,,Czyż nie do bojowania podobny byt człowieka? Czy nie pędzi on dni jak najemnik?’’ - Hi 7,1
Z
legendą
o Beowulfie zetknąłem się po raz pierwszy w latach 90 – tych XX
wieku w czasie oglądania jednego z odcinków serialu ,,Doktor
Quinn’’,
w którym Sally pokazywał Brianowi w książce różnych bohaterów
z dawnych opowieści. W 2006 r. znalazłem zarys tej historii w
,,Rękopisie
znalezionym w smoczej jaskini’’
Andrzeja Sapkowskiego.
W
kwietniu 2020 r. przeczytałem po raz drugi ,,Beowulfa’’
w przekładzie Roberta Stillera (1928 – 2016)1
- jest to jedyny profesjonalny
przekład polski. Dzieło to jest staroangielskim eposem z VIII
wieku. Spisane zostało przez anonimowego chrześcijańskiego mnicha
w języku germańskich plemion żyjących w Brytanii w wiekach V –
VI, dziś niezrozumiałym dla współczesnych Anglików. W eposie
tym harmonijnie przeplatają się tradycje chrześcijańska i
pogańska.
Akcja
rozgrywa się we wczesnym średniowieczu, kiedy państwem Franków
władali Merowingowie (481 – 751). Jedynymi występującymi w
utworze postaciami historycznymi są: Hygelak (? - 516)2
i król Mercji Offa (? - 796).
Areną
opisywanych zdarzeń są tereny dzisiejszej Danii i Szwecji
(Gotlandia).
W
Danii panował stary król Hrodgar z dynastii Scyldingów; syn
Healfdana, syna Beawa, syna założyciela rodu Skylda Skefinga. 3
Miał braci Heorogara i Halgę, oraz siostrę Yrse, która wyszła za
szwedzkiego króla Onelę. Jego żoną była królowa Wealtheo,
której imię oznacza ,,walijską
niewolnicę’’,
córką zaś była Freawaru. Hrodgar, aby umocnić swą potęgę,
zbudował wspaniały dwór zwany Rogaczem (Heorot), gdzie urządzał
biesiady dla swych wojowników i rozdawał im złote pierścienie.
Niestety planom króla stanęły na przeszkodzie nocne odwiedziny
potwora…
Tytułowy
bohater; Beowulf był wojownikiem z plemienia Geatów (Gotów). Jego
imię znaczyło dosłownie ,,Pszczeli
Wilk’’,
czyli Niedźwiedź. Beowulf był synem Eggtheowa (gdy ten był
wygnańcem z powodu zabójstwa, król Hrodgar zapłacił zań
główszczyznę) i krewnym Hygelaka. Niczym jego zwierzęcy
odpowiednik odznaczał się siłą fizyczną i odwagą. Jako chłopiec
ścigał się wpław przez morze ze swym kolegą Breką i musiał
stoczyć walkę z atakującymi go morskimi potworami (zdaniem Felixa
Genzmera obfitość wodnych potworów w eposie wskazuje na inspiracje
celtyckie). Po śmierci Hygelaka i jego następcy w bitwie z Fryzami,
Beowulf został mądrym i dzielnym księciem Geatów (Gotów),
którymi władał przez 50 lat. Pochowany został w obrządku
pogańskim (spalony).
Rolę
antagonistów pełnią w eposie straszne potwory.
Grendel
był mieszkającym na bagnach trollem. Wywodził się – tak jak
inne istoty z germańskiej demonologii – z rodu Kaina –
biblijnego pierwszego mordercy. Był olbrzymiego wzrostu, a jego
czerwone oczy świeciły w ciemności. Udrękę sprawiały mu odgłosy
ludzkiej radości dobiegające z Rogacza. Co noc przychodził tam i
porywał ucztujących wojowników, aby ich pożerać. Dzięki
zaklęciu nie imały się go ostrza mieczy. Kres jego rozbojom
położył dopiero Beowulf, który gołymi rękami wyrwał potworowi
łapę wraz z całym ramieniem (nim potwór stracił ramię jego
ostatnim łupem padł Ashere – ceniony doradca króla Hrodgara).
Śmiertelnie ranny Grendel uciekł do swojej kryjówki. Gdy później
Beowulf odnalazł jego zwłoki, dla pewności rozpruł je mieczem i
pozbawił głowy.
Matka
Grendla była groźną trollicą mieszkającą w podwodnej jaskini
razem z wieloma innymi potworami. Po śmierci syna, przychodziła co
noc do Rogacza, aby w zemście pożerać wojów króla Hrodgara.
Kiedy Beowulf ruszył jej tropem, wciągnęła go pod wodę i
próbowała zabić sztyletem. Heros zabił ją wielkim mieczem
wiszącym na ścianie, którego ostrze w zetknięciu z zatrutą krwią
maszkary stopiło się. Choć w jaskini było wiele skarbów, Beowulf
nic z nich nie wziął.
Bezimienny
smok był jednym z pierwowzorów Smauga z ,,Hobbita’’ J.
R. R. Tolkiena. Mieszkał w grocie wypełnionej kosztownościami
gdzieś w Gotlandii rządzonej przez Beowulfa. Gdy zbiegły niewolnik
ukradł mu puchar, smok wpadł w gniew i zaczął palić ludzkie
osady. Stary Beowulf po raz ostatni ruszył do walki, zaopatrzywszy
się uprzednio w żelazną tarczą miast wcześniej używanej
lipowej. Dwunastu towarzyszy księcia porzuciło go na pastwę smoka;
jeden tylko wierny Wiglaf nie opuścił go w krytycznym momencie.
Smok śmiertelnie ukąsił władcę w szyję, ten jednak umierając
zdołał rozpruć jego brzuch mieczem.
Omawiany
epos wywarł duży wpływ na literaturę fantasy. Na przestrzeni XX i
XXI wieku inspirowali się nim: J. R. R. Tolkien (Beowulf był
pierwowzorem zamieniającego się w niedźwiedzia Beorna w
,,Hobbita’’;
ponadto Autor ten napisał również własną wersję eposu 4),
John Gardner (powieść ,,Grendel’’),
Neil Gaiman (opowiadanie ,,Bay
Wolf’’
łączące fabułę eposu z serialem ,,Słoneczny
patrol’’
ze zbioru ,,Dym
i lustra’’),
Christopher Paolini (w ,,Eragonie’’
występuje król krasnoludów Hrothgar), Caitlin R. Kiernan (napisała
nowelizację filmu ,,Beowulf’’
z 2007 r. na podstawie scenariusza Neila Gaimana), Maria Siemionowa
(w ,,Wilczarzu’’
kupiec nazywa się Fitela, co w eposie było anglosaską wersją
imienia skandynawskiego bohatera Sinfjötlego)5
i Jarosław Grzędowicz (w ,,Panu
Lodowego Ogrodu’’
Vuko Drakkainen spotkał potwora, którego nazwał Grendlem)6.
Beowulf i jego druh Wiglaf pojawiają się także w serialu o Xenie.
7
1
Zainteresowanych jego książkami odsyłam do posta: ,,Polska
odpowiedź na ‘Pieśń o Nibelungach’, czyli ‘Krymhilda’’’.
2
Odsyłam do posta: ,,Hygelak’’.
3
Odsyłam do posta: ,,Scyld Scefing’’.
4
Odsyłam do posta: ,,Beowulf oczami Tolkiena’’.
5
Odsyłam do posta: ,,Wilczarz’’.
6
Odsyłam do posta: ,,Pan Lodowego Ogrodu’’.
7
Odsyłam do posta: ,,Xena – wojownicza księżniczka’’.