,,Bazyliszek symbolizuje zło, grzech, diabła, Antychrysta, karę boża, groźbę; człowieka złego, zawistnego, podstępnego, 'złe oko', złośliwe spojrzenie, strażnika skarbu; władzę królewską uśmiercającą każdego, kto nie oddaje jej czci; cztery pory roku; kobietę rozwiązłą niszczącą mężczyzn (...), ladacznicę.
Zwierzę legendarne, wymienione w Biblii kilkakrotnie, ale w wielu przekładach występujące jako jadowity wąż lub żmija. 'Z korzenia wężowego wyjdzie bazyliszek, a płodem jego będzie smok latający' (Izajasz 14,29). 'Bo oto ja puszczę na was węże bazyliszki, na które nie ma zaklęcia, i pokąsają was, mówi Pan' (Jeremiasz 8,17). 'Po żmiji i bazyliszku chodzić będziesz i podepczesz lwa i smoka' (Psalm 91 13). Zwierzęta te wyobrażają niebezpieczeństwa czyhające na człowieka wierzącego. Bazyliszek występuje w podaniach hellenistycznych i rzymskich w postaci małego węża (może egipskiej kobry) zwanego po gr. basíliskos, zdrobn. od basileús 'król', który zabijał wzrokiem lub oddechem ludzi i zwierzęta, oprócz łasicy, wydzielającej skuteczny przeciw niemu jad. Według Pliniusza (Historia naturalna 8) bazyliszek to wąż z Cyrenajki, którego syk zmusza inne węże do ucieczki. Oddech jego pali trawę, niszczy krzewy, rozsadza kamienie. Gdy jeździec ugodzi go włócznią, jad bazyliszka pobiegnie po włóczni i zabije jeźdźca wraz z koniem. Bazyliszek ginie od oddechu łasicy i od piania koguta, a posuwa się naprzód z uniesionym do połowy ciałem (prawdopodobnie mowa tu o kobrze królewskiej, zwanej też okularnikiem lub wężem Kleopatry, i o jej pogromcy - ichneumonie, czyli manguście). Nazwa bazyliszka pochodzić ma według Pliniusza od białej plamki na łebku.
Według poglądów średniowiecznych nazwa pochodzić ma od złotej korony, jaką bazyliszek zwykł nosić jako władca smoków i węży. Zabić go można było za pomocą lustra, gdyż podobnie jak Meduza, sam się wtedy zabijał wzrokiem; inny, ryzykowny sposób to zawieszenie szklanej kuli nad łbem potworka - wtedy ginie od własnego oddechu; inny - dzwonienie szklanym dzwonkiem. W średniowiecznym chrześcijaństwie był symbolem zła, diabła, szatana, Antychrysta, przy czym łasica reprezentowała Chrystusa, a szklana kula - Madonnę. Na wizerunkach owych czasów Chrystus depce bazyliszka (podobnie jak na innych - smoka, żmiję lub lwa) przedstawianego często z grzebieniem o trzech szpicach albo potrójnym ogonem (inwersja Trójcy Świętej); bazyliszek pożerający sam siebie od ogona (...) reprezentował cykliczne nawroty pór roku. W średniowiecznej Historii Aleksandra Wielkiego (tł. polskie 1510), w rozdziale pt. Jako Aleksander wszedł w podoł ciemny, a tam nalazł bazyliszka, król zabił gada za pomocą lustrzanej tarczy. W alegoriach sztuk wyzwolonych bazyliszek był emblematem Dialektyki.
Od początku XVII w. bazyliszek zaczął już występować jako potworek wykluty z gnoju albo z koguciego jaja wysiedzianego przez węża, a kształty jego łączyły tułów koguta lub indyka z głową węża lub ropuchy i ogonem żmii. Ginie jak dawniej, od zapachu łasicy lub piania koguta.
Bazyliszek wyobrażeniem kobiety - wampa. 'Człowiek może ujść stryczka i kulki, niejeden przeżył leków pigułki, lecz ginie każdy, kto się tknie kobiety; ten bazyliszek zabija, niestety' (Opera żebracza 2,8, aria 26 Johna Gaya).
W legendach polskich bazyliszki wykluły się w XVI w. w piwnicach kilku domów: w Warszawie na Starym Mieście, w Wilnie i w krakowskich Krzysztoforach, wszystkie zabite przez śmiałków za pomocą zwierciadła.
Wzrok, spojrzenie bazyliszka, oczy jak u bazyliszka - zabójcze, przenikliwe, złowieszcze. 'Na to zadrżał Asesor, puścił z rąk kieliszek, utopił w Tadeuszu wzrok jak bazyliszek' (Pan Tadeusz 1, 724 - 5 Mickiewicza).
Krew bazyliszka zwana też krwią Saturna miała przynosić szczęście i była amuletem przeciw czarom; recepty na nią nie dochowały się w farmakopei.
W alchemii: ogień dokonujący transmutacji.
W heraldyce: groźba.
Nazwę bazyliszków nadano nadrzewnej jaszczurce z rodziny legwanów, zwanej też kapturnikiem'' - Władysław Kopaliński ,,Słownik symboli''
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz