnił swoją mądrość, ofiarowując trójnóg wyroczni Apolla w Delfach. W znanej anegdocie, stara służąca wytknęła mu, że zapatrzony w gwiazdy wpadł do studni. Stąd wzięła się popularna klisza wybitnego uczonego nie radzącego sobie z problemami życia codziennego.
- Pittakos miał szerokie stopy z palcami rozstawionymi jak u dłoni. Był otyłym brudasem. Miał zwyczaj pożywiać się w ciemnych pomieszczeniach. Mielenie zboża traktował jako ćwiczenie gimnastyczne.
- Bias z Prieny otrzymał od rybaków wyłowiony z morza trójnóg z napisem: ,,Dla najmądrzejszego’’. Jako prawdziwy mędrzec ofiarował go Apollu lub Heraklesowi.
- Kleobulos był odległym potomkiem Heraklesa. Zdawały się o tym świadczyć jego siła i uroda.
- Tyran Periander również pochodził z rodu Heraklesa. Nie stronił od okrucieństwa, co nawiasem mówiąc, stawia jego mądrość pod znakiem zapytania. Zabił ciężarną żonę, zrzucając ją ze schodów, przekonany o jej zdradzie. Później skazał na spalenie swe nałożnice, które rzuciły na nią to oszczerstwa. Swojego syna skazał na wygnanie, później zaś sprowadził do ojczyzny, aby został jego następcą. Ponoć potajemnie współżył cieleśnie ze swoją matką, Krateią i okrutnie karał wszystkich zdradzających jego sekret. Informację tę podawało skandalizujące dzieło ,,O rozpuście w dawniejszych czasach’’. Laertios błędnie przypisał je Arystypowi, choć jego prawdziwym autorem był nieznany z imienia przeciwnik akademików. Na starość Periander kazał zabić siebie i sześciu młodzieńców, biorących udział w pochówku, aby nikt nie odnalazł jego grobu.
- Według legendy Anacharsis Scyta wynalazł kotwicę i koło garncarskie.
- Pytia powiedziała Anacharsisowi, że mądrzejszy od niego był Myson z Chen. Gdy Scyta ujrzał latem naprawiającego lemiesz, powiedział, że nie jest jeszcze pora na orkę. W odpowiedzi usłyszał, że jest już czas na naprawę lemiesza. Myson był odludkiem, który śmiał się radośnie sam do siebie.
- Epimenides był młodym, długowłosym pasterzem z Krety. Szukając zgubionych zwierząt, wszedł do jaskini. Przespał w niej 57 lat. Gdy się obudził, jego bliscy zdążyli już umrzeć. Zyskał za to ogromny szacunek jako wybraniec bogów. Historia ta wywarła wpływ na późniejsze legendy, o siedmiu śpiących z Efezu i Ripie van Winkle. Epimenides pokonał zarazę w Atenach, pędząc przed siebie stado białych i czarnych owiec. Zwierzę, które położyło się, było składane w ofierze lokalnym bogom. W innej wersji młodzieńcy Kratinos i Ktesibios zostali zabici, by powstrzymać zarazę, zesłaną przez bogów jako karę za mord na stronnikach Kylona. Epimenides żył 157 lat (Flegon ,,O długowieczności’’), 229 lat (podanie kreteńskie) lub 154 lata (Ksenofanes z Kolofonu). Wprowadził oczyszczanie sakralne ziemi i budowę świątyń. Nigdy nie spał, nocami zbierając kamienie. Otrzymał w darze od nimf nieznany pokarm, przechowywany w racicy wołu. Nigdy nie wypróżniał się. Na Krecie doznawał czci boskiej. Posiadał dar przepowiadania przyszłości. Gdy wznosił świątynię nimf, usłyszał głos z nieba: ,,Epimenidesie, nie dla nimf, ale dla Zeusa buduj’’. Zestarzał się w ciągu 57 dni. Uważano go za jednego z mitycznych Kuretów.
- Ferekydes miał dar przepowiadania przyszłości. Zapytany przez Pitagorasa o samopoczucie, wystawił palec przez drzwi i powiedział: ,,Widać to po skórze’’. (Podobny motyw pojawił się po wielu wiekach w baśni o Jasiu i Małgosi). Umarł z powodu wszawicy.
- Znamienna jest reakcja Anaksymandra gdy dzieci śmiały się z jego śpiewu: ,,Trzeba mi zatem nauczyć się lepiej śpiewać, by zadowolić dzieci’’. Ktoś inny na jego miejscu mógłby się obrazić.
- Anaksagoras uważał, że Słońce jest większe niż cały Peloponez. Przekonanie te dzielił z Tantalem, mitycznym królem, bądź nieznanym z innych źródeł filozofem. W jego kosmologii Księżyc posiada swoich mieszkańców 11, zaś Ziemia jest płaska 12. Niebo zbudowane jest z obracających się szybko kamieni. Powodem powstawania błyskawic są ocierające się o siebie chmury, zaś trzęsienie ziemi powoduje dostające się do jej wnętrza powietrze. (Dziś wiemy, że prawdziwą przyczyną tego zjawiska są ruchy płyt tektonicznych). Pierwsze zwierzęta powstały na drodze samorództwa z ciepła, wilgoci i gleby. Anaksagoras przepowiedział upadek meteorytu (kamienia ze Słońca) w Aigospotamoi. Nie jest prawdą, że uznał budowę mauzoleum w Halikarnasie za marnotrawstwo, ponieważ Mauzoleos żył stulecie później niż filozof.
- Archelaos uważał, że zwierzęta powstały z nagrzanej ziemi. W ten sam sposób (samorództwo) pojawili się na świecie również ludzie.
- Sokrates był kiedyś ponoć niewolnikiem, który tworzył posągi bogiń. Uratował rzekomo Ksenofonta w Delium. W rzeczywistości Ksenofont był wtedy dzieckiem i nie mógł brać udziału w bitwie. Według Arystypa (,,O rozpuście w dawniejszych czasach’’) kochankiem Sokratesa był Alkibiades. Bałamutna plotka głosiła, że zgodnie z ateńskim prawem, dążącym do odbudowania populacji po zarazie, filozof miał dwie żony jednocześnie: Ksantypę (jej imię do dziś jest synonimem sekutnicy) i Myrto. Doradzał mu daimonion (duch opiekuńczy). Według Arystotelesa, Sokrates usłyszał przepowiednię o swojej gwałtownej śmierci od syryjskiego maga, przebywającego w Atenach.
- Arystyp, niewysłuchany przez Dionizjosa, władcę Syrakuz, upadł mu do nóg. Wytłumaczył śmiejącym się z niego, że tyran ma ,,uszy na nogach’’. Porównał filozofię do Heleny Trojańskiej, a inne nauki do jej służebnic.
- Menedemos nie jadł mięsa zwierząt złożonych w ofierze bogom podziemnym, co Autor uznaje za zabobon. Powiedział, że Bion atakujący wróżbitów ,,zajmuje się dobijaniem trupów’’.
- Platon, syn Aristona i Periktione był odległym potomkiem Posejdona, Neleusa i Kodrosa. Ariston chciał zgwałcić Periktione przed poślubieniem jej, lecz powstrzymała go senna wizja twarzy Apolla. Filozoficzną działalność Platona zapowiadał sen Sokratesa, w którym odleciał od niego ze śpiewem odchowany przezeń młody łabędź. Platon odbył podróż do Egiptu razem z tragikiem, Eurypidesem, którego egipscy kapłani wyleczyli morską wodą. Filozof zamierzał odwiedzić perskich magów, lecz zrezygnował z powodu wojen toczących się w Azji. Założoną przez siebie Akademię nazwał na cześć bliżej nieznanego herosa Hakademosa. Posejdon ukarał Pollisa za skrzywdzenie Platona klęską w bitwie morskiej pod Naksos i późniejszym o parę lat utonięciem w morzu. Platon zmarł na wszawicę.
- Speuzyp wrzucił w gniewie swojego ulubionego pieska do studni. Goniąc za przyjemnościami, przybył do Macedonii na wesele Kassandra. Według legendy wynalazł wygodne uchwyty do koszy na drewno.
- Ksenokrates odrzucił zaloty heter Fryne i Lais. Nie ulegając erotycznej pokusie, spał w jednym łożu z nagą Fryne. Zniósł też przypalanie i kaleczenie jego genitaliów. Nawiasem mówiąc, Fryne jest tytułową bohaterką powieści fantasy Witolda Jabłońskiego.
- Bion Borystenita powiedział, że Danaidy zostałyby ciężej ukarane w Hadesie, gdyby musiały nosić wodę w całych naczyniach zamiast w dziurawych. Bluźnił bogom, lecz gdy śmiertelnie zachorował, zgodził się nosić amulety i odwołać bluźnierstwa.
- Karneades z Cyreny uznał zaćmienie Księżyca w chwili swojej śmierci za wyraz współczucia ze strony bogini Selene.
- Arystoteles zażywał kąpieli w gorącej oliwie, która następnie była sprzedawana. W innej wersji trzymał na żołądku skórzaną poduszkę z gorącą oliwą. Budził go dźwięk miedzianej kuli, wypadającej mu z ręki do miski. Laertios błędnie przypisał mu dzieło ,,O magii’’, podczas gdy jego prawdziwym autorem był Antystenes z Rodos (II wiek p. n. e.).
- Demetrios z Faleronu był niewidomy, lecz w Aleksandrii uzdrowił go hellenistyczny bóg Serapis. W podzięce filozof ułożył hymny pochwalne na jego cześć.
- Heraklides miał w domu małego węża. Udał zmarłego i zabranego do nieba przez bogów. Żałobnicy uznali węża, pełzającego po łożu Herkalidesa za jego duszę. Wówczas filozof zjawił się przed nimi żywy. Podczas głodu w Heraklei przekupił Pytię, aby dzięki jej wyroczni być czczonym za życia jako heros. Gdy już został uwieńczony, zmarł na apopleksję, zaś sprzedajną Pytię śmiertelnie ukąsiła żmija.
- Antystenes był synem Ateńczyka i Traczynki. Gdy wytykano mu mieszane pochodzenie, odpowiedział, że sama bogini Kybele, matka bogów jest Frygijką.
- Diogenes ośmieszył platońską definicję człowieka jako istoty dwunożnej i nagiej, przynosząc oskubanego koguta. Zerwał figę z drzewa, na którym powiesił się samobójca. Ostrzeżony przez strażnika, powiedział, że oczyścił drzewo. Nie uważał publicznej masturbacji ani nawet kanibalizmu za bezbożność. Przyczyną jego śmierci miało być zatrucie się surowym polipem morskim, ugryzienie przez psa lub dobrowolne samobójstwo przez wstrzymanie oddechu. Po śmierci chciał być porzucony w lesie lub do wrzucony do rzeki, aby jego zwłokami pożywiły się zwierzęta.
- Krates z Teb prosząc o coś kierownika gimnazjum, objął go za pośladki. Odpowiedział oburzonemu, że to taka sama część ciała jak każda inna.
- Metrokles tak bardzo wstydził się puszczania wiatrów, że chciał się zagłodzić. Krates przekonał go, że nie zrobił nic złego i sam puścił bąka w jego obecności. Odtąd Metrokles został jego uczniem.
- Menedemos chodził po ulicach przebrany za Erynię. Głosił, że przybył z Hadesu, aby obserwować ludzkie występki. Nosił brunatny chiton, purpurowy pas, kapelusz z 12 znakami Zodiaku, koturny, długą brodę i jesionowy kij.
