,, [...] Sama nazwa zwierzęcia pochodzi z języka Eskimosów, gdzie Mamontu oznacza 'tego, który żyje pod ziemią'. W kosmologii szamanistycznej należy do Dolnego Świata jako strażnik drogi do Krainy Zmarłych (Selkupowie nazywają go 'Zwierzęciem strzegącym Ziemi Zmarłych'): 'mamuty żyją w ziemi i żywią się ziemią'. Im przypisuje się wywoływanie trzęsień ziemi oraz obsuwanie się wiosną brzegów rwących rzek, mianowicie wiosną mamuty zbliżają się do powierzchni ziemi w swych ulubionych miejscach: brzegach rzeki i jezior, gdzie drzewa pochylają się nad lustrem wody, co wywołuje tąpnięcia gruntu. Kiedy wędrują po podziemiach, ziemia drga, a brzegi rzek osypują się, czasami słychać też spod ziemi ich donośny ryk. Mansowie i Jakuci przypisują im też rozbijanie swoim rogiem (w myśl tych wyobrażeń mamut ma jeden róg - podobno europejska koncepcja jednorożca wywodzi się z tej postaci mamuta) wiosną skorupy lodu od spodu (jakucki 'wodny byk' - Szeli). Do tego samego porządku zaliczyć można uznawanie mamuta za 'zwierzę - podporę': zdaniem Selkupów podpiera cały świat, trzymając ziemię na grzbiecie, jak wieloryb (z którym jest zresztą kontaminowany) - 'Bardzo Wielki Zwierz'. Odpowiada więc funkcji 'zwierzęcia zakładzinowego', z którego ofiara stała się początkiem świata, a które po śmierci stanowi podporę ziemi, analogicznie do kompleksu mitycznego byka w neolicie. Tę paralelę wzmacnia jeszcze bardziej opowieść człowieka, jak kiedyś ludzie cierpiący od wielu dni głód znaleźli sterczące z ziemi kły mamuta. Ich szamani zaczęli śpiewać magiczną pieśń, w efekcie której z ziemi stopniowo wyłonił się cały szkielet, po czym obrósł mięsem i stał się źródłem pokarmu na wiele dni, ratując Czukczów od głodu.
Mamut nie zawsze przebywał więc pod ziemią. W mitach ewenkijskich, jakuckich i uralskich funkcjonuje motyw 'zesłania'. Kiedyś mamutów było tak dużo i były tak ciężkie, że obawiając się, iż zdepczą całą ziemię, Ürung ajyy tojon zesłał je pod ziemię. Ewenkowie twierdzą, że mamut (Szeli) jest też zwierzęciem kosmogonicznym. To on swoimi potężnymi kłami miał wyorać świat z pierwotnego błota (...), po czym zaczął razem z innym zwierzęciem kosmogoniczym - wężem Dżabdiar kształtować ziemię. Gdzie przepełz wąż, tam powstawały koryta rzek, gdzie układał się Szeli, tam wyciskał niszę jeziora. Demiurg Main pragnął jednak płaskiej ziemi i zesłał za karę mamuta i jego potomstwo pod ziemię. Według innej wersji mitu Szeli i Dżabdiar stoczyły walkę ze złym duchem Czuljugdy i w końcu zapędziły go do Dolnego Świata, efektem zaś ich zmagań jest nieregularna rzeźba terenu, same zaś zeszły za nim do Podziemi, by go pilnować. Odtąd mamut jest chtoniczno - akwatycznym władcą ryb i wód, jak Kär - bałyk 'Mamut - wieloryb' Ałtajczyków, czy selkupski 'gospodarz całej ziemi i wody'.
Jako zwierzę mocy, strażnik Zaświatów, gospodarz żywiołów i sfery podziemnej mamut obecny jest w pieśniach i symbolice szamańskiej Syberii w roli zwierzęcego ducha pomocniczego szamanów. Ewenkowie mówią, że mamut jest bogiem dla mieszkańców Podziemi. Wydaje się, że stanowi jedną z 'podziemnych' hipostaz ducha tajgi, co widać w jego zmiennokształtności - zwierzęcych metamorfozach Ponieważ mamut jest zwierzęciem 'nieobecnym', więc obrasta w niejasny wygląd. Często przypisuje mu się rogi łosia i rybi ogon, nazywa 'mamutem - rybą', 'mamutem - szczupakiem', 'wodnym bykiem', 'reniferem ziemi' itp. Selkupowie twierdzą, że łosie, które dożywają późnej starości, zmieniają sie w mamuty - w miejsce rogów wyrastają im kły, schodzą pod ziemię i zamieszkują głębiny błot i wód. Podobnie Chantowie i Mansowie mówią o szczupakach, reniferach i niedźwiedziach: te trzy rodzaje zwierząt, należących do symbolicznych upostaciowień trzech światów, po zabiciu wędrują do Dolnego Świata, zmieniają się w mamuty i zapadają pod ziemię. Eńcowie twierdzą zaś, że duchy - mieszkańcy Zaświatów wypasają swoje renifery, którymi są mamuty'' - Andrzej Szyjewski ,,Etnologia religii''
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz