,, [...] Stanowiła ona najbardziej jaskrawe zaprzeczenie zadawnionych wad ustrojowych, które w ciągu ostatnich stuleci przywiodły Polskę nad skraj przepaści. Pod względem społecznym zachowawcza, poręczała szlachcie całość jej przywilejów, względem mieszczan przyjmowała ustawę z 18 kwietnia, w stosunku do warstwy włościańskiej ograniczała się do wzięcia jej 'pod opiekę prawa i rządu krajowego' oraz nadania sankcji państwowej umowom pomiędzy dziedzicami dóbr a ich poddanymi. - W zakresie ustroju państwowego wprowadzała natomiast przeobrażenia natury zasadniczej w kwestjach obsadzania tronu, sejmu i władzy wykonawczej. Znoszono wolną elekcję, ogłaszając tron polski elekcyjnym przez familję, dziedzicznym przez osoby. Następstwo po St. Auguście oddano elektorowi saskiemu Fryd. Augustowi i jego potomstwu. W zakresie prawodawstwa zapewniono izbie poselskiej supremację nad senatem, zniesiono jednomyślność, liberum veto i konfederację, stworzono sejm gotowy, t. j. wybierany na dwa lata i mogący być zwołany każdej chwili, posłom nadano charakter reprezentantów całego narodu. Król, pozbawiony kontrybucyj prawodawczych, wetował to sobie w zakresie władzy wykonawczej. Otrzymał prawo nominacji biskupów, senatorów, ministrów i innych urzędów wykonawczych, naczelne dowództwo nad armią i mianowanie wszystkich oficerów, prawo łaski, wreszcie przeważające stanowisko w rządzie, zwanym strażą praw, złożonym z prymasa i pięciu ministrów w udziałem marszałka sejmu i następcy tronu. Dobór członków straży zależał od króla, który w decyzjach nie był też wiązany uchwałami większości, z tem, że każda rezolucja musiała być kontrasygnowaną przez jednego z ministrów. Zasada odpowiedzialności parlamentarnej przejawiała się w postanowieniach, w myśl których sejm mógł każdego z ministrów postawić w stan oskarżenia lub większością dwóch trzecich głosów usunąć z urzędu. Straży podlegały komisje: skarbu, wojska i policja. Co 25 lat miał się zbierać sejm nadzwyczajny, którego zadaniem miała być rewizja konstytucji.
Ustawa 3 maja była najdojrzalszym przejawem staropolskiej myśli politycznej. Czerpiąc soki z pracy reformatorskiej całego pokolenia statystów, z owoców myśli Leszczyńskiego, Konarskiego, Zamoyskiego, Staszica i Kołłątaja, świadczyła zarazem o żywym kontakcie z myślą europejską, od fizjokratów i kameralistów do Monteskiusza i Rousseau'a. Daleka od radykalizmu współczesnych poczynań rewolucji francuskiej, przygotowywała na dalszą metę przeobrażenie stosunków społecznych, zacierając jaskrawy przedział pomiędzy szlachtą a mieszczaństwem, podnosząc wartości twórcze warstwy włościańskiej. Znosiła osławione anomalje ustroju, stwarzała nowocześnie zorganizowany parlamentaryzm i tęgi, sprężysty rząd, godząc w doskonały sposób wolność społeczeństwa z postulatami autorytetu i siły państwa. Dawała wielkie świadectwo odrodzenia patrjotyzmu i myśli politycznej. Z uznaniem przyjęła ją zagranica, pochwały na jej cześć wywodzili mężowie stanu tej miary co Sieyes i Burke, najwyższe zaś uznanie wyraził jej mimowoli Hertzberg, pisząc 'Polacy zadali monarchji pruskiej cios ostateczny, wprowadzając dziedziczną monarchję i uchwalając konstytucję, która warta jest więcej, aniżeli angielska'. [...]'' - ,,Encyklopedia Powszechna Wydawnictwa Gutenberga tom 13 Polska''
Sława Polsce i Jej Królowej, Maryi!
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz