Lustro

 

,,Teraz widzimy jakby w zwierciadle, niejasno’’ - 1 Kor 13, 12

,,- Czy to prawda, że bazyliszka można zabić przy pomocy lustra?

- Prawda, pod warunkiem, że trafisz go nim w łeb’’

- Andrzej Sapkowski ,,Pani Jeziora’’

Lustro, niegdyś będące przedmiotem luksusowym, odegrało na przestrzeni wieków ważną rolę w różnych kulturach.

Bywało atrybutem bóstw takich jak grecka bogini miłości, Afrodyta, przez Rzymian zwana Wenus (jej stylizowane lusterko z rączką w kształcie krzyża do dziś symbolizuje w biologii płeć żeńską), japońska bogini Słońca, Amaterasu (do dziś w świątyniach szintoistycznych przechowuje się poświęcone jej zwierciadła), japoński bóg zmarłych Emma O (sądził dusze za pomocą magicznego zwierciadła), czy aztecki bóg magii i wojny Tetzatlipoca (jego imię oznacza właśnie Dymiące Zwierciadło, wykonane z czarnego, wulkanicznego szkła zwanego obsydianem).

Istnieje wiele mitów, legend i baśni, których bohaterowie wpatrywali się w zwierciadła. Najstarszym, naturalnym lustrem była stojąca woda. To właśnie w wodę sadzawki wpatrywał się nieszczęśliwie zakochany w samym sobie, Narcyz z mitologii greckiej. Jako pierwszy użył lustra do zabicia bazyliszka Aleksander Wielki. W późniejszych opowieściach wyczyn ten powtórzyli bohaterowie z Warszawy i Wilna, podczas gdy wiedeński bazyliszek zginął zasypany ziemią. Przekaz o greckim uczonym, Archimedesie, używającym zwierciadeł do zapalania rzymskich okrętów atakujących jego ojczyste Syrakuzy, jest w rzeczywistości późniejszą legendą.

Ze starożytnych Chin pochodzi podobny mit o zwierciadle jing jang, które również zapalało na odległość niczym laser.

,,Według niemieckich wierzeń ludowych w tzw. ‘zwierciadle Salomona’, zrobionym przy zachowaniu właściwych przepisów z siedmiu kruszców, można o nowiu księżyca znaleźć odpowiedź na zadane mu pytanie. Trzy takie zwierciadła tworzą całość: pierwsze objawia, co się we wszystkich miejscach mówi i robi, drugie poucza o stanie zdrowia i o tym, co dla kogoś jest dobre, w trzecim widzi się wszystkie sprawy ukryte: zbrodnie, kradzieże, oszustwa itp.’’ - Mieczysław Wallis ,,Dzieje zwierciadła’’.

Powszechnie znane jest mówiące lustro należące do złej macochy Królewny Śnieżki z baśni braci Grimm.

W baśni ,,Królowa Śniegu’’ Hansa Christiana Andersena, diabeł i jego uczniowie wynaleźli magiczne lustro ukazujące piękno i dobro jako brzydotę i zło. Lustro to pękło w obliczu Boga, lecz jego odłamek wpadł do oka chłopca, zwanego Kajem, brata Gerdy…

W wierzeniach ukraińskich kobieta spędzająca zbyt wiele czasu przed lustrem mogła w nim ujrzeć demona zwanego detkiem. Przypominał ludzką głowę poruszającą się na pajęczych nogach.

Z magicznego zwierciadła korzystał również najsłynniejszy polski czarownik, półlegendarny Twardowski. Zwierciadło to jest do dzisiaj przechowywane w kościele w Węgrowie na Podlasiu. Widnieje na nim łaciński napis: ,,Luseret hoc speculo magices Twardovius artes. Lusus ab iste, Dei versus in obsequiam est’’, co znaczy: ,,Twardowski pokazywał w tym zwierciadle czarnoksięskie sztuki. Ale te sztuki godził z czcią boską’’.

Współczesną odmianę mitu stanowi zwierciadło Kozyriewa, które jakoby umożliwia opuszczanie ciała (OOBE), podróże w czasie, telekinezę, wzmacnia intuicję i pozwala przewidywać przyszłość.

Z lustrami wiązało się wiele przesądów jak choćby ten, rozpropagowany przez popkulturę, że wampiry nie odbijają się w nich. Technika wróżenia z lustra nosi nazwę kataptromancji. W różnych kulturach azjatyckich lusterka służą jako amulety. Ludy pierwotne (np. Papuasi) widząc po raz pierwszy zwierciadło, myślały, że w jego wnętrzu znajduje się uwieziona ludzka dusza. Popularny przesąd głosi, że rozbicie lustra zapowiada nieszczęście. Pierwotnie upatrywano w tym zapowiedzi utraty dziewictwa.

Lustra odgrywają całkiem ważną rolę także w utworach fantasy jak: ,,Mistrz i Małgorzata’’ Michaiła Bułhakowa (demon Azaello wyszedł z lustra czym przestraszył Stiopę Lichodiejewa), ,,Władca Pierścieni’’ J. R. R. Tolkiena (zwierciadło królowej elfów, Galadrieli), ,,Harry Potter i Kamień Filozoficzny’’ J. K. Rowling (zwierciadło Ain Eingarp), ,,Niekończąca się historia’’ Michaela Endego (najtrudniejszą próbą dla Atreju było spojrzenie w lustro) i jedno z opowiadań Mai Lidii Kossakowskiej ze zbioru ,,Więzy krwi’’ (opisała w nim fantastyczne istoty mieszkające po drugiej stronie lustra).

Tworząc własną mitologię slawianistyczną wymyśliłem świat równoległy zwany Zalustrzem, o którym można przeczytać w dostępnych na tym blogu utworach: ,,Nikt’’ i ,,Mieszkańcy luster’’. Magiczne zwierciadło pojawia się siłą rzeczy w moim opowiadaniu fantasy ,,O królewnie Śnieżce i siedmiu zwierzętach’’, które również można przeczytać na blogu :).