,,Basza Smaku''

 

Przepadam za kuchnią turecką (a także chińską i włoską), zaś moją ulubiona potrawą jest lahmacun ;). Stanowiło to dla mnie motywację po sięgnięcie w czerwcu 2021 r. po powieść Saygına Ersina ,,Basza Smaku’’ (tur. ,,Pir – i Lezzet’’). Jest to historyczna fantasy z 2016 r. (przekład polski ukazał się w 2018 r.). Dowiedziałem się o niej przypadkiem z komentarza na blogu ,,Se czytam’’. Co wiemy o Autorze?

,,Urodził się w 1975 roku w Manisie w zachodniej Anatolii. Studiował socjologię, a następnie pracował jako dziennikarz, scenarzysta i pisarz. Znany jest przede wszystkim z powieści detektywistycznych. Obecnie mieszka w Izmirze’’ - opis wydawcy polskiego.

 

Akcja rozgrywa się w XVII wieku w Stambule, Bagdadzie, na perskiej wyspie Ormuz, w Maskacie, Kalkucie, na Cejlonie i małej wysepce u wybrzeży Indii, w Aleksandrii i Antiochii.

Głównym bohaterem jest Kucharz – tytułowy Basza Smaku czyli mistrz sztuki kulinarnej potrafiący za pomocą przyrządzanych potraw wpływać na ludzkie uczucia i postępowanie. Pod koniec powieści dowiadujemy się, że nosił imię Cihan. Był to młody, przystojny mężczyzna o przenikliwych zielonych oczach. Urodził się w haremie jako książę; syn jednej z żon brata sułtana. Przeżył rzeź dzieci zarządzoną przez wuja (chodziło o usunięcie przyszłych pretendentów do tronu). Przed śmiercią ocalił chłopca stary kucharz – mistrz Isfendiyar. Dziecko zostało obdarzone przez Allacha nadzwyczaj czułym zmysłem smaku wykrywającym nawet najmniejsze błędy w przyrządzaniu potraw i wręcz magicznym talentem kulinarnym. Doskonalił swój kunszt pod okiem mistrza Adema – niespełnionego kucharza gotującego w Domu Uciech zarządzanym przez bezwzględną Sirrah. W Bagdadzie pobierał nauki od braci el – Haki; astrologa Sa’da i lekarza Sadra. Niezwykle piękna i mądra Pani Esencji z wyspy Ormuz była specjalistką od przypraw. Kucharz wypływał z nią na wschód po przyprawy, ambrę i piżmo. W Aleksandrii spotkał niewiarygodnie starego Mistrza Bibliotekarza, który dał mu dwie magiczne księgi; zieloną z tajemnymi nazwami smaków i czarną w przepisami Baszów Smaku.

Kucharz z wzajemnością kochał piękną Kamer; tancerkę z Domu Uciech. Została przeznaczona na żonę dostojnika z Aleksandrii, w końcu zaś została odaliską w sułtańskim haremie. Kucharz przyrządzając szerbet władzy dla ambitnej Haseki Sultan wymógł na niej uwolnienie Kamer z haremu. Poślubił ją i razem zamieszkali w Antiochii gdzie prowadzili gospodę z kebabami. Mieli syna i córkę. Syn został lekarzem, zaś córka udała się po nauki do Pani Esencji.

W powieści najbardziej spodobały mi się smakowite opisy kulinarne, piękny literacki język i zwycięstwo wiernej miłości Kucharza i Kamer. Żądza odwetu została ukazana jako siła, która zaślepia i sprowadza nieszczęścia na niewinnych ludzi. Kucharz chcąc zemścić się na sułtanie, za pomocą kebabu z dzikiego ptactwa wyprawił go na kosztowne łowy do Rumelii czym omal nie doprowadził do buntu janczarów i upadku państwa. Potem z wielkim trudem usiłował usunąć zagrożenie, które sam stworzył. Spodobała mi się również scena, w której Kucharz wymógł na Haseki Sultan obietnicę, że nigdy nie wyda rozkazu zabijania sułtańskich dzieci gdy obejmie władzę.

Oniricon cz. 724

          Śniło mi się, że:

- Stanisław Szur powiedział, że pierwsze sierpy wynaleźli Serbowie, nazwa Kiribati pochodzi od słowa ,,korab'', Gwatemala znaczy ,,gwardia tej małej'', Nikaragua to ..miejsce gdzie Nike i Ra szukali guana'', Panama została nazwana od słów ,,Pan z nami'', Trinidad odkryli Lechici i nazwali na cześć Trygława, Vanuatu odkryli wikingowie i nazwali na cześć bogów z rodu Wanów, Kreta to ,,wyspa kretów'', nazwa Malta znaczy ,,ta mała'', Pireneje to ,,góry Peruna'', Cypr to ,,miejsce gdzie zapisano pierwsze cyfry'', nazwa Uluru znaczy ,,ululany'', zaś Burundi - ,,brudni'' (wymyślone na jawie),

- w czasie rekolekcji szukałem książek fantasy i oglądałem w telewizji filmy o półnagich kobietach,

- jadłem słodycze z włoską modelką Emilią Punkhurst, przyszła do niej dziewczynka i zapytała czy chrupki to ,,pranki'', zaś modelka zaprosiła ją do wspólnej konsumpcji,

- czytałem opis Czechosłowacji w ,,Życiu świata'' z 1993 r.,

- pewien czeski polityk użył sformułowania ,,Czech i Tech'' i ubolewał nad tym, że Czech był młodszym bratem Lecha, traktowanym przezeń protekcjonalnie, Czech miał syna Rzipa, zaś Rus był kuzynem Lecha,

- Stanisław Szur powiedział, że Kamerun odkryli Hindusi, którzy pod wodzą boga Kamy poszukiwali góry Meru, zaś nazwa Chiny pochodzi od chininy (wymyślone na jawie),

- Rosjanie nazywają diabła Czarnobogiem,

- szefowa korporacji kazała pracownikom, aby za karę zgwałcili swoją koleżankę z pracy,

- w 1990 r. Ismail Kadare został wygnany przez albańskich komunistów do Francji,

- doszedłem do wniosku, że Kasia Tusk jest ,,kuta na cztery nogi'', bo zarabia na blogu,

- Stanisław Szur powiedział, że etnonim Khmerowie znaczy ,,zdążający ku mirowi tj. pokojowi'' (wymyślone na jawie),

- Stanisław Szur powiedział, że nazwa Laos oznacza ,,las zamieszkany przez osy'' (wymyślone na jawie),

- pojechałem na wycieczkę do Żywca razem z dwiema Amerykankami pochodzenia austriackiego, kiedy płynęliśmy promem Amerykanki w przeciwieństwie do Polaków nie musiały wypełniać żadnych dokumentów,

- w kurniku jest tyle samo kogutów co kur ponieważ prawo zabrania ich zabijać,

- Konrad T. Lewandowski pożałował, że zaopiekował się człowiekiem, który tworzył nową, nienaukową matematykę i szkalował Japonię,

- w Polsce żyją węże tęczowe i brązowe węże lao - ling o spiczastych pyskach, które przybyły z Chin,

- Stanisław Szur powiedział, że nazwa Mongolia pochodzi od słów: ,,goła kobieta sprzedająca mąkę'' (wymyślone na jawie),

- Anatolij Rdzeniejew; człowiek bez skóry żywiący się żelazem, symbolizował Donalda Tuska, zanim stał się Čortem przybył do Rokitnickiego Sioła, aby pomagać Borucie,

- popełniłem grzech nieczysty, a potem wypierałem to ze swojej świadomości,

- Michał Korybut Wiśniowiecki nosił złotą zbroję,

- w ZSRR istniała fabryka cukierków ,,Krasnyj Oktiober'' (,,czerwony grudzień''),

- nazwałem Jakuba Wędrowycza ,,wiochmenem'',

- pewien chłopak z miasta chciał poślubić dziewczynę ze wsi, lecz ta w dniu ślubu zamieniła się w sfinksa; czarną panterę z głową warana z Komodo,

- piękna nauczycielka fizyki wyrzucała mi, że będąc fantastą nie oglądałem klasycznego filmu SF o kosmitach i eksplozjach. 

