środa, 29 kwietnia 2020

,,Beowulf''


,,Czyż nie do bojowania podobny byt człowieka? Czy nie pędzi on dni jak najemnik?’’ - Hi 7,1 

Z legendą o Beowulfie zetknąłem się po raz pierwszy w latach 90 – tych XX wieku w czasie oglądania jednego z odcinków serialu ,,Doktor Quinn’’, w którym Sally pokazywał Brianowi w książce różnych bohaterów z dawnych opowieści. W 2006 r. znalazłem zarys tej historii w ,,Rękopisie znalezionym w smoczej jaskini’’ Andrzeja Sapkowskiego.







W kwietniu 2020 r. przeczytałem po raz drugi ,,Beowulfa’’ w przekładzie Roberta Stillera (1928 – 2016)1 - jest to jedyny profesjonalny przekład polski. Dzieło to jest staroangielskim eposem z VIII wieku. Spisane zostało przez anonimowego chrześcijańskiego mnicha w języku germańskich plemion żyjących w Brytanii w wiekach V – VI, dziś niezrozumiałym dla współczesnych Anglików. W eposie tym harmonijnie przeplatają się tradycje chrześcijańska i pogańska.






Akcja rozgrywa się we wczesnym średniowieczu, kiedy państwem Franków władali Merowingowie (481 – 751). Jedynymi występującymi w utworze postaciami historycznymi są: Hygelak (? - 516)2 i król Mercji Offa (? - 796).
Areną opisywanych zdarzeń są tereny dzisiejszej Danii i Szwecji (Gotlandia).







W Danii panował stary król Hrodgar z dynastii Scyldingów; syn Healfdana, syna Beawa, syna założyciela rodu Skylda Skefinga. 3 Miał braci Heorogara i Halgę, oraz siostrę Yrse, która wyszła za szwedzkiego króla Onelę. Jego żoną była królowa Wealtheo, której imię oznacza ,,walijską niewolnicę’’, córką zaś była Freawaru. Hrodgar, aby umocnić swą potęgę, zbudował wspaniały dwór zwany Rogaczem (Heorot), gdzie urządzał biesiady dla swych wojowników i rozdawał im złote pierścienie. Niestety planom króla stanęły na przeszkodzie nocne odwiedziny potwora…







Tytułowy bohater; Beowulf był wojownikiem z plemienia Geatów (Gotów). Jego imię znaczyło dosłownie ,,Pszczeli Wilk’’, czyli Niedźwiedź. Beowulf był synem Eggtheowa (gdy ten był wygnańcem z powodu zabójstwa, król Hrodgar zapłacił zań główszczyznę) i krewnym Hygelaka. Niczym jego zwierzęcy odpowiednik odznaczał się siłą fizyczną i odwagą. Jako chłopiec ścigał się wpław przez morze ze swym kolegą Breką i musiał stoczyć walkę z atakującymi go morskimi potworami (zdaniem Felixa Genzmera obfitość wodnych potworów w eposie wskazuje na inspiracje celtyckie). Po śmierci Hygelaka i jego następcy w bitwie z Fryzami, Beowulf został mądrym i dzielnym księciem Geatów (Gotów), którymi władał przez 50 lat. Pochowany został w obrządku pogańskim (spalony).

Rolę antagonistów pełnią w eposie straszne potwory.







Grendel był mieszkającym na bagnach trollem. Wywodził się – tak jak inne istoty z germańskiej demonologii – z rodu Kaina – biblijnego pierwszego mordercy. Był olbrzymiego wzrostu, a jego czerwone oczy świeciły w ciemności. Udrękę sprawiały mu odgłosy ludzkiej radości dobiegające z Rogacza. Co noc przychodził tam i porywał ucztujących wojowników, aby ich pożerać. Dzięki zaklęciu nie imały się go ostrza mieczy. Kres jego rozbojom położył dopiero Beowulf, który gołymi rękami wyrwał potworowi łapę wraz z całym ramieniem (nim potwór stracił ramię jego ostatnim łupem padł Ashere – ceniony doradca króla Hrodgara). Śmiertelnie ranny Grendel uciekł do swojej kryjówki. Gdy później Beowulf odnalazł jego zwłoki, dla pewności rozpruł je mieczem i pozbawił głowy.






Matka Grendla była groźną trollicą mieszkającą w podwodnej jaskini razem z wieloma innymi potworami. Po śmierci syna, przychodziła co noc do Rogacza, aby w zemście pożerać wojów króla Hrodgara. Kiedy Beowulf ruszył jej tropem, wciągnęła go pod wodę i próbowała zabić sztyletem. Heros zabił ją wielkim mieczem wiszącym na ścianie, którego ostrze w zetknięciu z zatrutą krwią maszkary stopiło się. Choć w jaskini było wiele skarbów, Beowulf nic z nich nie wziął.







Bezimienny smok był jednym z pierwowzorów Smauga z ,,Hobbita’’ J. R. R. Tolkiena. Mieszkał w grocie wypełnionej kosztownościami gdzieś w Gotlandii rządzonej przez Beowulfa. Gdy zbiegły niewolnik ukradł mu puchar, smok wpadł w gniew i zaczął palić ludzkie osady. Stary Beowulf po raz ostatni ruszył do walki, zaopatrzywszy się uprzednio w żelazną tarczą miast wcześniej używanej lipowej. Dwunastu towarzyszy księcia porzuciło go na pastwę smoka; jeden tylko wierny Wiglaf nie opuścił go w krytycznym momencie. Smok śmiertelnie ukąsił władcę w szyję, ten jednak umierając zdołał rozpruć jego brzuch mieczem.







Omawiany epos wywarł duży wpływ na literaturę fantasy. Na przestrzeni XX i XXI wieku inspirowali się nim: J. R. R. Tolkien (Beowulf był pierwowzorem zamieniającego się w niedźwiedzia Beorna w ,,Hobbita’’; ponadto Autor ten napisał również własną wersję eposu 4), John Gardner (powieść ,,Grendel’’), Neil Gaiman (opowiadanie ,,Bay Wolf’’ łączące fabułę eposu z serialem ,,Słoneczny patrol’’ ze zbioru ,,Dym i lustra’’), Christopher Paolini (w ,,Eragonie’’ występuje król krasnoludów Hrothgar), Caitlin R. Kiernan (napisała nowelizację filmu ,,Beowulf’’ z 2007 r. na podstawie scenariusza Neila Gaimana), Maria Siemionowa (w ,,Wilczarzu’’ kupiec nazywa się Fitela, co w eposie było anglosaską wersją imienia skandynawskiego bohatera Sinfjötlego)5 i Jarosław Grzędowicz (w ,,Panu Lodowego Ogrodu’’ Vuko Drakkainen spotkał potwora, którego nazwał Grendlem)6. Beowulf i jego druh Wiglaf pojawiają się także w serialu o Xenie. 7





1 Zainteresowanych jego książkami odsyłam do posta: ,,Polska odpowiedź na ‘Pieśń o Nibelungach’, czyli ‘Krymhilda’’’.
2 Odsyłam do posta: ,,Hygelak’’.
3 Odsyłam do posta: ,,Scyld Scefing’’.
4 Odsyłam do posta: ,,Beowulf oczami Tolkiena’’.
5 Odsyłam do posta: ,,Wilczarz’’.
6 Odsyłam do posta: ,,Pan Lodowego Ogrodu’’.
7 Odsyłam do posta: ,,Xena – wojownicza księżniczka’’.