Uczeń: Yes, Sir?
Nauczyciel: Tak, jem ser.
Powyższy dialog słyszałem na własne uszy na lekcji matematyki w gimnazjum.
Uczennica: Excuse me, Sir...
Nauczyciel: Cheese!
Ten drugi dialog też słyszałem w gimnazjum, tyle, że na lekcji języka angielskiego.
,,Kiedy stanęła na dnie owego basenu, Hella i Natasza, która Helli pomagała, oblały ją jakąś gęstą, ciepłą, czerwoną cieczą. Małgorzata poczuła słonawy smak na wargach i zrozumiała, że kąpią ją we krwi’’ - Michaił Bułhakow ,,Mistrz i Małgorzata’’
Elżbieta Batory (węg. Bathory Erzsebeth, 1560 – 1614) była węgierską hrabiną, krewną polskiego króla Stefana Batorego (1533 – 1586). Wyróżniała się urodą i znała kilka języków obcych (w tym niemiecki i łacinę). Ochrzczona jako kalwinistka, poślubiła luteranina, Franciszka Nadasdy (1555 – 1604), bohatera walk z Turkami, nazywanemu przez nich Czarnym Bejem. Zamieszkała z nim na zamku w Czachticach (obecnie na Słowacji). Powiła mu czwórkę dzieci: Annę, Urszulę, Katarzynę i Pawła. Zarządzała majątkiem w czasie częstych nieobecności męża, spowodowanych wyprawami wojennymi oraz po jego śmierci. Z jej zachowanej korespondencji wyłania się obraz sprawnej administratorki rozległych dóbr, twardo dochodzącej swych praw w sporach z mężczyznami oraz kochającej matki, zatroskanej o zdrowie swych dzieci. Została jednak zapamiętana jako seryjna morderczyni i wampirzyca, żeński odpowiednik Draculi. Jednoznacznie negatywnie oceniali ją zarówno słowaccy nacjonaliści jak też historiografia marksistowska. Próby rehabilitacji podjęli natomiast historycy węgierscy.
Elżbiecie Batory przypisuje się (słusznie bądź nie) zamiłowanie do torturowania służących (wyłącznie płci żeńskiej). Nauczyła się tego od męża, lubiącego torturować tureckich jeńców. Zły wpływ wywarła na nią również jej ciotka, Klara Batory, lesbijka, z upodobaniem oddająca się samobiczowaniu. W repertuarze Elżbiety znajdowało się:
- bicie do krwi,
- krępowania aż do zmiażdżenia ciała,
- wypalanie włosów łonowych nagim dziewczętom,
- obcinanie palców,
- wkładanie zapalonej świecy lub rozżarzonego pogrzebacza do pochwy,
- odgryzanie kawałków ciała,
- zmuszanie nagich ofiar do zbierania chrustu zimą, a także do kanibalizmu i autokanibalizmu,
- oblewanie dziewcząt wodą i czekanie aż zamarzną na mrozie,
- smarowanie nagiej dziewki miodem i wystawianie jej na użądlenia owadów (tortura znana również w starożytnym Rzymie),
- zmuszanie do trzymania w dłoni rozpalonej monety lub jedzenia mocno gorącej bułki (kara za próby kradzieży pieniędzy lub żywności),
- wbijanie szpilek pod paznokcie lub w sutki,
- zaszywanie ust,
- zamykanie wewnątrz żelaznej dziewicy (to ostatnie jest tylko legenda, na zamku w Czachticach nie znaleziono tego narzędzia tortur).
Zasłynęła zwłaszcza z kąpieli we krwi dziewic w celu zachowania młodości. Brała je zawsze o godzinie 4. 00 rano, co miało uzasadnienie magiczne. Początkowo jej ofiarami padały wieśniaczki zatrudnione jako służące, później też młode szlachcianki oddane jej na naukę dworskiej etykiety. Popełniała morderstwa (początkowo przypisywane wampirom) również podczas podróży po Czechach, Morawach, Austrii i Polsce. Wspólnikami jej zbrodni byli służący; Anna Darvula, wiedźma Dorko, Ilona Jó (była jej dzieci), karzeł Fičko oraz praczka Katalina, której powierzono zacieranie śladów. Ta ostatnia jako jedyna próbowała sprzeciwiać się hrabinie, za co była okrutnie karana.
Przypisywano jej również działalność okultystyczną. Zasięgała porad wiedźm, jasnowidzów i alchemików (podobnie jak zresztą wielu innych władców w jej czasach, również polskich). Jako trucizny (działającej poprzez skórę lub odzież) używała krwi czarnej kury zabitej białą pałka 1. Próbowała otruć króla Macieja II Habsburga (1557 – 1619) szarym ciastem. Odmawiała inwokację do 99 czarnych kotów, aby szkodziły jej wrogom.