,,Dziady''

 

,,Dziady, zwane przez lud w Polsce zach. i środkowej częściej Zaduszkami, są świętem poświęconym czci zmarłych. Nazwa d. powszechniej jest używana na Białej Rusi i Litwie. U ludu tamtejszego piecze się w którąkolwiek niedzielę przed dniem zadusznym mięso i pieczywo, z czego część rozdaje się ubogim; po wysłuchaniu mszy św., zamówionej za dusze zmarłych, zasiadają do uczty, z którą w niektórych okolicach połączone są wywoływania duchów, modlitwy za zmarłych i t. p. obrzędy, świadczące o tem, że d. są zabytkiem z czasów pogańskich [...]’’ - ,,Encyklopedia Powszechna Wydawnictwa Gutenberga tom 4 Dewsbury do Europa’’

Adam Mickiewicz (1798 – 1855) był polskim poetą romantycznym, którego za swojego Wieszcza Narodowego uznają Polacy, Litwini i Białorusini. Wciąż pamiętam jak polonistka powiedziała na lekcji: ,,O Mickiewiczu będziecie się uczyć przez cały szkolny żywot’’. Słowa okazały się prawdziwe. W różnych latach czytałem takie napisane przezeń utwory jak: ,,Bajki’’, ,,Ballady i romanse’’, ,,Sonety krymskie’’, ,,Śmierć Pułkownika’’, ,,Dziady’’, ,,Pan Tadeusz’’ (polską epopeję narodową przeczytałem dobrowolnie w gimnazjum i spodobała mi się), ,,Grażynę’’, powieść poetycką ,,Konrad Wallenrod’’ (lekturę w liceum) oraz ,,Księgi narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego’’. W gimnazjum przeczytałem również książkę popularnonaukową Joanny Knaflewskiej ,,Adam Mickiewicz’’ z serii ,,Portrety Polaków’’ (dowiedziałem się z niej min., że przyszły Wieszcz najbardziej nie lubił w dzieciństwie … nauki pisania, zaś w później w swoim mieszkaniu w Wilnie miał psa, kota i węża) oraz obejrzałem z całą szkołą ekranizację ,,Pana Tadeusza’’ Andrzeja Wajdy.

,,Mickiewicz to był kawał drania’’ - powiedział na lekcji religii katecheta pan Andreus ov Leovishiner. W liceum poznałem różne niechlubne szczegóły z życia poety (Tadeusz Boy – Żeleński poświęcił im książkę ,,Brązownicy’’). Na lekcjach języka polskiego dowiedziałem się od nauczycieli, że Mickiewicz był … erotomanem zdradzającym żonę (nie wziął udziału w powstaniu listopadowym, bo ,,zaplątał się w suknie’’), narkomanem (tak jak wielu innych romantyków tworzył pod wpływem opium), ukorzył się przed carem zdradzając swoich towarzyszy z bractwa filomatów (w nagrodę car złagodził jego karę), utrzymywał kontakty z panslawistyczną sektą Andrzeja Towiańskiego, a do tego zaniedbywał higienę osobistą (w listach skarżył się na czyraki na głowie). Jak sam napisał ,,Trudniej dzień dobrze przeżyć niż napisać księgę’’.

Śniło mi się, że:

- ksiądz proboszcz powiedział, że ,,trzeba wzywać na różańcu krwi Mickiewicza i Słowackiego, bo byli jak męczennicy’’,

- święto Dziadów obchodzono na Mazowszu jeszcze w dwudziestoleciu międzywojennym, obchodzono je wzywając szatana i jedząc ludzkie mięso, co potępiali biskupi,

- Tadeusz Soplica był masonem; dowiedziałem się, że mason to po angielsku ,,India’’,

- jakiś człowiek bał się, że Zosia zamieni się w indyka.

W gimnazjum całkowicie dobrowolnie przeczytałem dramat ,,Dziady’’. Dzieli się on na cztery części napisane w różnych latach: część II – 1823 r., część IV – 1823, część III – 1832 i nieukończona część I wydana dopiero w 1860 r.

Akcja rozgrywa się w pierwszej połowie XIX wieku na ziemi nowogródzkiej, w Warszawie, Wilnie i Sankt Petersburgu.

