Cyganie

,,Pani Rywałdu, Matko Cyganów w rozgwieżdżonych szatach i blasku klejnotów módl się z kapucynami’’ - ks. Jan Twardowski ,,Polska litania’’

W czasach mojego dzieciństwa przypadających na lata 90 – te XX wieku na ulicach Szczecina widziałem licznych żebrzących Cyganów z Rumunii. Narodził się wówczas krzywdzący stereotyp każący utożsamiać Rumunów z Cyganami – żebrakami. Dochodzi tu również mylące podobieństwo wyrazów Rom i Rumun. Lansowane przez zwolenników politycznej poprawności słowo ,,Rom’’ pochodzi z języka cygańskiego, nie jest jednak akceptowane przez wszystkich Cyganów. Z kolei słowo ,,Cygan’’ sugeruje pochodzenie z Egiptu (pejoratywne określenie ,,cyganić’’ - oszukiwać, początkowo odnosiło się wyłącznie do handlu końmi). W rzeczywistości Cyganie są związani z Egiptem w takim samym stopniu co Indianie z Indiami. Prawdziwymi potomkami starożytnych Egipcjan są dzisiejsi Koptowie, zaś kolebką Cyganów są Indie (dowiodła tego analiza ich języka przeprowadzona w XVIII wieku przez węgierskiego uczonego). W Europie pojawili się w dobie wypraw krzyżowych (ich pierwszym bastionem była Grecja). W Polsce zaczęli się osiedlać już w XV wieku.

We wczesnych latach szkoły podstawowej czytając książkę Eryki Gösker ,,Piotr i Urszula: przygody dzieci w drodze do Jezusa’’ opowiadającą o przygotowaniach rodzeństwa do Pierwszej Komunii Świętej, znalazłem też historię o cygańskiej dziewczynce zmagającej się z otaczającymi ją uprzedzeniami. Wówczas dowiedziałem się, że Cyganie NIE porywają dzieci. Mit ów wziął się stąd, że rodzice chcąc się pozbyć nieślubnego dziecka oddawali go Cyganom, na których spadało odium za rzekome porwanie. W rzeczywistości to Cyganom z całym okrucieństwem zabierano dzieci jak w XVIII – wiecznej Austrii za panowania Marii Teresy, czy w 1930 r. w Czechosłowacji.

W 1996 r. oglądałem film wytwórni Disneya ,,Dzwonnik z Notre Dame’’. Postacią pozytywną była tam piękna Cyganka Esmeralda, zaś sędzia Frollo krwawo prześladował jej lud. W takich krajach jak nowożytne Francja, Hiszpania, Niemcy, Turcja, czy Węgry, Cyganie istotnie padali ofiarą prześladowań – tortur, palenia na stosie, banicji, czy pogromów. Na ich tle dawna Polska pozytywnie się wyróżniała.

Około 1997 r. czytałem powieść francuskiej pisarki Cécile Aubry ,,Bella i Sebastian’’ o przyjaźni cygańskiego sieroty Sebastiana z białą, pasterską sukę Bellą.

W 1999 r. przeczytałem poleconą mi przez panią Isabelianę ov Orecku powieści Marii Ziółkowskiej ,,Powróżyć, karty stawiać’’ (1978) opowiadającą o szkolnych przygodach dwojga cygańskich nastolatków Gabora i Zefiryny (to właśnie z tej książki pochodzi imię Zefiryna pojawiające się w mojej mitologii). Dowiedziałem się z niej o cygańskiej sympatii do nietoperza i niechęci do sowy (,,ptaka śmierci’’), o magicznej figurce bengoro (,,diabełka’’) wykonywanej z części ciał rybich i kurzych oraz o polsko – cygańskiej poetce Papuszy (1908 – 1987).

W moich fantazjach o Ojcowie z okresu pierwszej klasy gimnazjum występuje Cygan Hans Schingel – Starington dający występy ze swoim tresowanym nosorożcem włochatym Kudelem (odsyłam do posta: ,,Opowieści z okolic Plastra Kovaty’’).

W trzeciej klasie gimnazjum napisałem poemat dygresyjny ,,Milenium, czyli Nowe Triumfy’’. Jego bohaterka, nastoletnia Jena ov Blackeyova spotkała w Armagedonie min. Cyganów pomordowanych przez Niemców w czasie II wojny światowej. Odniosłem się również do przykrego incydentu jakim było pobicie przez Cyganów dziennikarki z ,,Życia’’, usprawiedliwiane polityczną poprawnością na łamach ,,Gazety Wyborczej’’ (stąd w moim poemacie padły słowa: ,,Siedzi sroka na żerdzi i twierdzi, […] że mniejszościom narodowym wszystko wolno’’). O całej sprawie dowiedziałem się z prasówki prof. Jerzego Roberta Nowaka w ,,Niedzieli’’.

Studiując historię na Uniwersytecie Szczecińskim słyszałem od wykładowców historię o Cygance, która Józefowi Piłsudskiemu w czasie zesłania na Syberii wywróżyła, że ,,będzie carem’’ i o współczesnym królu cygańskim mieszkającym w Wielkiej Brytanii, który swym poddanym zabronił korzystania z komputera (,,to tak jakby nam prezydent Polski kazał chodzić na bosaka’’ - skomentował profesor). Wielkim odkryciem literackim była dla mnie ,,Encyklopedia mitologii ludów indoeuropejskich’’ Andrzeja Kempińskiego zawierająca hasła min. o mitologii cygańskiej.

Około 2012 r. z wielkim zainteresowaniem oglądałem na TLC programy: ,,Moje wielkie cygańskie wesele’’, ,,Cygańskie siostry’’ i ,,Wielkie wesela amerykańskich Romów’’.

W polskich wierzeniach ludowych praojcem Cyganów był biblijny pierwszy kowal Tubalkain (Magdalena Zowczak ,,Biblia ludowa’’). W innej legendzie Cygan imieniem Sinti jako pierwszy człowiek wykradł małpom sekret obróbki metali (Paweł Zych, Witold Vargas ,,Magiczne zawody. Kowal, czarodziej, alchemik’’). Według Słowian Południowych Cygan ukradł jeden z gwoździ służących ukrzyżowaniu Jezusa i połknął go, stąd powstała grdyka (Krzysztof Wrocławski ,,O Bogu, Jego sługach i diabelskich sztuczkach’’). Istnieje też polska legenda o nieznanym z imienia Cyganie będącym zbójnikiem w Karpatach, który uratował się przed egzekucją tańcząc, a potem uciekając (Bartłomiej Grzegorz Sala ,,Księga karpackich zbójników’’). W XIX – wiecznej francuskiej baśni ludowej jako postać pozytywna pojawia się władająca magią cygańska królowa Finetta (Natalia Gałczyńska ,,O wróżkach i czarodziejach’’).

W rumuńskim poemacie heroikomicznym (jedynym tego typu utworze w Rumunii) ,,Cyganiadzie’’ Iona Budei – Deleanu (1875) opisany jest udział Cyganów w wojnie Vlada Palownika z Turkami, oraz miłość Parpanghela do Romiki porwanej przez szatana.

W klasycznym horrorze ,,Drakula’’ Brama Stokera transylwańscy Cyganie byli sługami tytułowego wampira (w średniowiecznej Wołoszczyźnie Cyganie byli niewolnikami).

W powieści dla dzieci ,,Porwanie w Tiutiurlistanie’’ Wojciecha Żukrowskiego z 1946 r. postaciami negatywnymi są Cyganie: Nagniotek, jego syn Klapon i córka Drumla zamieniająca się w sowę.

Po wątki cygańskie sięgali tacy twórcy fantasy jak: R. E. Howard (w czasach Conana istniały krainy o cygańskich nazwach – Zingara i Zamora), Aleksander Grin (opowiadanie ,,Fandango’’), Philip Pullman (w ,,Mrocznych materiach’’ Cyganie, na których czele stał John Faa byli postaci pozytywnymi), Andrzej Pilipiuk (rumuńscy Cyganie sprzedali Semenowi Korczaszce skórę wilkołaka, zaś w opowiadaniach o Robercie Stormie pojawia się jego szkolny kolega Tytus wraz z ekscentryczną babcią), Kate Forsyth ( trylogia ,,Cygańska korona’’), Mariusz Gradowski i Marek Oleksicki (komiks ,,Odmieniec’’ - w jednej z historii pojawiają się Cyganie kradnący dzieci i sprzedający je diabłu), oraz Catherynne M. Valente (dylogia ,,Opowieści sieroty’’ - jednozdaniowa wzmianka o pobycie Cyganów w fantastycznym świecie).

Cyganie są również pierwowzorem Giptów z mojej mitologii slawianistycznej ;).

                                                      Śniło mi się, że:

- do mojego wujostwa przyszli Cyganie, aby sprzedawać śledzie (jeden z Cyganów nazywał się Jezus),

- w jakiejś cukierni biłem się z Cyganem i jego żoną, którzy chcieli mnie okraść,

- dwudziestoletnia Cyganka poślubiła małego chłopca, który w czasie podróży poślubnej miał po raz pierwszy w życiu coś ukraść.