Vlad Dracula i Elżbieta Batory byli pierwszymi znanymi wampirami – arystokratami. Wcześniej w wierzeniach ludowych przeważali krwiopijcy pochodzenia plebejskiego. Zagadnienie to szczegółowo omówił Bartłomiej Grzegorz Sala w świetnej książce ,,W górach przeklętych. Wampiry Alp, Rudaw, Sudetów, Karpat i Bałkanów’’ 2. Miała przedślubne dziecko z inkubem. Bardziej prawdopodobne, że straciła cnotę ze swoim poddanym, którego później ukarała kastracją i rzuceniem jego odciętego przyrodzenia psom. Zamieniała się w czarnego kota. W dniu jej śmierci rozpętała się burza, zaś jej duszę zabrał do piekła zabrał sam Lucyfer. Przemieniona w wampirzycę uciekła z grobu. Niektórzy uważają, że jej prawdziwe miejsce pochówku znajduje się na północy Polski. Przypisuje się jej też prowadzenie dziennika zawierającego dokładne opisy zbrodni. Księgi tej jednak nigdy nie odnaleziono.
Powodem upadku zbrodniarki było mordowanie przez nią szlachcianek. W jej czasach okrutne traktowanie poddanych, służby czy niewolników było niestety akceptowalne, ale mordowanie osób równym stanem już nie. Aresztował ją palatyn Jerzy VII Thurzo (1567 – 1616). Jej wspólnicy (poza Kataliną) zostali skazani na śmierć. Sama hrabina została bez formalnego procesu osadzona na resztę swych dni w całkiem wygodnym areszcie domowym. Legenda mówiąca o zamurowaniu jej żywcem, rozmija się z prawdą. Córki wyparły się jej, zaś syn próbował bronić matki. Do końca życia odmawiała przyznania się do winy.
Jej czarną legendę w historiografii zapoczątkował XVIII – wieczny, węgierski jezuita Laszlo Turoczy (1682 - 1765), zwolennik Habsburgów, w dziele ,,Ungaria suis cum regibus’’. Argumenty sceptyków odwołują się do biologii (człowiek ma zaledwie 4 – 6 litrów krwi, która szybko krzepnie, co stawia kąpiele hrabiny pod znakiem zapytania). Wśród chłopstwa panowała wysokiej śmiertelność z powodu licznych epidemii (służące były zbyt cenne, aby je mordować, Batory była na to zbyt praktyczna). Zeznania świadków były niepewne, bazujące na pogłoskach, a nie na autopsji. Wreszcie Habsburgów mogli mieć zamiar usunięcia rywalki (liczącej się na scenie polityczne i bogatszej od samego króla Węgier). Zdaniem węgierskiej prawniczki, która jako pierwsza podjęła się rehabilitacji Elżbiety Batory, hrabina leczyła chłopki siedmiogrodzkimi metodami nieznanymi na Słowacji. Blizny po jej zabiegach były mylnie brane za dowody tortur.
Choć w powszechnej świadomości jest mniej znana od Draculi, odcisnęła swój ślad na popkulturze. Uważa się ją za pierwowzór złej królowej z ,,Królewny Śnieżki’’ (obie przeglądały się godzinami w lustrze i były gotowe do zbrodni, by zachować urodę) oraz Johanny z Gozdawy z opowiadania Zygmunta Krasińskiego ,,Mściwy karzeł i Masław, książę mazowiecki’’ (1828 r.) 3. Zacytowany na początku tego posta fragment o krwawej kąpieli tytułowej bohaterki ,,Mistrza i Małgorzaty’’ mówi sam za siebie. W 1932 r. ukazała się powieść ,,Pani na Czachticach’’ słowackiego pisarza, Jožo Nižnańskiego (1903 – 1976), znana polskiemu czytelnikowi dopiero od 2011 r. Legenda o należącej do Krwawej Hrabiny żelaznej dziewicy została wykorzystana w amerykańskim komiksie ,,Hellboy’’ Mike’a Mignoli. Wysoce wątpliwy jest natomiast wpływ na ,,Draculę’’ Brama Stokera.
1 Czarna kura miała zastosowanie w wielu ludowych praktykach magicznych do czego nawiązał Andrzej Pilipiuk w książce ,,Weźmisz czarno kure...’’ z cyklu o Jakubie Wędrowyczu.
2 Odsyłam do posta: ,,W górach przeklętych. Wampiry Alp, Rudaw, Sudetów, Karpat i Bałkanów’’.
3 Johanna z Gozdawy była pierwowzorem Johanny z Arazji z mojego opowiadania fantasy ,,Pomoc bociana’’, dostępnego na tym blogu.