Głównym bohaterem jest Gustaw; młody romantyk, dawny uczeń unickiego Księdza, wychowany na ,,księgach zbójeckich’’ takich jak ,,Nowa Heloiza’’ J. J. Rousseau i ,,Cierpienia młodego Wertera’’ J. W. Goethego. Zawiedziony w miłości został Pustelnikiem. Przyszedł do Księdza, aby się wyżalić i w jego domu próbował popełnić samobójstwo. W późniejszych latach został aresztowany za działalność niepodległościową i w więzieniu zmienił imię Gustaw na Konrad. Zwątpiwszy w Boże Miłosierdzie wygłosił Małą i Wielką Improwizację. Kiedy pod wpływem szatana miał nazwać Boga ,,carem’’, padł zemdlony. Uratował go za pomocą egzorcyzmu Ksiądz Piotr.

Świat istot fantastycznych reprezentują w dramacie duchy zmarłych przywoływane w obrzędzie Dziadów przez Guślarza.

Duchy dwójki dzieci; Józia i Rózi, które zjawiły się na obrzędzie w postaci pary aniołków przeżyły swoje krótkie życie na samych przyjemnościach nie zaznając ani odrobiny cierpienia potrzebnego do pełni życia. Z tego powodu nie mogły dostać się do Nieba. Aniołki poprosiły uczestników obrzędu o ziarnko gorczycy.

Zły pan za życia nie okazywał żadnej litości cierpiącym ubogim, lecz jeszcze skazywał ich na chłostę. Po śmierci sam doznawał katuszy, które zadawali mu jego poddani wcieleni w ptaki: kruki, sowy, orlice. Nie pozwalały one potępieńcowi skorzystać z rytualnego poczęstunku przygotowanego przez uczestników obrzędu.

Pasterka Zosia, która zjawiła się trzymając w dłoni zielony badylek w towarzystwie baranka i motylka, pokutowała po śmierci za to, że za życia nikogo nie kochała, lecz ze wzgardą odrzucała wszystkich zalotników. Teraz ulatywała w powietrze nie mogąc dotknąć stopami ziemi, aż w końcu zabrało ją Widmo.

W pierwszej części pojawia się Myśliwy Czarny symbolizujący demona, a także duchy Bajkowa i zabitego piorunem Doktora – sługusów rosyjskiego Senatora Nowosilcowa. Pierwowzorem Doktora, sprawcy śmierci uwięzionego Rollisona był ojczym Juliusza Słowackiego, o co drugi wieszcz miał żal do Mickiewicza.

Nadzieją Polaków na odzyskanie niepodległości miał być tajemniczy mesjasz noszący imię Czterdzieści i Cztery. Postać ta nastręcza ogromnych trudności interpretacyjnych. Widziano w niej nawiązanie do kabały, powstania warszawskiego (sic!), a nawet do Baracka Obamy!

,,Dziady’’ to opowieść o rozdarciu między chrześcijaństwem a ważną dla romantyków tradycją ludową sięgającą czasów pogańskich; między ewangelicznym wymogiem miłości nieprzyjaciół a obowiązkiem walki o wolność Ojczyzny. Ukazuje kontrast między pychą Konrada a pokorą Księdza Piotra. W naszych czasach dramat Mickiewicza jest ceniony przez rodzimowierców, którzy świętują Dziady.

,,Dziady’’ są moim ulubionym utworem Mickiewicza, który osobiście cenię wyżej niż ,,Pana Tadeusza’’. W mojej mitologii święto Dziadów ustanowił Teost w erze jedenastej.

Przysłowie zainspirowane twórczością Kresa

 Sęp kłamie zawsze, człowiek - czasami, a kot - nigdy. 

Bruno Schulz

 

,,To drugorzędny pisarz awangardowych dziwadeł’’ 

- Bogusław Wolniewicz (1927 – 2017)

 

O Brunonie Schulzu dowiedziałem się po raz pierwszy w gimnazjum czytając książkę popularnonaukową o polskiej literaturze.

W liceum przeczytałem ,,Sklepy cynamonowe’’ (jako lekturę) i ,,Sanatorium pod Klepsydrą’’ (całkowicie dobrowolnie). W okresie tym z wielką przyjemnością obejrzałem po raz pierwszy film ,,Sanatorium pod Klepsydrą’’ Wojciecha Hassa z 1973 r. ¹ Już po studiach obejrzałem w Internecie zbiór grafik Schulza zatytułowany ,,Xięga bałwochwalcza’’. Przedstawia ona piękne kobiety triumfujące nad pokracznymi mężczyznami. Schulz z powodu tego dzieła był oskarżany o tworzenie pornografii.

Bruno Schulz (1892 – 1942) był polskim pisarzem i rysownikiem pochodzenia żydowskiego, nieślubnym synem kupca bławatnego Jakuba Schulza. Uważał się za Polaka i wystąpił z gminy żydowskiej. W czasie II wojny światowej został zamordowany przez Niemca w czasie próby ucieczki z getta.

Napisał dwa zbiory opowiadań w konwencji realizmu magicznego. Ich tematyką jest dzieciństwo Autora w rodzinnym Drohobyczu, gdzie mieszkał razem z ekscentrycznym ojcem, matką i służącą Adelą. Obfitują one w motywy fantastyczne, opisane pięknym językiem i pobudzające wyobraźnię ;).

Sklepy cynamonowe

- Jakub Schulz zamienił się w wypchanego kondora lub karalucha.

- Stare garnki przechowywane na strychy sprowadziły wichurę; karę za wypowiadane przez nie bluźnierstwa.

- Do domu przyleciały ptaki dwugłowe lub z wieloma skrzydłami. Było to potomstwo hodowanych przez ojca ptaków, które przepędziła Adela.

- Żul załatwiający potrzebę fizjologiczną w krzakach wydał się dziecięcemu narratorowi podobny do boga Pana.

- W tytułowych sklepach cynamonowych można było kupić min. mandragorę, homunkulusy i książki wydawane przez tajne stowarzyszenia.

Sanatorium pod Klepsydrą

- Józef (takie imię nosił narrator; alter ego Autora) poszukiwał tajemniczej Księgi zawierającej odpowiedzi na najważniejsze pytania. Jego pragnienia nie potrafiła zaspokoić żadna książka nawet ,,Biblia’’. Kiedy wydawało mu się, że odnalazł Księgę, okazało się, że były to jedynie jakieś niewiele znaczące notatki.

- Oknem na świat był dla Józefa markownik (klaser) należący do jego kolegi Rudolfa. Marki (znaczki pocztowe) z egzotycznych krajów pobudzały wyobraźnię chłopca i rozbudzały w nim tęsknoty metafizyczne.

- Pierwszą miłością Józefa była Bianka; rzekoma córka cesarza Meksyku; arcyksięcia Maksymiliana I Habsburga (1832 – 1867). Józef zbuntował manekiny z gabinetu figur woskowych, aby goniły powóz, którym Bianka odjeżdżała z Rudolfem. Niestety z krzaków wyskoczyli Murzyni i zatrzymali Józefa.

- W tytułowym sanatorium Józef spotkał introligatora uwięzionego w skórze psa na łańcuchu.

- Pewien emeryt został wymieciony z bramy i porwany przez wiatr. Innym razem mógł się uwolnić z zamurowanego pokoju, jeśli wyobraziłby sobie drzwi.

- Jakub Schulz zamienił się w kraba i został podany na obiad, lecz zdołał uciec.

W jednym z opowiadań Andrzeja Pilipiuka z gatunku historii alternatywnej zarysowana jest scena, w której Bruno Schulz i Witkacy upili się w Zakopanem oczekując na wojnę atomową.

Bruno Schulz należy do moich ulubionych autorów, a jako Polak jestem z niego dumny :). To właśnie z jego opowiadania dowiedziałem się po raz pierwszy o właścicielu słynnego cyrku Phineasie T. Barnumie (1810 - 1891), którego uczyniłem pierwowzorem Wielkiego Barnuma – króla Tassilii z ery jedenastej walczącego z Kościejem. ²

1 Odsyłam do posta: ,,Sanatorium pod Klepsydrą’’.

2 Odsyłam do opowiadania ,,Kościej – zdobywca Czarnego Lądu’’.