,,Zohar''

,,Kabała (hebr. ‘tradycja’, ‘nauka przekazana’), w epoce talmudycznej prawo dziedziczone ustną tradycją i uznane obok prawa pisanego. W średniowieczu ukształtowała się k. pod wpływem prądów żydowsko – hellenistycznych i neoplatońskiej nauki o emanacji w system mistycznej filozofji religji.
K. zawiera rozważania metafizyczne (o Bogu, jego istocie i działaniu) oraz fizykalne (o świecie i stworzeniu). Kabaliście doszukiwali się w liczbach i literach ukrytego sensu świata, a czystością obyczajów i modlitwą służyli Bogu. Okres świetności k. przypada na wiek XII. i XIII. w Niemczech oraz w Hiszpanji, gdzie powstała księga Zohar, która obok starszej księgi ‘Jecira’ (ob.) jest głównym źródłem k. W XVI w. kwitła k. w Palestynie, w w XVIII w. w Polsce. T. zw. praktyczni kabaliści wierzyli, w możliwość dokonywania cudów przy pomocy amuletów, wymawiania i wypisywania pewnych słów i t. d. K. badali naukowo także i chrześcijanie, jak papież Sykstus IV., Jan Pico Mirandola, Reuchlin, Agryppa z Nettesheim i inni’’ - ,,Encyklopedia Powszechna Wydawnictwa Gutenberga tom 7 Izaszar do Kolejowe rozkłady jazdy’’

,,Zohar (hebr. blask’), główny utwór Kabały, napisany przez Mojżesza ben Szemtow de Leon w Hiszpanji (um. 1305), w języku aramejskim (niepoprawnym) w formie komentarza do pentateuchu’’ - ,,Encyklopedia Powszechna Wydawnictwa Gutenberga tom 18 Victor do Żyżmory’’

O średniowiecznej, żydowskiej księdze ,,Zohar’’ (,,Sefer Zohar’’ = ,,Księga Blasku’’) dowiedziałem się po raz pierwszy studiując historię na Uniwersytecie Szczecińskim. Wówczas to w trakcie lektury hasła ,,Antysemityzm’’ prof. Jerzego Roberta Nowaka zamieszczonego w ,,Encyklopedii ‘Białych Plam’’ przeczytałem min. o fałszywym mesjaszu Sabataju Cwi (1626 – 1676), którego wystąpienie wprawiło w szaleństwo tysiące Żydów w Europie i na Bliskim Wschodzie. Dano mu wiarę opierając się na proroctwach zawartych w ,,kłamliwym Zoharze’’…

W lutym 2019 r. przeczytałem pracę Ireneusza Kani ,,Opowieści Zoharu. O kabale i Zoharze’’. Oto czego możemy dowiedzieć się o Autorze z biogramu zamieszczonego na skrzydełkach okładki:

,,IRENEUSZ KANIA językoznawca i romanista, jest wybornym tłumaczem, eseistą, znawcą kultur i religii Wschodu i obszaru judeochrześcijańskiego, miłośnikiem twórczości Ciorana, Eliadego i Noiki. Jego dorobek translatorski to ponad 60 publikacji, tłumaczonych z kilkunastu języków – angielskiego, niemieckiego, szwedzkiego, greki, łaciny, hebrajskiego, sanskrytu, palijskiego, tybetańskiego, rosyjskiego, francuskiego, włoskiego, hiszpańskiego, portugalskiego, rumuńskiego’’.

Książka zawiera wybrane fragmenty ,,Zoharu’’, oraz późniejsze kabalistyczne traktaty: ,,Ra’aja Meheimma’’ (,,Pasterz Spolegliwy’’) - o Mojżeszu i ,,Sitra Achara’’ (,,Druga Strona’’) - o świecie demonicznym. ,,Zohar’’ zawiera przedstawioną w postaci dysput rabinów drobiazgową analizę Starego Testamentu, przeplatającą się z licznymi wątkami apokryficznymi.

Centralną postacią jest Bóg, nazywany Świętym, oby Był Błogosławiony lub Ein Sof. Jego spersonifikowana obecność to Szechina wyobrażana w postaci kobiecej, zaś zapożyczone z neoplatonizmu boskie emanacje nazywają się Sefirot i są przedstawiane w postaci drzewa. Krytycy kabały (w tym wielu rabinów) widzą w niej krok w stronę politeizmu. Bóg ze światła stworzył liczne światy, w tym nasz, którego centrum jest Jerozolima.

Posiadające mistyczne znaczenie litery alfabetu hebrajskiego istniały jeszcze przed stworzeniem światów i każda z nich prosiła Boga, aby to od niej wyprowadzić dzieło stworzenia. Bóg nagrodził pokorę liter Bet i Alef, zaczynając stwarzanie świata od litery Bet, zaś literę Alef stawiając na początku alfabetu.

