W czerwcu 2024 r. przeczytałem ,,Firosetę i czary. Bajki znad Morza Śródziemnego’’, pióra Natalii Gałczyńskiej (1908 – 1976), żony poety Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego. Antologia składa się z 12 baśni z Francji (Prowansja, Korsyka), Hiszpanii (Katalonia, Andaluzja), Włoch (Neapol, Sycylia), Syrii i Turcji. Autorka korzystała przy pisaniu zbioru z takich prac jak:
- Giambattista Basile ,,Pentameron’’ (XVII wiek)1,
- Emmanuel Cosquin ,,Contes populaires de Lorraine compares avec autres provinces de France et des pays entragers’’ (1900),
- Edouard Laboulaye ,,Contes du Midi’’.
Akcja tych opowieści rozgrywa się w bliżej nieokreślonej przeszłości, zarówno w lokacjach rzeczywistych (Prowansja, Sycylia) jak również w miejscach fantastycznych; w Srebrnym Kraju (królestwie czarodziejów), Kraju za Niebieskimi Górami (gdzieś na Bliskim Wschodzie 2) i w Podobłocznym Państwie. Ryc. poniżej za: ,,To dla pamięci''.
Fantastyczne istoty i rekwizyty
Tytułowa Firoseta była wróżką ze Srebrnego Kraju, córką Króla Czarodzieja. Miała cztery kochające siostry; dwie pary bliźniaczek. Potrafiła latać na doczepionych skrzydłach (możliwy ślad greckiego mitu o Dedalu i Ikarze). Pokochała prowansalskiego księcia Rajmunda. Posiadała władzę nad zwierzętami.
Strażnikiem królewien ze Srebrnego Kraju był trójgłowy pies, zionący ogniem i plujący trucizną. Jego pierwowzorem był Cerber z mitologii greckiej.
Dobra Wróżka Mórz z baśni francuskich i włoskich, mogła być wzorowana na greckiej bogini Amfitrycie i jej rzymskim odpowiedniku, Salacji. Obdarzyła gburowatego, lecz w gruncie rzeczy poczciwego rybaka Orsetta (wł. Niedźwiadek) darem spełniających się życzeń. Była to nagroda za ocalenie jej życia przed chcącą ukąsić ją żmiją – miedzianką, której postać przybrała czarownica Marani. Ponadto Wróżka Mórz przywróciła wyskubane włosy lekkomyślnej Klementynce i uzdrowiła jej sparaliżowaną siostrę, Marietę.
Orsetto, którego wszystkie życzenia natychmiast się spełniały, jeździł po mieście, na wiązce trzciny z czterema końskimi nogami. Zrozumiałe, że wzbudzał tym sensację i nawet grożono mu spaleniem na stosie jako czarownikowi. Później kiedy Orsetto wraz z zakochaną w nim księżniczką przebywał w zaczarowanym zamku, obdarzone ludzką mową meble i inne sprzęty domowe ostrzegały go przed złym doradcą imieniem Olio, intrygantem i pochlebcą. W końcu zniecierpliwiony Orsetto teleportował podstępnego dworaka na Księżyc.
Klementynka spotkała w dębowym zagajniku starą czarownicę, która obiecała spełnić każde jej życzenie w zamian za jeden włos. Lekkomyślna dziewczynka, która nie chciała chodzić do szkoły, domagała się coraz bardziej wymyślnych strojów, klejnotów i innych drogocennych podarków, aż została w lesie całkiem łysa. Czarownica znikła jej z oczu razem ze swoimi darami takimi jak złoty deszcz i złoty śnieg. Dziewczynkę uratowało jedynie to, że w jednym z życzeń pomyślała też o zdrowiu dla swojej siostry.
Mówiąca koza, która wszystkie uczucia wyrażała jedynie płaczem, była wierną przyjaciółką królewny Aiszy. W drodze do Kraju za Niebieskimi Górami, azylu przed najazdem Turków, Aisza padła ofiarą szantażu swej niewolnicy, Aminy. W zamian za darowanie życia, Aisza została zmuszona do pracy pasterki, podczas gdy Amina udawała prawowitą księżniczkę. Koza trzykrotnie ostrzegała Aiszę przed próbą uśmiercenia jej zatrutym chlebem przez byłą niewolnicę. Ta syryjska baśń przypomina ,,Gęsiarkę’’ braci Grimm.
Pierścionek Alali, ubogiej rybaczki, szczerze kochającej prowansalskiego księcia Bertranda, zdobił kamyk w kolorze akwamaryny. Kiedy książę uwięził Alalę, wierząc kłamstwom damy dworu, pierścionek przybrał postać niebieskiego ptaka. Ludzkim głosem wygarnął księciu jego okrucieństwo i głupotę, po czym odleciał. Bertrand czym prędzej kazał uwolnić Alalę i błagał ją o przebaczenie.
W korsykańskiej baśni występował ptak Symurg (Simurg), zapożyczony z mitologii perskiej. Przypominał olbrzymiego orła. Kiedy książę Rajan obronił jego pisklęta przed atakiem trójgłowego węża, wdzięczny ptak pomógł mu rozwiązać zagadki księżniczki Pampeluny, władczyni Podobłocznego Państwa i zdobyć jej rękę.
Zaczarowana fujarka z Sycylii pomogła zdemaskować występne księżniczki Mirandę i Selię, które próbowały zabić swą najmłodszą siostrę Fiorinę. Zazdrościły jej bowiem pełnego dzbana poziomek, będącego przepustką do zdobycia korony. Podobny motyw występuje również w polskich baśniach.
Wróżka Leonela o pięknych, niebieskich oczach, dała rycerzowi Pablowi trzy zaczarowane rumaki; białego, czarnego i złotego. Z ich pomocą rycerz trzykrotnie objechał stromy skałę, na której stał zamek okrutnej księżniczki Inez. Wypełniwszy zadanie, które życie wielu jego poprzedników, odrzucił rękę okrutnicy, aby poślubić dobrą wróżkę.
Czarownica Morgana (zapożyczona z legend arturiańskich) była matką młodego czarodzieja Oliwiera. Chciała rozłączyć go z ukochaną Ametą, wyznaczając jej trudne prace (motyw znany już w micie o Erosie i Psyche 3). W końcu zamieniła się we wronę i odleciała. Oliwier poślubiwszy Ametę, porzucił czary.
Książka zawiera przepiękne baśnie klasyczne, mówiące o zwycięstwie dobra i miłości. Występuje w nich wiele prawych, mądrych i odważnych postaci młodych kobiet takich jak Manuela z Hiszpanii (zdemaskowała zbójców), Saida z Turcji (ukrywała się w skrzyni, nie chcąc poślubić starego wuja) i Sacenta z Włoch (kuksańcami nakłoniła swego rówieśnika, rozpieszczonego księcia Karina do nauki alfabetu, a później uratowała go wraz z jego królestwem). Zainteresowanym twórczością Natalii Gałczyńskiej polecam też posta ,,O wróżkach i czarodziejach’’.
2 Przypuszczam, że pierwowzorem Kraju za Niebieskimi Górami z syryjskiej baśni mogła być Armenia, ponieważ władca baśniowej krainy nosił imię Tigran. Nasuwa ono skojarzenia ze starożytnym władcą Armenii, Tigranesem II Wielkim (95 – 55 p. n. e.).
3 Odsyłam do posta: ,,Metamorfozy albo Złoty osioł’’.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz