,,Kojiki''

 

,,Królewna Idianaki ucieka przed smokiem, który ma cztery łapy purpurowe, a cztery złote. Królewicz Itonagi śpi pod drzewem. Nie wie w jakim niebezpieczeństwie są małe stopy Idianaki. A smok jest coraz bliżej. Gna Idianaki do morza. W każdym oku ma dziewięć czarnych piorunów. Królewicz Itonagi śpi. Królewna rzuca za siebie grzebień. Staje siedemnastu rycerzy i rozpoczyna się krwawa walka. Giną jeden po drugim. Zbyt długo przebywali w czarnych włosach Idianaki. Zniewieścieli doszczętnie. Królewicz Itonagi znalazł nad brzegiem morza ten grzebień. Zbudował dla niego marmurowy grobowiec. Kto widział, aby dla grzebienia budować grobowiec? Ja widziałem. Działo się to w dzień drzewa i źrebca’’ - Zbigniew Herbert ,,Bajka japońska’’

Na studiach przeczytałem po raz pierwszy japoński epos narodowy, a zarazem święty tekst shintoizmu ,,Kojiki czyli Księgę dawnych wydarzeń’’ (jap. ,,Kojiki’’). W 712 r. księgę tę skompilował z wcześniejszych tradycji, dworski urzędnik Ō – no Yasumaro (? - 723) za panowania cesarzowej Gemmei (661 – 721). Przekładu na język polski dokonał japonista, prof. Wiesław Kotański (1915 – 2005).

Epos dzieli się na trzy zwoje:

- pierwszy opowiadający o czynach bogów,

- drugi mówiący o pierwszym cesarzu Jimmu i jego piętnastu następcach,

- trzeci opisujący dzieje od cesarza Nintoku do cesarzowej Suiko.

,,Kojiki’’ zawiera wiele barwnych mitów o istotach boskich i półboskich.

Izanagi i Izanami byli parą demiurgów, którzy przybyli z nieba z zadaniem stworzenia świata (dla autora mitu, stworzenie Japonii było równoznaczne ze stworzeniem całego świata). Izanagi wziął świętą włócznię (symbol falliczny) i zamieszał nią w pierwotnym szlamie, aby utwardzić ląd. Razem z Izanami odprawił rytuał zaślubin polegający na chodzeniu wokół słupa. Początkowo rytuał został przeprowadzony nieprawidłowo; Izanami odezwała się pierwsza i ,,za karę’’ urodziła dziecko miękkie jak pijawka, które następnie porzuciła. Za drugim razem, to Izanagi odezwał się pierwszy. Owocem związku pary demiurgów były Wyspy Japońskie i liczne bóstwa. Izanami umarła poparzona rodząc boga ognia Kagutsuchiego i przeniosła się do krainy zmarłych. Izanagi udał się w ślad za nią, lecz przeraził się gdy ujrzał jak oblazło ją robactwo. Rzucił się do ucieczki, zaś Izanami wysłała za nim w pościg piekielne jędze. Izanagi bronił się przed nimi rzucając za siebie smakowite pędy bambusa, aż uciekł. Po powrocie do świata żywych, poddał się rytualnej ablucji, dającej początek nowej generacji bogów.

Amaterasu była boginią Słońca i najważniejszą postacią shintoistycznego panteonu. Zrodziła się kiedy Izanagi przemywał jedno oko po powrocie z zaświatów (z drugiego oka zrodził się jej brat Tsukiyomi, bóg Księżyca). Atrybutem solarnej bogini było zwierciadło. Ciężko obrażona przez drugiego ze swych braci, Susanoo, schowała się w jaskini przez co świat pogrążył się w ciemnościach. Na szczęście bogini Amenouzume zdołała wywabić ją z groty. Innym razem Amaterasu i Susanoo rywalizowali ze sobą rozgryzając drogie kamienie i powołując z nich do życia kolejne duchy. Od Amaterasu wywodzi się japoński ród cesarski.

