Mitologia ormiańska

 

,,Mieszkańcy Grenlandii uznawali tęcze za skraj boskiej szaty, Walijczycy za tron bogini, a Ormianie za pas boga – Słońca’’ - Caspar Henderson ,,Nowa mapa cudów. Podróż w poszukiwaniu rzeczy niepojętych’’

Po raz pierwszy dowiedziałem się o Ormianach w dzieciństwie przypadającym na lata 90 – te XX wieku. Słyszałem wtedy jak uczestniczka teleturnieju powiedziała, że jest Ormianką. Armenia przyjęła chrzest w roku 301 lub 314 jako pierwszy kraj na świecie. Ormianie pojawili się na ziemiach polskich w XIV wieku za panowania Władysława Łokietka. Pochodzenia ormiańskiego byli min. ks. Grzegorz Piramowicz (1735 - 1801), zasłużony działacz Towarzystwa Ksiąg Elementarnych, Salomea Słowacka (1792 - 1855), matka znanego wszystkim poety doby romantyzmu, arcybiskup Józef Teodorowicz (1864 – 1938) i ks. Tadeusz Isakowicz – Zaleski (1956 - 2024).

Mitologia ormiańska sięga czasów starożytnego Urartu i zawiera nawiązania do wierzeń perskich i asyryjskich. Podstawowym źródłem do jej poznania jest ,,Historia Armenii’’, napisana przez mnicha Mojżesza z Chorenu (ok. 410 – ok. 490), nazywanego ,,ormiańskim Herodotem’’.

Panteon

Aramazd był ojcem bogów i bogiń, twórcą nieba i ziemi oraz dawcą urodzaju. Jego imię nawiązuje do perskiego boga dobra, Ahura Mazdy.

Anahit była boginią matką i patronką Ormian. Odpowiadała za miłość i płodność. Jej pierwowzorem była perska bogini Ardwisura Anahita.

Asthik (,,Gwiazdeczka’’) była boginią planety Wenus, zmysłowej miłości i wody.

Amanar był bogiem Nowego Roku (przypadającego w lipcu) i dawcą urodzaju.

Barsamin był bogiem pogody lub nieba. Jego pierwowzorem mógł być semicki bóg Baal.

Mihr był bogiem Słońca. Pierwotne imię ormiańskiego bóstwa solarnego brzmiało Arev.

Nane była boginią wojny.

Nuneh była boginią mądrości, wojny i macierzyństwa, porównywaną do greckiej Ateny.

Tir był bogiem literatury, nauki i sztuki. Odpowiadał również za objaśnianie snów.

Tork Angegh był bogiem wojny, siły i wojowników.

Tsovinar była boginią wód słodkich, morza i opadów atmosferycznych.

Vahagn był bogiem męstwa, burzy, chmur i ognia. Porównywano go do greckich Heraklesa i Hefajstosa.

Vanatur był bogiem gościnności.

Karapet, pierwotnie bóg piorunów, wojowników, muzyki, tańca i akrobacji został w trakcie chrystianizacji utożsamiony ze św. Janem Chrzcicielem. Wyobrażano go sobie w fioletowej kornie i z krzyżem w ręce. 

Demonologia

Aralezy były dobrymi duchami w postaci uskrzydlonych psów. Potrafiły wskrzeszać poległych bohaterów, liżąc ich rany.

Ałki były męskimi i żeńskimi demonami groźnymi dla dzieci i matek. Ich przysmak stanowiły dziecięce wątroby. Przypominały kudłate humanoidy o ognistych oczach, żelaznych kłach i spiżowych pazurach. Powodem ich zapiekłej nienawiści do ludzi było odtrącenie ałki przez Adama dla Ewy. Przypomina to żydowski mit o Lilith.

Wiszapy stanowiły lokalną odmianę smoków. Potrafiły przybierać ludzką postać (jedno z wielu źródeł współczesnej teorii spiskowej o Reptilianach…).

Nhang był zmiennokształtnym wężem wodnym. Wabił do siebie ludzi pod postacią pięknych kobiet, lub zamieniony w fokę wciągał ich na dno, by ssać ich krew.

Mardagayle to miejscowe wilkołaki, zwykle kobiety. Droga Mleczna powstała z krwi zranionej samicy mardagayla.

                                            Ryc. za: ,,Biblia - blog''

Lekeon stanowił ormiański odpowiednik biblijnego potwora morskiego, Lewiatana. Ta gigantyczna ryba opasywała cały swym cielskiem. Koniec świata ma nastąpić wtedy gdy Lekeonowi uda się schwycić zębami swój ogon.

Aragile byli ludem rolników i tępicieli węży z dalekiego kraju. Przybierali postać bocianów, świętych, solarnych ptaków Ormian. Podobne wierzenia istniały również w folklorze bułgarskim.

Hototy były tańczącymi stworami z bagien. Ich pląsy oczarowywały bydło, konie i dzieci, stając się dla nich okazją do utonięcia w błocie.

Grogh (,,pisarz’’) był duchem dokumentującym życie człowieka od kołyski po grób. Odczytywał swoje zapisku w dniu sądu ostatecznego.

Herosi

Hayk był olbrzymem, który zwyciężył Bela, króla Babilonu. Zasłynął jako protoplasta Ormian. Hajastan (ormiańska nazwa Armenii) wywodzi się właśnie od jego imienia.

Aram był wojownikiem, który zabił olbrzyma Barsamina. Jego pierwowzorem mógł być indyjski bóg Rama.

Ara Gehecik, syn Arama był niezwykle przystojnym, pierwszym królem Armenii. Zginął w bitwie po tym jak odrzucił zaloty asyryjskiej królowej Szamiram, czyli Semiramidy ¹.

Św. Sargis był obdarzonym nadprzyrodzoną mocą rycerzem na białym koniu (zapewne jakimś zdegradowanym bóstwem tak jak Ilja Muromiec z ruskich bylin). W walce zsyłał na swoich wrogów wiatr, burze i zamiecie śnieżne.

Dawid z Sasunu, tytułowy bohater chrześcijańskiego eposu zabił w boju arabskiego najeźdźcę, Msra – melika. Przed mieczem Dawida nie ochroniła Araba nawet zbroja z 40 bawolich skór ².

Aralezy były jednym z pierwowzorów fantastycznych zwierząt, simuranów z powieści fantasy ,,Wilczarz’’ Marii Siemionowej ³. Starożytna Armenia występuje w mitologii Czesława Białczyńskiego pod nazwą Oroja ⁴.

1 Odsyłam do posta: ,,Ormiańska Semiramida’’.

2 Odsyłam do posta: ,,Ormiański heros’’.

3 Odsyłam do posta: ,,Wilczarz’’.

4 Odsyłam do posta: ,,Czesław Białczyński’’.