Ajyysyt

 ,, [...] jakucka Ajysyt, co oznacza 'Stwórcza Pani' lub 'Przynosząca narodziny'. Jest to wspólna kategoria żeńskich bóstw płodności (macierzy), zaliczanych do kategorii dobrych duchów ajyy. Mieszkają na wschodzie na bezludziu lub pod najwyższym, osiemnastym niebem Górnego Świata. Drogi do nich strzeże strażnik dróg Mosoj tojon, pilnujący by byle kto nie zawracał głowy Ajyysyt. Najważniejsza z nich i wzorcowa, to córka najwyższego boga Ürung ajyy tojona, zwana [...] Ajyysyt - Ynachsyt - chotun 'Gospodyni - Pani - Krów' [...]. 

 

    Była ona opiekunką rodów i zarządzała w imieniu ojca duszami kut. Otrzymywała je od Ürung ajyy w postaci łabędzi i zanosiła na ziemię. Tam zsyłała je do łon kobiet (lub przekazywała mężczyznom, którzy za pośrednictwem aktu płciowego wcielali je do łon kobiet, albo wkładała je nowo narodzonemu dziecku przez ciemiączko do głowy), dawała na prośbę szamanom, była pośrednikiem między ludźmi a bogami. Ją też wzywano do pomocy przy porodzie, kiedy to łagodzono ją ofiarami (przede wszystkim zaś ofiarowywano łożysko noworodka jako dar zwrotny), oraz do pomniejszych czynności kobiecych. Ajyysyt jest wrogiem mężczyzn, dawniej nie przyjmowała w ogóle szamanów płci męskiej i jedynie szamanki mogły się z nią kontaktować. Mleko z jej piersi ustokrotnia moc szamańską. Na ziemi pojawia się wezwana do porodu, przybierając postać klaczy o trzydziestosążniowym ogonie i srebrzystej sierści, łabędzia, zazwyczaj jednak ludzką. [...] Towarzyszył jej orszak 7 młodzieńców i 7 dziewic. Powracała do Górnego Świata trzy dni po porodzie. Jeśli zaś położnicy pisana była śmierć, wówczas Ajyysyt w ogóle się nie pojawiała.

 

    Podobną rolę zarządzającej duszami bydła pełniła Isegej Ajyysyt, koni - Dżösögöj Jeichsyt, psów i lisów - Norołuja Jeichsyt lub Duodaan. Przed ich siedzibą mieszkała 'fałszywa' Ajyysyt dająca dusze dzieci i bydła, które umierały zaraz po urodzeniu. Szaman, który wędrował do nieba po dusze dla matki, musiał nie dać się oszukać wyglądem 'fałsztwej Ajyysyt' i wyminąwszy ją dotrzeć i przekonać tę właściwą. Jeśli Ajyysyt uporczywie odmawiała rodzicom dziecka, wówczas można było zwrócić się do opiekunki psów Norołuja Ajyysyt lub do Dżyłga chana chotoj ajyy - bóstwa losów'' - Andrzej Szyjewski ,,Etnologia religii''

Pani Krowiarka (Ynachsyt - chotun) jest jedną z bohaterek mojej powieści fantasy ,,Tatra. Suplement''.