Susanoo był porywczym i nieokrzesanym bogiem wiatru i burzy, zrodzonym w chwili gdy Izanagi przemywał nos. Zazdrościł władzę siostrze. Kiedy niszczył groble i bezczelnie oddawał kał w izbie mieszkalnej, Amaterasu próbowała go bronić. Jej cierpliwość skończyła się jednak, gdy Susanoo obdarł ze skóry źrebaka. Po powrocie bogini Słońca z groty, jej bratu ogolono brodę i wyrwano paznokcie, po czym został wygnany na Ziemię. Zrehabilitował się tam broniąc dziewczyny przez ośmiogłowym wężem, na którego grzbiecie rosły drzewa. Susanoo zwabił potwora w pułapkę za pomocą sake i obciął mu głowy mieczem. W tym czasie dziewczyna spoczywała bezpiecznie we … włosach boga burzy zamieniona przez niego w grzebień.

Ukemochi była boginią wiktuałów, zamordowaną przez porywczego Susanoo, kiedy chciała go poczęstować nim udał się na wygnanie. W jej głowie znajdowały się jedwabniki, w oczach – ryż, w uszach – proso, w nosie – czerwona fasola, w łonie – żyto, zaś w odbycie – soja.

Amenouzume nakłoniła rozgniewaną boginię Amaterasu do wyjścia z jaskini rozśmieszając ją za pomocą striptizu (istnieje analogia między tą opowieścią, a greckim mitem o Baubo i Demeter). Innym razem Amenouzume pytała wszystkie morskie stworzenia czy będą służyć bogom, zaś gdy strzykwa milczała, bogini za karę rozcięła jej otwór gębowy.

Pewien zając chcący oszukać rekiny kazał się im się ustawić w szeregu, aby samemu móc po ich grzbietach dostać się na sąsiednią wyspę. Gdy już miał znaleźć się na brzegu, zaczął szydzić z oszukanych ryb, aż jedna z nich za karę obdarła go ze skóry. Podobny motyw występuje w wielu dalekowschodnich baśniach. W oryginale rekiny nazywały się ,,wani’’. Słowem tym współcześni Japończycy określają krokodyle, które jednak w czasach gdy toczy się akcja eposu nie były znane w Kraju Kwitnącej Wiśni (dlatego tłumacz zdecydował się na rekiny).

Watatsumi był smoczym bogiem morza, posiadającym perły kontrolując pływy morskie. Dał je Hooriemu, synowi Ninigiego, który poszukiwał zaginionego haczyka na ryby należącego do jego starszego brata Hodoriego. Hoori poślubił córkę morskiego boga, boginię Toyotama – hime i stąd w żyłach cesarzy Japonii płynie smocza krew.

Pierwszy cesarz Jimmu, potomek bogini Amaterasu, krwawo rozprawił się z półdzikimi, ogoniastymi ludźmi nazywanymi tsuchigumo (ziemnymi pająkami), którzy nie chcieli uznać jego władzy. Podobny sposób dehumanizacji przeciwnika występuje w wielu innych opowieściach i dotyczy min. Dasów z mitologii indyjskiej.

Wśród bohaterów eposu są pierwsi, z reguły legendarni cesarze Japonii.

W najstarszym okresie, zwanym Jomon (XII wiek p. n. e. - 300 p. n. e.) byli to: wspomniany już Jimmu, Suizei, Annei, Itoku, Kōshō i Kōan.

W okresie Yayai (ok. 300 p. n. e.- 300 n. e.) panowali: Kōrei, Kōgen, Kaika, Suijin, Suimin, Keikō, Seimu, Chūai i regentka Jingū.

W okresie Kofun (ok. 300 – 538) panowali: Ōjin (wcielenie boga wojny Hachimana), Nintoku, Richū, Hemei, Ingyō, Ankō, Yūryaku, Seinei, Kenso, Ninken, Buretsu, Kaitai, Anken i Senka.

Z okresu Asuka (538 - 710) pochodzą pierwsi historyczni władcy Japonii: Kimnei, Bidatsu, Yōmei, Sushun i cesarzowa Suiko.

W księdze tej nie brakuje motywów, które europejskiemu odbiorcy mogą się wydać dziwaczne, a nawet obsceniczne jak: duch siedzący na czubku miecza, czy kobieta zapłodniona przez boską strzałę w czasie oddawania stolca do kanału.

,,Kojiki’’ to księga trudna w lekturze ze względu na bardzo rozbudowane imiona i przydomki postaci (w zapamiętaniu nie pomaga przełożenie ich przez tłumacza na język polski). Postać boga burzy Susanoo – o – No – Mikoto jest jednym z bohaterów komiksów fantasy ,,Sandman’’ Neila Gaimana i ,,Lucyfer’’ Mike’a Careya.