Krokodylowate

Krokodylowate są grupą gadów spokrewnionych z wymarłymi dinozaurami i pterozaurami.

Najstarszy krokodyl świata to protozuch, pochodzący z wczesnego triasu. Gad ten osiągał 1 metr długości. Wyróżniał się długimi łapami, zakończonymi pięcioma palcami. Ten wczesny krokodyl sprawnie i często chodził. Pływał niechętnie.

Stopniowa na drodze ewolucji powstawały coraz liczniejsze i lepiej pływające krokodylowate. Niektóre gatunki żyły nawet w morzu!

Jednym z nich był podobny do gawiala, jurajski nystriozaur, odkryty w Niemczech (5 m długości) i potężny aligator deinozuch (,,straszny krokodyl'') osiągający 15 metrów długości! Między szkieletami ówczesnych krokodyli, paleontolodzy nieraz znajdowali kości roślinożernych dinozaurów, co świadczy o tym, że krokodyle żywiły się ich mięsem.

Kopalny krokodyl, pristichampus przetrwał aż do eocenu. Kiedy paleontolodzy znaleźli jego same zęby, myśleli, że pochodzą one od dinozaurów, co stało się podstawą błędnej hipotezy, że dinozaury przetrwały aż do tej epoki.

Innym krokodylem z tego okresu był Asiatosuchus odkryty w Niemczech. Najmłodszą rodziną krokodylowatych są gawiale, które powstały w Azji już 2 mln lat temu.

Krokodylowate współczesne dzielimy na: krokodyle właściwe, aligatory, kajmany i gawiale.

Jednym z wielu zwierząt czczonych przez starożytnych Egipcjan był krokodyl nilowy. Był on świętym zwierzęciem Sobka. Oprócz dobrych krokodyli, Egipcjanie wierzyli również w te złe. W starożytnych wierzeniach złe krokodyle płakały, a gdy ktoś się do nich zbliżył, aby się zapytać o co, to zjadały. Tak naprawdę krokodyle i aligatory polują całkiem inną metodą. Kiedy leżą w wodzie przypominają wyglądem pień. Nozdrza, oczy i otwory uszne są usytuowane na czubku głowy, chociaż w razie potrzeby ich właściciele potrafią też nurkować. Kiedy jakiś przedstawiciel kopytnych chce się napić wody, to wtedy krokodyl czy aligator wyskakuje z toni, łapie potężnymi szczękami i wciąga w wodę, aby utopić. Kiedy ofiara jest już martwa, okręcając się wokół własnej osi obdziera ją z mięsa. Podobnie jak dinozaury, krokodylowate mają w żołądkach kamienie – gastrolity, które ułatwiają trawienie. Zdarza się, że krokodyl ukrywa mięso w jakiejś kryjówce, aby zgniło. Kiedy zdobycz się wymyka, to z otwartą paszczą krokodyl czy aligator goni ją, ale może to robić tylko na krótkim dystansie, ponieważ szybko się męczy. Krokodylowate są znakomicie przystosowane do pływania. Mają długie ciała o opływowych kształtach. Łapy ściśle przylegające do tułowia, palce spięte błoną. Podczas pływania, długi, szeroki ogon służy jako ster i wiosło. Z powodu tej oto budowy ciała przez długie lata uważano, że krokodyl zjada swoje pożywienie wyłącznie w wodzie. Tymczasem w czasie suszy wędruje po lądzie w poszukiwaniu padliny.

W okresie godów krokodyle są bardzo agresywne. Zdarzyło się nawet, że stado kopulujących krokodyli, rozwścieczonych do granic możliwości, rozpędziło żołnierzy, których uznało za swoich konkurentów! Samica sporządza duże kopulaste gniazdo z trzcin i błota. Składa w nim dziesiątki jaj wyglądających jak piłki tenisowe. Samica pilnuje gniazda leżąc w wodzie i obserwując ląd. Kiedy jakiś zwierzak rozgrzebuje gniazdo, krokodylica szybko z otwartą paszczą i głośnym rykiem wydobywającym się z gardzieli, podpływa i rzuca się na łakomczucha. Kiedy młode się wyklują, przypominają miniaturkę swej matki, która przenosi je w pysku do wody. Kiedyś obserwujący to ludzie myśleli, że krokodyle żywią się własnym potomstwem! Pożywienie krokodylków zmienia się wraz z wiekiem. Początkowo żywią się owadami, płazami i małymi rybami. Jako dorosłe mogą polować nawet na tak duże zwierzęta jak bawoły.

Oprócz krokodyla nilowego w Afryce żyje drugi, mniej znany gatunek tego gada. Został odkryty w XIX wieku przez amerykańskiego podróżnika Paula Du Chaillu w centralnej części kontynentu. Różni się mniejszymi rozmiarami ciała (osiąga zaledwie 1,8 m długości, podczas gdy krokodyl nilowy może osiągać 5,5 m długości) i krótszym, grubszym pyskiem. Jest narażony na wyginięcie.

Innym ciekawym krokodylem jest krokodyl syjamski o krótkim pysku. Samiec osiąga do 3 metrów. Dawniej żył w całej Azji Południowo – Wschodniej (jego nazwa pochodzi od Syjamu; dawnej nazwy Tajlandii). Niestety wyginął niedawno w Wietnamie. Najwięcej sztuk przetrwało w Kambodży. Jest gatunkiem ginącym.

Największym krokodylowatym Nowego Świata jest krokodyl z Orinoko (5 m długości, przypuszcza się, że największe samce mogą mierzyć aż 7 metrów). Żyje w rzece Orinoko od Kolumbii po Wenezuelę. Jest gatunkiem ginącym.

Jedną z postaci drugoplanowych ,,Piotrusia Pana'' jest morski krokodyl żyjący w wodach opływających Nibylandię, w którego żołądku tykał budzik. ,,Piotruś Pan'' jest utworem baśniowym, w którym większość wydarzeń w ogóle nie mogłaby się zdarzyć. Tymczasem ów krokodyl jest … rzeczywisty! Zaraz się Czytelnik dowie o jakim gatunku mowa. Krokodyl różańcowy jest największym współczesnym krokodylowatym świata (7 metrów). Żyje na Nowej Gwinei i w zachodnio – północnej Australii w jeziorach, rzekach, lasach mangrowych. Skolonizował port Darwin w Australii; bywa też hodowany na farmach dla skóry. Czasem krokodyl różańcowy podejmuje nieprzewidziane wypady pełnomorskie do Azji Południowej i Południowo – Wschodniej. Żywi się mniejszymi od siebie zwierzętami i jest bardzo groźny dla ludzi.

Aligatory dzielą się na aligatory właściwe i kajmany. Różnią się od krokodyli tym, że w ich zamkniętym pysku nie widać żadnych zębów. Jedynym aligatorem żyjącym w Starym Świecie jest aligator chiński, który zgodnie z nazwą żyje w Chinach. Innym gatunkiem jest aligator missipijski. Z czasów świetności tego gatunku w Ameryce Północnej pozostała jedynie nazwa. Na skutek polowań i osuszania bagien stał się gatunkiem ginącym. Dawniej zamieszkiwał południowo – wschodnie stany USA. Obecnie przetrwał w Luizjanie i na Florydzie w Everglades National Park. Aligator missipijski bywa nazywany ,,królem bagien''. Jak przystało na przedstawiciela krokodylowatych, również on za nic nie tknie roślinnego wiktu. A mimo to uniemożliwia zarastanie bagna roślinnością wodną! Jak to się dzieje?! Otóż w czasie suszy obydwa gatunki aligatorów zakopują się tylnymi łapami i ogonem w dno kałuży, wyrywając przy okazji rośliny wodne. Żywią się rybami, żabami, ptakami, żółwiami i kopytnymi.

Kajmany różnią się od właściwych aligatorów mniejszymi rozmiarami ciała i krótszym pyskiem. Łapy krótkie i grube. Oczy duże. Bywają groźne dla ludzi.

Najbardziej charakterystyczną grupą krokodylowatych są gawiale żyjące w Indiach. Długi pysk, wysadzany zębami przypominającymi szpilki, wygląda jak dziób bociana. Palce spięte błoną. Ogon potężny. Mimo wielkiego cielska (6 m długości) i groźnego wyglądu nie atakują ludzi, ponieważ paszcza gawiala nie nadaje się do chwytania dużych ssaków. Gawial żywi się wyłącznie rybami.

Krokodylowate odgrywają dużą rolę w kulturze człowieka. Starożytni Egipcjanie i Hindusi otaczali je czcią boską (ci ostatni jeszcze w XIX wieku dokarmiali je niemowlętami). Tak jak wiele innych zwierząt również krokodyle ginęły na arenach rzymskich cyrków. Powiedzenie, że ktoś ,,leje krokodyle łzy'' znaczy, że oszukuje. Jedną z postaci Hanny Barbery jest aligator Wally Gator, który stale ucieka z zoo.

Choć przetrwały długi czas w niemal niezmienionej postaci, obecnie większość balansuje na krawędzi zagłady. Zostały przetrzebione w celu uzyskania skór. Do ginących gatunków należą: krokodyl syjamski, aligator missipijski ¹ i chiński, krokodyl nilowy i krokodyl z Orinoko.

1 Dzięki objęciu dzikich populacji ochroną prawną, aligatory nie są już zagrożone. Obecnie skóry i mięso pozyskuje się z osobników hodowanych na specjalnych farmach.