- Zenon z Kition został filozofem, gdy wyrocznia poradziła mu stać się bladym jak trup (od ciągłego studiowania dzieł dawnych autorów). Umarł po upadku, łamiąc sobie palec. Jego ostatnie słowa brzmiały: ,,Sam idę. Po co mnie wołasz?’’ (cytat z nieznanej tragedii).
- Chryzyp umarł ze śmiechu, po tym jak kazał służącej dać osłu wino do popicia fig. W dziele ,,O starożytnych filozofach przyrody’’ zamieścił ułożony przez siebie obsceniczny mit o Zeusie i Herze (Laertios wstydził się go przytoczyć). Uważał za właściwe dobrowolne współżycie płciowe braci i sióstr oraz zjadanie ciał zmarłych.
- Pitagoras, dziś znany jako matematyk miał niewolnika Zamolksisa, którego Getowie 13 czcili jako boga Kronosa. Poszukiwał wiedzy tajemnej w Egipcie, Mezopotamii, Persji i na Krecie. Był uznawany za syna Hermesa, a nawet za samego Apolla, przybyłego z Hiperborei. Zdaniem Hermipposa, Pitagoras został uznany za boga, gdy wynędzniały wyszedł z podziemnej kryjówki i oznajmił, że był w Hadesie. Opowiadano o nim, że złote udo, zaś rzeka przemówiła do niego, gdy się przez nią przeprawiał. W Hadesie ujrzał Homera i Hezjoda, srogo ukaranych za szkalowanie bogów w swoich poematach a także mężczyzn cierpiących za niespełnianie obowiązków małżeńskich. Według legendy jako pierwszy wprowadził w Grecji miary i wagi. Sam Pitagoras twierdził, że w poprzednich wcieleniach był Aitalidesem, Euforbosem, Hermotimosem i rybakiem Pyrrosem z Delos. Ofiary (bezkrwawe) składał tylko Apollu. Kobietom ze swojej sekty nadawał w zależności od ich wieku imiona: Kory, Nimfy i Matki. Według jednych jako pierwszy nakłonił atletów do jedzenia mięsa. Drudzy z kolei twierdzili, że wymagał wegetarianizmu. Swoim uczniom zakazał przysięgania na bogów i noszenia pierścieni z ich bogów podobiznami. Nie mogli oddawać moczu w stronę Słońca lub na odcięte włosy i paznokcie. Pitagorejczycy nie używali również trumien cyprysowych, ponieważ z drewna cyprysu było sporządzone berło Zeusa. Uczył, że ciała niebieskie są bóstwami, zaś powietrze zamieszkują demony i herosi, zsyłający sny i znaki wieszcze ludziom i zwierzętom. Zginął zabity przez ścigających go wrogów. Dopadli go, ponieważ uciekając, nie chciał podeptać bobu, zawierającego dusze.
- Empedokles był czarnoksiężnikiem i uzdrowicielem, zdolnym wskrzeszać zmarłych. Posiadał władzę nad wiatrami, które chwytał do worków z oślej skóry. Ocalił kobietę, która przez 30 dni nie oddychała. Powstrzymał też zarazę szalejąca w Selinuncie, mieszając nurty dwóch rzek. Zawsze nosił spiżowe trzewiki. Twierdził, że Księżyc jest dyskiem, zaś niebo – kryształem. Opowiadał, że w poprzednich wcieleniach był chłopcem, dziewczyną, rośliną, ptakiem i rybą. Na temat jego śmierci krążyły sprzeczne historie. Mawiano, że zniknął w tajemniczych okolicznościach (porwany przez bogów na Olimp), wskoczył do Etny, rzucił się w ogień, by utwierdzić mieszkańców Selinuntu o swojej boskości, utonął w morzu lub zmarł po złamaniu biodra.
- Eudoksos z Knidos przybył do Egiptu, gdzie byk Apis polizał jego płaszcz. Kapłani uznali to za zapowiedź sławy, ale też krótkiego życia.
