,,Kopalnie króla Salomona''

 

,,Król Salomon zbudował flotę w Esjon – Geber koło Elat nad brzegiem Morza Czerwonego w kraju Edomu. Hiram zaś przysłał do tej floty swoje sługi, żeglarzy znających morze, [aby byli] razem ze sługami Salomona. Po pewnym czasie wyruszyli do Ofiru i wzięli stamtąd czterysta dwadzieścia talentów złota i przynieśli królowi Salomonowi’’ - 1 Krl 9, 26 - 28

W 1999 r. wysłuchałem z kasety ,,Kopalni króla Salomona’’ (ang. ,,King Solomon’s Mines’’), powieści lost race fiction Henry’ego Ridera Haggarda (1856 – 1925) z 1885 r. ,,Kopalnie...’’ są często uważane za realistyczną powieść przygodową, choć Andrzej Sapkowski w ,,Rękopisie znalezionym w smoczej jaskini’’ zalicza ją do wczesnych utworów fantasy.

Tytuł nawiązuje do XIX – wiecznych teorii lokalizujących biblijny Ofir na terenach dzisiejszego Zimbabwe (wówczas brytyjskiej kolonii Południowego Zambezi) na południu Afryki. Już w XVI – XVII wieku kupcy arabscy z Sofali w Mozambiku opowiadali Portugalczykom o królu Salomonie jako budowniczym Wielkiego Zimbabwe.

W omawianej powieści po raz pierwszy pojawił się angielski podróżnik i myśliwy, Allan Quatermain. Wyruszył na wyprawę z Sir Henrym Curtisem i kapitanem Goodem. Celem było odnalezienie zaginionego brata Henry’ego, który poszukiwał tytułowych kopalni. Anglikom towarzyszył Murzyn Umbopa, który później okazał się zaginionym królem Ignosim. (Wątek ten przypomina losy Kalego z powieści ,,W pustyni i w puszczy’’ Henryka Sienkiewicza, który z niewolnika stał się królem plemienia Wa - hima).

Podróżnicy dotarli na ziemię fikcyjnego plemienia Kukuanów, których stolica nazywała się Loo. Używali rzeczywiście istniejącego języka IsiZulu. Krwawe rządy nad Kukuanami sprawował uzurpator Twala przy pomocy starej czarownicy, Gagool. Miały ofiary z ludzi. Wrogo nastawieni, kukuańscy wojownicy uznali Anglików za bogów, gdy Good wyjął swą sztuczną szczękę. (Zawsze tak czynił pod wpływem stresu).

Anglicy wywołali bunt plemienia przeciw tyranowi, wykorzystując w tym celu zaćmienie Księżyca. (Ten wątek z kolei kojarzyć się może z ,,Faraonem’’ Bolesława Prusa). Twala zginął w walce, podczas gdy Gagool zmiażdżyły kamienne drzwi kopalni. Wiedźma zginęła w pułapce, którą przygotowała dla podróżników. Allan i jego towarzysze z wielkim trudem odnaleźli drogę wyjścia z kopalni. Opuścili ją z kieszeniami pełnymi diamentów. Ignosi został królem Kukuanów. Zniósł ofiary z ludzi i polowania na czarownice.

 

Twórczość Haggarda inspirowała E. R. Burroughsa (cykl ,,Tarzan’’), Arthura Conana Doyle’a (powieść ,,Świat zaginiony’’), Rudyarda Kiplinga (,,Człowiek, który został królem’’), H. P. Lovecrafta (opowiadanie ,,W górach szaleństwa’’), Philipa Josego Farmera, R. E. Howarda i Michaela Crichtona. W PRL – u od 1951 r. książki Haggarda były cenzurowane i usuwane z bibliotek.

Warto zwrócić uwagę na antyrasistowskie przesłanie powieści. Negatywne postaci Twali i Gagool są równoważone przez bohaterów pozytywnych: Umbatę – Ignosiego i Foulatę. Quatermain wyrażał podziw dla mądrości Umbaty mówiącego o przemijaniu ludzkiego życia i wzruszającej mowy przeznaczonej na ofiarę Foulaty, wygłoszonej do jej oprawców. Foulata oddała życie ratując Anglików uwięzionych w kopalni. Allan mówił wręcz, że wielu Murzynów bardziej zasługuje na miano dżentelmena niż biali koloniści. Unikał nazywania ich czarnuchami (ang. niggers).

Oglądałem również film ,,Kopalnie króla Salomona’’ z 1985 r., który jednak mocno odbiega od powieściowego pierwowzoru.