,,Umiłowani, nie wymierzajcie sami sobie sprawiedliwości, lecz pozostawcie to pomście [Bożej]. Napisano bowiem: Do Mnie należy pomsta. Ja wymierzę zapłatę – mówi Pan...’’ - Rz 12, 19
W grudniu 2024 r. przeczytałem powieść Pawła Majki ,,Wojny przestrzeni’’ z 2017 r., ostatni tom dylogii ,,Mitoświat’’, łączącej elementy fantasy, science fiction i postapokalipsy 1.
Akcja rozgrywa się symultanicznie w 1977 r. w Krakowie, Belgradzie i Rumunii oraz w 2172 r. w Kosmosie (na Kallisto – jednym z księżyców Jowisza, Marsie i Wenus) i w Malowanej Moskwie (wyidealizowanym wyobrażeniu carskiej Rosji umieszczonym na żywych obrazach, namalowanych przez jurodiwych 2).
Powieść ukazuje dalsze losy awanturnika, Mirosława Kutrzeby, opętanego przez kochającą go Zmorę, żeńskiego ducha zemsty. Kutrzeba tropił Szóstego (Franciszka Czusa, sługę Marsjanina Nowakowskiego), ostatniego z okultystów winnych śmierci jego żony, Izabelli i dwójki dzieci, Mariusza i Katarzyny. Stał się bohaterem pulpowej popkultury. Zyskał nieśmiertelność dzięki wierze jej odbiorców, a tym samym został skazany na wieczny pościg za Szóstym.
Dowiadujemy się również co porabiali znani z poprzedniego tomu przyjaciele Kutrzeby. Wanda, bogini bogów, jej ojciec; bóg Szuler Losu i mąż, Jasiek zamieszkali na Marsie. Jasiek umarł w bardzo sędziwym wieku, pozostawiając Wandę wdową. Olbrzym Burzymur Białobrody i Zmyta (Cyganka Sara) przemierzali Kosmos statkiem pirackim, nazwanym ,,Czarną Sarą’’. Były inspektor kolejowy Grabiński (postać wzorowana na międzywojennym pisarzu, Stefanie Grabińskim) skończył jako krakowski żebrak uzależniony od czarciego mleka.
W powieści występuje wiele postaci znanych z rzeczywistego świata jak: książę Michaił Kutuzow (1745 – 1813) 3; dyktator Kremla, dzielący władzę nad Malowaną Moskwą z hrabią Mikołajem Rostowem, ks. Michał Heller (ur. 1936), pisarze fantaści: Stanisław Lem, (1921 – 2006) 4, Maciej Parowski (1946 - 2019), Janusz Zajdel (1938 - 1985), Adam Wiśniewski – Snerg (1937 - 1995), bracia Arkadij i Boris Strugaccy, realista Jerzy Edigey (1913 - 1983), piosenkarz Ziggy Stardust, czyli David Bowie (1947 – 2016), a nawet Adolf Hitler (1889 – 1945) 5, któremu na szczęście na starcie politycznej kariery powinęła się noga.
,, - Żyjemy w niebezpiecznym świecie. Jedna książka może narobić sporo zamieszania. Słyszał pan na przykład o tym Austriaku? Niedawno dopiero sprawa wyszła na jaw…
- Tym co sobie uroił jakąś chorą ponietscheańską filozofię?
- Tym samym. Dodał do tego trochę rasizmu, teorii spiskowych… i chwyciło. Do tej pory nie wyjaśniono, jakim cudem te jego idee tak szybko się rozprzestrzeniły. Po miesiącu miał już własne bojówki. Gdyby w porę ich nie zlikwidowano, a książki nie wycofano z księgarni… - Korycki wzruszył ramionami. - To wszystko działo się w samym środku Kresu, wszystko było możliwe. Niemcy na wszelki wypadek czekali pięćdziesiąt lat z ujawnieniem tej historii. Cenzura czasem się przydaje.
- Wie pan, tu się nie zgodzimy. Choć ten Austriak...’’
- P. Majka ,,Wojny przestrzeni’’.
Wracając do wymienionych fantastów, warto dodać, że w rzeczywistym świecie, inaczej niż w powieści, Stanisław Lem nie uczestniczył w życiu fandomu, ani nie pojawiał się na konwentach.
Herostratejczycy, sekta niszczycieli miała za swego patrona szalonego szewca Herostratesa (? - 356 p. n. e.), który dla sławy podpalił świątynię Artemidy w Efezie.
Dla miłośników mitów, legend i baśni powieść będzie prawdziwą ucztą dla wyobraźni.