- Heraklit z Efezu zachorował na puchlinę wodną. Próbował wyleczyć się na własną rękę za pomocą okładów z krowiego gnoju. Kuracja nie odniosła zamierzonego skutku i filozof umarł. W innej wersji wymazanego gnojem Heraklita nie rozpoznały jego własne psy i pożarły go (ślad mitu o Akteonie).
- Zenon z Elei odgryzł tyranowi Nearchosowi lub Diomedontowi ucho lub nos. Następnie odgryzł sobie język. Tyran kazał go wrzucić do kotła i zatłuc kijami.
- Demokryt z Abdery, poczęstowany kozim mlekiem, odgadł, że koza była czarna i urodziła koźlęta. Odgadł też, że służąca straciła w nocy dziewictwo. Na łożu śmierci przez trzy utrzymał się przy życiu dzięki wąchaniu świeżego chleba.
- Epikur – według opowieści swoich potwarców – wymiotował dwa razy dziennie z powodu przejedzenia. Współżył z heterami Leontion, Mammarion, Hedeia, Erotion i Nikidion. Jeździł na wózku i zawzięcie szkalował innych filozofów. W rzeczywistości Epikur był bardzo szanowany przez sobie współczesnych za wielką łagodność, pobożność i uprzejmość. Żył skromnie i umiarkowanie. Hedonizm w jego rozumieniu oznaczał unikanie cierpienia, nie zaś poszukiwanie przyjemności za wszelką cenę.
Przez tysiąclecia opisani w tej książce filozofowie wywierali (i wywieją nadal) znaczny wpływ na naszą cywilizację 14. Przykładowo wiersz Juliana Tuwima ,,Sokrates tańczący’’ nawiązuje do podanej przez Laertiosa informacji o upodobaniu ateńskiego filozofa do tańca. Z kolei w ,,Mistrzu i Małgorzacie’’ Michaiła Bułhakowa zawarte są odniesienia do Heraklita (,, - A zatem – ogień! - zawołał Asasello. - Ogień, od którego wszystko wzięło swój początek i którym wszystko zwykliśmy kończyć’’) oraz Epikura (,,Śmierci nie ma’’).
1 Odsyłam do posta: ,,O duchu opiekuńczym Sokratesa’’.
2 Odsyłam do postów: ,,Platon i Atlantyda’’, ,,Pożytek z chorej wątroby’’, ,,Mit o cykadach’’ oraz ,,Platon i Karkonosz’’ (to ostatnie jest moim opowiadaniem fantasy ;).
3 Odsyłam do postów: ,,Arystoteles o kolorach’’, ,,Al – Mamun i Arystoteles’’, ,,Filis’’, ,,Ile nóg ma mucha?’’, ,,Arystoteles o Pigmejach’’ i ,,Arystoteles – genetykiem?’’. W dostępnym na tym blogu opowiadaniu fantasy ,,Listy stawanoiskie’’ inspirowałem się średniowieczną legendą o korespondencji Aleksandra Wielkiego i Arystotelesa, dotyczącej starożytnych Słowian.
4 Odsyłam do posta: ,,Diogenes w beczce’’.
5 Odsyłam do postów: ,,Legenda o Pitagorasie’’ oraz ,,Pitagoras i fasola’’.
6 Odsyłam do posta: ,,Zalmoksis’’.
7 Odsyłam do postów: ,,Arkaim’’, ,,Zaratusztra był Polakiem’’ i ,,Matka Zaratusztry’’.
8 Odsyłam do posta: ,,Dzieje’’.
9 Odsyłam do posta: ,,Szaleństwo króla Kserksesa’’.
10 Odsyłam do posta: ,,Mitologia perska’’.
11 Odsyłam do posta: ,,UFO i cywilizacje pozaziemskie’’.
12 Odsyłam do posta: ,,Płaska Ziemia’’.
13 Odsyłam do posta: ,,Legendy o Getach’’.
14 Odsyłam do posta: ,,Filozofia’’.