Ważną rolę w kabale odgrywa rozbudowana angelologia i demonologia. Oprócz znanych z ,,Biblii’’ Michała, Gabriela i Rafaela (Rafała) pojawiają się też Uriel, Sandalfon, Samael (przywódca złych duchów i opiekun potomków Ezawa pełniący funkcję ,,ministra kar’’ na Boskim dworze), Duma (opiekun Egipcjan, pozbawiony swej potęgi w czasie przejścia Żydów przez Morze Czerwone), Rachab (opiekun morza i jego mieszkańców), Kacfiel (anioł gniewu) i wiele innych.

Archanioł Raziel zasłynął tym, że wręczył Adamowi magiczną księgę zawierającą tajemnice kabały, którą prarodzic utracił po zerwaniu owocu zakazanego, a potem ją odzyskał (dla ciekawostki: Adam przed swym upadkiem był pokryty zrogowaciałą skórą, która chroniła jego ciało; motyw ten przedostał się min. do polskich wierzeń ludowych).

Do upadłych aniołów należeli Aza i Aziel, którzy zgrzeszyli pychą, mówiąc, że na miejscu Adama nie upadliby. Wówczas Bóg na próbę strącił ich na ziemię, gdzie grzeszyli na potęgę z kobietami płodząc olbrzymów. Aza i Aziel osiedli w Górach Ciemności gdzie uczyli ludzi magii. Wśród ich uczniów byli: Laban – znany z ,,Biblii’’ teść Jakuba, pogański czarownik Balaam (potrafił lewitować, walczył z nim wojownik Pinchas), poganin Balak (miał na swoje usługi mówiącego ptaka zwanego ,,Wiedzącym’’), oraz egipscy magowie Jones i Jombres, którzy na dworze faraona zamieniali laski w węże, a potem przyłączyli się do Żydów wychodzących z Egiptu i nakłonili ich do czczenia Złotego Cielca. Oprócz tych złych, pogańskich czarowników czerpiący moc z Sitra Achara, istnieli też dobrzy czarownicy żydowscy działający mocą Boga jak: król Salomon (na grzbiecie olbrzymiego orła odbył lot do Gór Ciemności) i Caliah (unosząc się w powietrzu ścigał Balaama i pokonał go rzucając weń dwoma wężami). Taki podział na białą i czarną magię jest głęboko sprzeczny z chrześcijańską wykładnią ,,Biblii’’.

W ,,Zoharze’’ istnieją rośliny o niesamowitych mocach. Rosnące w Edenie Drzewo Poznania Dobra i Zła krzyczało gdy dotknął go Samael, aby przekonać Ewę, że nie umrze, jeśli zje owoc zakazany. Z kolei patriarcha Abraham był posiadaczem cudownych drzew, które umożliwiały mu identyfikację przybyszów jako dobrych lub złych.

Ważną rolę odgrywają też zwierzęta. Żaby stanowiące jedną z biblijnych plag egipskich, najdotkliwiej dały się we znaki faraonowi. Ilekroć Egipcjanie zabili jedną żabę, z jej wnętrzności wyskakiwało sześć następnych. Te, które wlazły do pieców chlebowych, mnożyły się w brzuchach zjadających je ludzi. Wzmiankowana jest nawet mówiąca żaba, która uczyła pokory króla Dawida.

Ciekawym przykładem istot fantastycznych z żydowskiego bestiariusza jest Unimta:

,,Aza i Aziel wysyłają na spotkanie człowiekowi stwora o imieniu Unimta, niewielkiego, podobnego z wyglądu do kota, ale o wężowej głowie i dwóch ogonach; jego przednie i tylne łapy są małe. Na jego widok człowiek zakrywa twarz i wyciąga kadzidło sporządzone ze spalonego białego koguta. Rzuca to kadzidło w pysk stwora, a on schodzi wraz z nim w dół [...]’’ - ,,Zohar’’

Utożsamiana współcześnie z kaszalotem Ryba (Dag Godol), w której brzuchu przebywał biblijny prorok Jonasz miała wygodne trzewia oświetlone blaskiem oczu i drogocennego kamienia. Gdy owa ryba zdechła, inne ryby rzuciły się na Jonasza, a wówczas Bóg przywrócił ją do życia.

Pies ma symbolikę negatywną. Przedstawiony został jako hybryda … wołu i osła (sic!), co stanowi alegorię oznaczającą Amalekitów.

Całości dopełniają niesamowite zjawiska fizyczne jak: czarny, biały, czerwony i zielony ogień, oraz kolorowe … głosy, które całowały Żydów w usta. Ten ostatni motyw, w którym dane zjawisko jest odbierane innym narządem zmysłu niż zazwyczaj (np. dźwięk wzrokiem) występuje też w szamanizmie (odsyłam do książki ,,Szamanizm’’ Andrzeja Szyjewskiego).

Gdyby Czytelnik miał wątpliwości uspokajam, że nie jestem kabalistą, ani nikogo do tego nie namawiam. Jako katolik nie traktuję ,,Zoharu’’ jako świętej księgi, ale jako sui generis średniowieczną fantastykę o tematyce biblijnej ;).