Z mitologii babilońskiej pochodzi bogini Tiamat, antagonistka boga – stwórcy Marduka. Majka przedstawił ją jako gigantyczną smoczycę niszczącą księżyc Kallisto. Zabiły ją wspólnym wysiłkiem floty kosmiczne kilku państw, korporacji i grup wyznaniowych.
Pośrednio z ,,Biblii’’ (,,Księga Jonasza’’), a bezpośrednio z marynarskiego folkloru zostali wzięci Jonasze, czyli pechowcy, obwiniani przez załogę o spowodowanie sztormu i wrzuceni do morza.
Występujący w pozabiblijnej tradycji żydowskiej golem 6 powstał po oblepieniu gliną szkieletu angielskiego korsarza i odkrywcy, Francisa Drake’a (ok. 1540 - 1596) i ożywieniu go.
W mitologii greckiej trzy Mojry; Kloto, Lachezis i Atropos były boginiami losu, potężniejszymi od bogów Olimpu. Zajmowały się przędzeniem, odmierzaniem i przecinaniem nici życia ludzkiego. W powieści nazwę Mojr nosiła męska organizacja ścigająca Kutrzebę w celu zabicia go. Miało to uniemożliwić mu zemstę, której wywarcie naruszyłoby strukturę Wszechświata.
Innymi postaciami zapożyczonymi z mitologii greckiej są: Faeton (uczył powozić kota Behemota), Dionizos (pierwszy wskrzeszony bóg grecki) i driady, z rzymskiej zaś – fauny.
Z mitologii celtyckiej pochodzą banshee (wystrzeliwane przez statki kosmiczne jako broń przeciw Tiamat) i niewymieniony z imienia bóg Cerunnos (człowiek z porożem jelenia).
Świat wierzeń słowiańskich reprezentuje leszy (z troski doniósł hrabiemu Rostowowi na jego córkę, Olgę, która zapuściła się na niebezpieczną ulicę, Chitrowkę), rusałki, wodniki, wiły, zmory, Żelazny Marcin (ukazany jako wielkolud) i złoty Król Węży, który zamieszkał na Marsie.
Książę Marko, bohater serbskich pieśni 7 i syn dunajskiej wiły miał na swoje usługi belgradzkie koty i wrony. Ocalił Kutrzebę przed śmiercią z rąk tureckiej gangsterki, Sabriye, a następnie kazał mu opuścić Bałkany.
Kmiotek z baśni Antoniego Józefa Glińskiego 8 był członkiem załogi ,,Czarnej Sary’’. Nie grzeszył rozumem. Stale towarzyszyły mu biały pies i czarny kot.
Jacuś z baśni Józefa Kraszewskiego przybył na Marsa z demonicznym kwiatem paproci. Bogini Wanda pokochała go i wzięła za męża. Niestety Jacuś skrzywdził ją wykorzystał, za co został zabity przez Szulera Losu.
Z wierzeń rumuńskich pochodzi wampir z góry Bucegi (zabity przez Kutrzebę) i heros Greuceanu. Kutrzeba ujrzał w pociągu widmowego konia, który prosił go o pomoc dla legendarnego pogromcy smoków.
,,Rumuński bohater Greuceanu miał pokonać kolejno trzy smoki (potrafiące nawet jeździć konno!) przy moście w enigmatycznym Zielonym Lesie, a triumf pozwolił mu odzyskać skradzione przez gady słońce i księżyc’’ - Bartłomiej Grzegorz Sala ,,Księga smoków świata tom II’’
Z ,,Baśni 1001 nocy’’ pochodzą dżiny, Ali Baba i Sindbad. Z postaciami tymi spotkał się Turek, Ebedi Pasza, dążący do odbudowy Imperium Osmańskiego.
Aztecki bóg Quetzalcoatl (niewymieniony z imienia pierzasty wąż) zamieszkał na Marsie.
Wyznawcy czczonej przez część współczesnych Meksykanów, bogini Santa Muerte posiadali flotę bojowych statków kosmicznych. Dzieli planetę Wenus wespół z Niemcami dążącymi do odbudowy dawnych Prus.
Jednym z podwładnych kapitana Burzymura Białobrodego był Duppy. Umiał porozumiewać się wyłącznie za pomocą figli. Postać ta nawiązuje do złośliwych duchów z Karaibów (znanych zwłaszcza na Jamajce, Bahamach i Barbadosie).
,,Na wyspach Morza Karaibskiego duchy nazywają się duppies i są bez wyjątku złe. Oskarża się je o powodowanie wszystkich nieszczęść. Duppies żyją w ogromnych jamach pod bawełnianymi drzewami. Słychać, jak gromadzą się w gałęziach, skąd dochodzą ich grubiańskie głosy. Podczas dalszych podróży duppies mogą przyjmować postacie zwierząt, w szczególności gadów’’ - Mike Dash ,,Granice poznania. Poltergeisty, stygmaty, lewitacja, spotkania z UFO: prawda czy mistyfikacja?’’
