Modliszki

Modliszki są rzędem owadów najbliżej spokrewnionych z … karaluchami. Ich nazwa wiąże się z budową anatomiczną – mają odnóża chwytne (podobne jak u skorupiaka – rawki modliszkowatej), które w stanie spoczynku przypominają ręce złożone do modlitwy. W Polsce reprezentowane przez modliszkę zwyczajną zasiedlają wszystkie kontynenty z wyjątkiem Antarktydy. Wyróżniamy ponad 2 000 gatunków tych owadów. Co o nich wiemy?

Modliszka zwyczajna jest zielona co pozwala jej maskować się wśród roślinności. Głowa ma kształt odwróconego trójkąta, u dołu zakończonego aparatem gębowym gryzącym, po bokach mieszczącego wyłupiaste, żółte oczy złożone, zaś na górze badaniem otoczenia zajmują się długie, nitkowate czułki. W powietrzu modliszka porusza się za pomocą skrzydeł. Pierwsza para odnóży przekształcona w składający się jak scyzoryk aparat chwytny, uzbrojony w ostre, chitynowe kolce. Odwłok jest wydłużony. Modliszka zwyczajna osiąga 50 mm długości (samiec) i 75 mm długości (samica). W stadium jaja żyje 8 – 9 miesięcy, 3 miesiące w stadium nimfy i kilka tygodni w stadium imago.

Oczywiście nie wszystkie modliszki wyglądają jednakowo. Tropikalne modliszki – kwiaty z Azji Południowo – Wschodniej ubarwieniem upodabniają się do płatków kwiatów.

Tropikalne Mantodea (łacińska nazwa omawianej grupy) z rodziny Choeradodinae są ciemnozielone, mają żółte odnóża chwytne i charakterystyczne, mocno spłaszczone tułowie, co upodabnia je do liści.

Czytając o ich odnóżach chwytnych, gryzących aparatach gębowych i maskującym ubarwieniu łatwo się domyśleć, że są to owady mięsożerne. Polują na inne owady, uprawiają kanibalizm (do tej sprawy jeszcze dojdziemy), ich łupem padają też pająki, a nawet skorpiony. Wystrzegać się tych żarłocznych insektów powinny również mniejsze od nic żaby i jaszczurki, którym grozi przepołowienie. Broniąc się przed człowiekiem, modliszka może przeciąć jego skórę, zarówno aparatem gębowym jak i przednimi kończynami. Schwytane zwierzę, nawet jeśli jest cięższe od napastnika, z chwilą złapania traci wszelkie szanse ratunku. Konsumpcja rozpoczynana jest od aparatu gębowego, następnie głowy i trwa nieprzerwanie aż do momentu kiedy ze zdobyczy zostaną się tylko jelita, skrzydła i końce odnóży. Po posiłku odwłok pęcznieje 2 -lub 3 – krotnie. Zdarza się, że modliszka może dwiema łownymi kończynami schwytać dwa owady, każdego trzymając w oddzielnym ,,potrzasku’’. Ulubionym specjałem modliszki są ćmy – owad chwyta je nawet w trakcie posiłku. To prawda, że ofiary modliszek są pożerane żywcem, ale nie potępiajmy ich za to, chociażby dlatego, że sami jesteśmy w wielu przypadkach niewiele lepsi. Wodę uzyskują spijając rosę.

Natomiast w samoobronie oprócz ,,ostrych narzędzi’’ modliszki dysponują zdolnością do imitowania syku węży, zaś modliszka zwyczajna posiada dwie biało – czarne plamy podobne do oczu co ma odstraszać potencjalnych napastników.

Modliszki są rozdzielnopłciowe i jajorodne. Występuje u nich dymorfizm płciowy przejawiający się głównie w różnicy osiąganych rozmiarów ciała (samiec modliszki zwyczajnej jest jasnobrązowy). Ich zaloty to podręcznikowy przykład formy kanibalizmu, zwanego ,,syrenizmem’’, kiedy to samica zjada samca (nazwa pochodzi od mitycznych syren wabiących żeglarzy śpiewem). Samiec podchodzi nawiązuje kontakt skinieniem głowy, na co samica odpowiada. Potem następuje zapłodnienie, a kiedy samiec przestaje być potrzebny, zapłodniona samica spożywa go. Jednakże zaobserwowano to zjawisko w terrariach (insektariach), gdzie teren, na którym przebywały owady był bardzo ograniczony, natomiast w naturalnym środowisku samiec po zakończeniu kopulacji oddala się bez przeszkód. Nawiasem mówiąc podobne zjawisko ma miejsce u pająków. Modliszki nie przejawiają instynktu macierzyńskiego. Jaja składają w kokonach, zaś rozwój przechodzą niezupełny. Z jaj wykluwają się nimfy, od imago różniące się brakiem skrzydeł (modliszki mają dwie pary skrzydeł podobnie jak ważki).

Ze względu na syrenizm, w ludzkiej kulturze (min. u Witkiewicza) modliszki symbolizują kobiety doprowadzające do zguby mężczyzn.

Omawiając ich znaczenie należy zauważyć rolę jaką odgrywają w regulowaniu ilości innych owadów. Modliszka zwyczajna jest pod całkowitą ochroną prawną, toteż nie można jej hodować w domowych insektariach, ale jest tam miejsce dla egzotycznych gatunków – modliszki różowopręgiej, gwinejskiej, szmaragdowej, rogatej, oraz storczykowej. Nie zagrożona bezpośrednim tępieniem modliszka zwyczajna ginie w naszym kraju z powodu zmian klimatycznych. Znajduje się w Polskiej Czerwonej Księdze.