Mit o bluszczu

 

 ,,Mitycznym uosobieniem bluszczu był też młodzieńczy Kissos z orszaku Dionizosa, słynny skoczek, który zabił się w czasie jednego ze skoków i został przemieniony w bluszcz'' - Władysław Kopaliński ,,Słownik symboli''

 

Bliźnięta

 

 ,, [...] Izyda i Ozyrys - bliźniacy i małżonkowie, stanowiący wraz z synem Horusem naczelną trójcę bogów egipskich.

 

    Mitra i Waruna - w mit. ind. para bogów, których wzywa się łącznie. Pierwszy przedstawia prawną stronę ich władzy, związek między człowiekiem a człowiekiem; drugi - jej aspekt magiczny i spekulatywny, związek między bóstwem a człowiekiem.

 

    Rama i Lakszman - bracia przyrodni w mit. ind., bohaterowie Ramajany; pierwszy to najpowszechniej czczone bóstwo hinduistyczne, wcielenie rycerskości i cnoty, awatar boga Wisznu.

 

    Aświnowie - bliźnięta, bóstwa wedyjskich Indii, prawdop. przedstawiające gwiazdę zaranną i wieczorną, jadące przed Słońcem po niebie na złotym rydwanie.

 

    Ahura Mazda (Ormuzd) i Aryman - para przeciwstawnych, walczących ze sobą bogów mazdaizmu, dualistycznej religii staroirańskiej; pierwszy był bogiem dobra i światła, drugi - zła i ciemności. Bliźnięta - wrogowie religii manichejskich, głoszących kosmiczny konflikt dobra i zła, mający prawdop. wiele wspólnego z wyrazistym przeciwieństwem cech pór roku a. nawet dnia i nocy w miejscowym klimacie.

 

    Bliźnięta Mitry: Kautes i Kaupates, jedno z pochodnią zapaloną skierowaną w górę, drugie ze zgaszoną, skierowaną w dół, oznaczały zapewne życie i śmierć, wschód i zachód Słońca.

 

    Kain i Abel - bracia z biblijnej księgi Genesis (4,1 - 16), synowie Adama i Ewy, pierwszy oracz, drugi pasterz owiec.

 

    Jakub i Ezaw - bliźnięta z Genezis (25, 19 - 34); pierwszy hodowca owiec, drugi - myśliwy i oracz.

 

    Kastor i Polluks (...) w mit. gr. i rz. - bracia bliźniacy, synowie Zeusa (a. Tyndareosa) i Ledy, zwani Dioskurami (tj. 'synami Zeusa') a. Tyndarydami; wg jednej wersji - obaj śmiertelni, wg innej - Kastor był śmiertelnym synem Tyndareosa, a Polluks nieśmiertelnym synem Zeusa. Pierwszy był słynnym ujeżdżaczem koni, drugi - pięściarzem, obaj zaś bohaterskimi wojownikami i opiekunami żeglarzy (zwł. jako gwiazdy w konstelacji Bliźniąt wskazujące kierunek żeglugi), przyjaciółmi ludzkości, obrońcami gościnności, a w Sparcie - opiekunami państwa i gimnastyki.

 

    Apollo i Artemida - bliźnięta, dzieci Zeusa i Leto (Latony), bóg Słońca i bogini Księżyca, bóg urodzaju i bogini płodności, oboje strzelający niechybnie z łuku, dawcy nagłej śmierci.

 

    Herakles i Ifiles - bracia przyrodni i bliźnięta, synowie Alkmeny; pierwszego miała z Zeusem, który przybrał postać jej męża, a drugiego z mężem, Amfitrionem.

 

    Amfion i Zetos - bliźnięta, synowie Zeusa i Antiopy, królewny tebańskiej, zwani tebańskimi Dioskurami. Pierwszy był poetą i muzykiem grającym na lirze, drugi atletą i myśliwym; przedstawiciele przeciwstawnych postaw życiowych; kontemplacyjnej i praktycznej (...).

 

    Kalais i Zetos - synowie boga wiatru płn., Boreasza (zwani stąd Boreadami) i Orytii, skrzydlaci uczestnicy wyprawy Argonautów (...).

 

    Liber i Libera - bliźnięta i (a.) małżonkowie, para dawnych bóstw italskich; Liber został dość późno utożsamiony z Dionizosem. Para opiekowała się rozrodem i rozrostem zwierząt i ludzi.

 

    Romulus i Remus - bliźnięta z legendy rz., synowie boga Marsa i córki Numitora, króla Alby Longi, porzuceni przez uzurpatora, wykarmieni mlekiem przez wilczycę.

    Bellowezus i Segowezus ('wojowniczy i zwycięski') - legendarni bracia galijscy, siostrzeńcy celtyckiego króla Ambigatusa (...).

 

    Cùchulain i Conall Cernach - bohaterowie cyklu ulsterskiego, irl. wojownicy czasów pogańskich. 

 

    Bliźnięta (Gemini), gwiazdozbiór nieba płn. - ostatnie słowo wiosny (21 V - 21 VI), [...] Przedstawiać miały, wg różnych źródeł, Kastora i Polluksa a. Amfiona i Zetosa, Tezeusza i Heraklesa, Apollina i Heraklesa, Triptolemosa i Jazjona; u Babilończyków - Nirgala, boga upałów letnich. [...]'' - Władysław Kopaliński ,,Słownik symboli''

 

Symbolika bazyliszka

 

,,Bazyliszek symbolizuje zło, grzech, diabła, Antychrysta, karę boża, groźbę; człowieka złego, zawistnego, podstępnego, 'złe oko', złośliwe spojrzenie, strażnika skarbu; władzę królewską uśmiercającą każdego, kto nie oddaje jej czci; cztery pory roku; kobietę rozwiązłą niszczącą mężczyzn (...), ladacznicę.

 

    Zwierzę legendarne, wymienione w Biblii kilkakrotnie, ale w wielu przekładach występujące jako jadowity wąż lub żmija. 'Z korzenia wężowego wyjdzie bazyliszek, a płodem jego będzie smok latający' (Izajasz 14,29). 'Bo oto ja puszczę na was węże bazyliszki, na które nie ma zaklęcia, i pokąsają was, mówi Pan' (Jeremiasz 8,17). 'Po żmiji i bazyliszku chodzić będziesz i podepczesz lwa i smoka' (Psalm 91 13). Zwierzęta te wyobrażają niebezpieczeństwa czyhające na człowieka wierzącego. Bazyliszek występuje w podaniach hellenistycznych i rzymskich w postaci małego węża (może egipskiej kobry) zwanego po gr. basíliskos, zdrobn. od basileús 'król', który zabijał wzrokiem lub oddechem ludzi i zwierzęta, oprócz łasicy, wydzielającej skuteczny przeciw niemu jad. Według Pliniusza (Historia naturalna 8) bazyliszek to wąż z Cyrenajki, którego syk zmusza inne węże do ucieczki. Oddech jego pali trawę, niszczy krzewy, rozsadza kamienie. Gdy jeździec ugodzi go włócznią, jad bazyliszka pobiegnie po włóczni i zabije jeźdźca wraz z koniem. Bazyliszek ginie od oddechu łasicy i od piania koguta, a posuwa się naprzód z uniesionym do połowy ciałem (prawdopodobnie mowa tu o kobrze królewskiej, zwanej też okularnikiem lub wężem Kleopatry, i o jej pogromcy - ichneumonie, czyli manguście). Nazwa bazyliszka pochodzić ma według Pliniusza od białej plamki na łebku.

    Według poglądów średniowiecznych nazwa pochodzić ma od złotej korony, jaką bazyliszek zwykł nosić jako władca smoków i węży. Zabić go można było za pomocą lustra, gdyż podobnie jak Meduza, sam się wtedy zabijał wzrokiem; inny, ryzykowny sposób to zawieszenie szklanej kuli nad łbem potworka - wtedy ginie od własnego oddechu; inny - dzwonienie szklanym dzwonkiem. W średniowiecznym chrześcijaństwie był symbolem zła, diabła, szatana, Antychrysta, przy czym łasica reprezentowała Chrystusa, a szklana kula - Madonnę. Na wizerunkach owych czasów Chrystus depce bazyliszka (podobnie jak na innych - smoka, żmiję lub lwa) przedstawianego często z grzebieniem o trzech szpicach albo potrójnym ogonem (inwersja Trójcy Świętej); bazyliszek pożerający sam siebie od ogona (...) reprezentował cykliczne nawroty pór roku. W średniowiecznej Historii Aleksandra Wielkiego (tł. polskie 1510), w rozdziale pt. Jako Aleksander wszedł w podoł ciemny, a tam nalazł bazyliszka, król zabił gada za pomocą lustrzanej tarczy. W alegoriach sztuk wyzwolonych bazyliszek był emblematem Dialektyki.

 

    Od początku XVII w. bazyliszek zaczął już występować jako potworek wykluty z gnoju albo z koguciego jaja wysiedzianego przez węża, a kształty jego łączyły tułów koguta lub indyka z głową węża lub ropuchy i ogonem żmii. Ginie jak dawniej, od zapachu łasicy lub piania koguta.

 

    Bazyliszek wyobrażeniem kobiety - wampa. 'Człowiek może ujść stryczka i kulki, niejeden przeżył leków pigułki, lecz ginie każdy, kto się tknie kobiety; ten bazyliszek zabija, niestety' (Opera żebracza 2,8, aria 26 Johna Gaya).

 

    W legendach polskich bazyliszki wykluły się w XVI w. w piwnicach kilku domów: w Warszawie na Starym Mieście, w Wilnie i w krakowskich Krzysztoforach, wszystkie zabite przez śmiałków za pomocą zwierciadła. 

 

    Wzrok, spojrzenie bazyliszka, oczy jak u bazyliszka - zabójcze, przenikliwe, złowieszcze. 'Na to zadrżał Asesor, puścił z rąk kieliszek, utopił w Tadeuszu wzrok jak bazyliszek' (Pan Tadeusz 1, 724 - 5 Mickiewicza). 

    Krew bazyliszka  zwana też krwią Saturna miała przynosić szczęście i była amuletem przeciw czarom; recepty na nią nie dochowały się w farmakopei.

    W alchemii: ogień dokonujący transmutacji.

    W heraldyce: groźba.

 

    Nazwę bazyliszków nadano nadrzewnej jaszczurce z rodziny legwanów, zwanej też kapturnikiem'' - Władysław Kopaliński ,,Słownik symboli''

Władysław Kopaliński

 

Władysław Kopaliński (1907 – 2007) był wybitnym polskim polihistorem pochodzenia żydowskiego; leksykografem, tłumaczem i wydawcą, autorem takich dzieł jak: ,,Słownik mitów i tradycji kultury’’, ,,Słownik symboli’’ (właśnie zabieram się za jego lekturę ;), ,,Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych’’, ,,Słownik wydarzeń, pojęć i legend XX wieku’’, ,,Opowieści o rzeczach powszednich’’, ,,125 baśni do opowiadania dzieciom’’ i wielu innych.

Kiedy umarł, dowiedziałem się z telewizji, że jeszcze za życia stał się bohaterem legendy miejskiej głoszącej, że jakoby pod jego nazwiskiem publikował cały zespół autorów, bo to przecież niemożliwe, aby jeden człowiek dysponował tak rozległą wiedzą! Może jestem dziwny, ale pogłoska ta zdziwiła mnie. Nigdy nie wierzyłem w ową legendę miejską, tym samym jeszcze bardziej podziwiając erudycję Kopalińskiego.