Powieść zawiera liczne odniesienia do popkultury. W świecie ożywionych mitów i legend znaleźli się także King Kong 9 (Kutrzeba walczył z nim w jednej z groszowych powieści), dorośli już Bolek, Lolek i Tola z psem Rexem (mieszkali w Bielsku – Białej), dorosły Rosjanin Timur wraz z towarzyszami (bohaterowie powieści Arkadija Gajdara ,,Timur i jego drużyna’’), Stefcia Rudecka (bohaterka romansu Heleny Mniszchówny ,,Trędowata’’) i Nikodem Dyzma (antybohater powieści Tadeusza Dołęgi – Mostowicza ,,Kariera Nikodema Dyzmy’’). Należy też wspomnieć o pirackiej piosence z ,,Wyspy skarbów’’ Roberta Louisa Stevensona i wierszu ,,Zaczarowana dorożka’’ Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego (ulubionym wierszu mojego dzieciństwa :).
Z ,,Baśni o korsarzu Palemonie’’ Jana Brzechwy pochodzi stary, chiński kucharz i jego pekińczyk, obaj należący do załogi ,,Czarnej Sary’’.
Cthulhu, sztandarowy twór wyobraźni H. P. Lovecrafta, w powieści Majki pożarł kultystów, którzy go przebudzili. Następnie zasnął na odległej planecie 10.
Wyobraźnia E. R. Burroughsa zmaterializowała się na Marsie pod postacią sieci kanałów i miast, władanych przez piękne księżniczki 11.
Nawiązaniem do filmowej sagi ,,Gwiezdnych Wojen’’ jest fidezyna (łac. fides – wiara), substancja umożliwiająca materializowanie się wytworów wyobraźni. Jej pierwowzorem była Moc. Fani ,,Star Wars’’ powołali do życia zwalczające się zakony Jedi i Sithów. W rezultacie USA spustoszyła 10 – letnia wojna domowa.
W Malowanej Moskwie zamieszkał kot Behemot z ,,Mistrza i Małgorzaty’’. Został przyjacielem i obrońcą hrabianki Olgi Rostowej. Opisu jego stylu bycia i przygód nie powstydziłby się sam Bułhakow 12.
Powieść jest grubsza i bardziej skomplikowana niż ,,Pokój światów’’. Przebywająca w protagoniście, Zmora nie jest istotą do końca złą, ponieważ potrafi kochać. Pomimo tego uważam, że koncepcja tej postaci dobrze ilustruje słowa św. Jana Chryzostoma o gniewie jako ,,dobrowolnym opętaniu’’. Okazuje się, że zemsta nie rozwiązuje problemów, lecz stwarza nowe. Kutrzeba przy okazji wymierzania sprawiedliwości złym ludziom, skrzywdził też wielu niewinnych. Sposobem na wyjście z tego błędnego koła było pojednanie się z młodym astronautą, Adamem Drygłem, w którego wcielił się Czus. Opis sceny przebaczenia został zaczerpnięty z pracy Stanisława Ciszewskiego ,,Wróżda i pojednanie, studjum etnologiczne’’ z 1900 roku.
1 Odsyłam do posta: ,,Pokój światów’’.
2 Odsyłam do postów: ,,Jurodiwi’’ oraz ,,Jurodiwi i biesy’’.
3 Odsyłam do posta: ,,Mircea Eliade o bylinach’’.
4 Odsyłam do posta: ,,Stanisław Lem’’.
5 Odsyłam do posta: ,,Adolf Hitler’’.
6 Odsyłam do posta: ,,Golem’’.
7 Serbski pisarz, Aleksandar Tesic uczynił go bohaterem trylogii fantasy ,,Kosingas’’. Recenzję pierwszego, jak dotąd jedynego dostępnego w Polsce tomu, zatytułowanego ,,Zakon Smoka’’ można przeczytać na moim blogu.
8 Odsyłam do posta: ,,Kościej był … Polakiem, czyli cudowny świat Antoniego Józefa Glińskiego’’.
9 Odsyłam do posta: ,,King Kong’’.
10 Odsyłam do postów: ,,H. P. Lovecraft i mitologia Cthulhu’’, ,,August Derleth’’ i ,,Władcy podziemi’’.
11 Odsyłam do posta: ,,Księżniczka Marsa’’.
12 Odsyłam do postów: ,,Michaił Bułhakow’’ i ,,Powrót Wolanda albo nowa diaboliada’’.
