Żyrafy

Tym samym co Lascaux dla Francji, a Altamira dla Hiszpanii jest Tassili na Saharze. Obecnie Sahara jest pustynią i to największą na świecie. Dawniej jednak było inaczej; świadczą o tym naskalne malowidła autorstwa ludzi pierwotnych przedstawiające min. żyrafy. ¹

Są to ssaki parzystokopytne dzielące się na dwa gatunki:

- żyrafę (6 m wysokości) – jest to najwyższy ssak lądowy,

- okapi (1,5 – 1,7 m wysokości w kłębie, długość ogona 30 – 40 cm).

Słowo żyrafa (giraffe w języku angielskim, die Giraffe w języku niemieckim) pochodzi z języka arabskiego i znaczy ,,piękna'', co krótko i właściwie oddaje wygląd zwierzęcia. Jej nazwa łacińska brzmi : Giraffa camelopardalis. Ów drugi człon został utworzony już 2 000 lat temu przez starożytnych Rzymian i oznacza ,,wielbłądolamparta''.

Okapi zostało odkryte dla świata nauki dopiero w 1901 r. ² Do tego czasu prawo bytu przyznawano mu tylko w pigmejskich opowieściach; po prostu okapi było wówczas tym samym dla Afryki czym aktualnie jest yeti dla Himalajów. Nazwa najbliższego kuzyna żyrafy w miejscowym języku znaczy tyle co ,,koń'', czy .,osioł'', a przecież okapi jest parzystokopytne w odróżnieniu od nieparzystokopytnych koniowatych! Łacińska nazwa okapi brzmi: Okapia johnsoni, której drugi człon honoruje nazwisko odkrywcy zwierzęcia.

Żyrafy żyją w Afryce. Giraffa camelopardalis zasiedla: południowe rubieże Etiopii, Sudanu, Czadu, Namibii i Zimbabwe, Kenię, Tanzanię i Ugandę, pogranicze RPA i Mozambiku, oraz odosobnione tereny Nigerii, środkowy Czad, Mali, Zambię i Burkina Faso (dawniej żyła także w całej Afryce Północnej od Maroka po Egipt, na południu Konga i Zairu, na północy Sierra Leone, Wybrzeża Kości Słoniowej, Republiki Środkowoafrykańskiej i na całym terytorium państw aktualnie zasiedlanych). Natomiast areał okapi ogranicza się do lasów tropikalnych Afryki Równikowej.

Wręcz niemożliwym jest mylić omawiane zwierzęta z jakimikolwiek innymi gatunkami. W obrębie Giraffa camelopardalis istnieje wiele podgatunków (ras) wyróżniających się deseniem krótkiej sierści. Oto one: żyrafa siatkowana (jej areał obejmuje Etiopię, Somalię i północ Kenii, areał pozostałych ras jest określony w nazwie), żyrafa nubijska, sudańska, żyrafa z Czadu, żyrafa z Ugandy, masajska, rodezyjska, angolska i przylądkowa. Niektórzy zoolodzy uważają, że istnieją tylko żyrafa siatkowana i żyrafa cętkowana, a te powyżej wymienione są tylko pochodnymi tego ostatniego podgatunku. Okapi żyje na zbyt małym obszarze by się dzielić na rasy.

Żyrafa jest pokryta brązowymi, bądź czarnymi łatami. Głowa wydłużona, zbrojna w pokryte skórą kostne wyrostki, język długi i lepki, szczęki wyposażone w 32 zęby, z czego tylko żuchwa posiada siekacze i kły ułożone w półkole. Charakterystyczna jest słynna z długości żyrafia szyja, jak u wszystkich ssaków złożona tylko z siedmiu kręgów; oczywiście monstrualnie wydłużonych co czyni ową szyję sztywną. Długie są też nogi i służący do obrony przed natrętnymi muchami ogon z olbrzymią kitą czarnego włosia. Ogrom żyrafy pomaga jej w sięganiu do niedostępnych dla innych roślinożerców liści drzew – tak jeszcze do niedawna powiedziałby każdy zoolog. Ale czy tylko do tego? Dwóch uczonych, ze Szwecji i Namibii wylansowało hipotezę o ,,militarnym'' znaczeniu sztywnej, zbrojnej od 2 – 5 rogów żyrafiej szyi i głowy. Kostne wyrostki z głowy samicy są delikatniejsze i bardziej pochyłe niż u samca, a te ostatnie walcząc między sobą okładają się szyjami niczym … maczugami. Ich różki mogą być wówczas straszną bronią. 6 – metrowy wzrost żyrafy umożliwia jej szerokie pole widzenia na ogrom sawanny kryjącej groźne lwy, które w samoobronie można kopnąć potężnym kopytem. Żyrafy są również znakomitymi biegaczami. Według Arabów najlepszy koń to taki, który jest władny prześcignąć żyrafę. Jednak ogrom ma też swoje złe strony. Żyrafa bowiem nie potrafi zginać kolan, toteż pijąc musi rozstawić nogi i zgiąć szyję. Jeszcze gorzej jest w nocy; żyrafy śpią leżąc, lecz w stanie stałej czujności.

Jak natomiast wygląda okapi? Głowa i szyja wydłużone. Długi język i nogi. Głowa uzbrojona w kostne wyrostki. Ubarwienie krótkiej, aksamitnej sierści, pokrytej brązowym łojem o trwałym zapachu jest czekoladowo brązowe, na nogach ,,ozdobione'' białymi pasami, co upodabnia okapi do zebry. Nic dziwnego, że przez długi czas nie chciano go uznać za realne zwierzę.

Żyrafy są roślinożerne. Konsumują zarówno trawę, liście akacji (przy okazji je zapylają), jak i rozmaite bogate w wodę rośliny dyniowate. ,,W Parku Wasa w Kamerunie ⅔ roślin, które żyrafa zjada, zawierają co najmniej 50 % wody, a połowa z nich nie traci liści w porze suchej. Niektóre rośliny jak Cratera religiosa zawierają 75 % wody, inne jak Acacia seyal do 50 %. Żyrafa znajduje więc w liściach, kwiatach, owocach, prawie tyle wody, ile trzeba jej do życia. Tym bardziej, że jej dzienne zapotrzebowanie w porównaniu ze wzrostem nie jest duże – potrzebuje 3,35 litra na 100 kg m. c.'' - głosi ,,Świat dzikich zwierząt''. Poza tym żyrafa oszczędza średnio 10 litrów wody dziennie dzięki swym wymiarom; wielkość czyni niepotrzebnym pocenie się, co ilustruje regułę Allena.

Okapi spożywa 100 gatunków roślin. Tak jak żyrafa, kły i siekacze posiada wyłącznie w żuchwie. Oto wzór zębowy okapi: I 0/3, C 0/1, P 3/3 i M 3/3.

Samce żyraf walczą cały rok, ale szczególnie w porze godowej. Ich walki są nazywane necking (ang. neck – szyja). Jeśli w czasie neckingu pokonany samiec wyszedł z całą głową, zwycięzca nie ściga pokonanego, lecz tylko symuluje krycie, podkreślając swą dominację. Żyrafy są płodne cały rok. W czasie zalotów samiec smakuje mocz samicy. Pozwala to mu wykryć jej gotowość do kopulacji. Owe ,,testowanie'' trwa godzinami, aż smak moczu zadowoli samca. Jednak sama kopulacja jest krótka i trwa kilka sekund. Młode rodzą się spadając z łona stojącej matki. W ogrodach zoologicznych zaobserwowano samice okapi adoptujące młode swego gatunku.

Żyrafa żyje 26 lat, zaś okapi – 30 lat w ogrodzie zoologicznym i 20 lat w tropikalnych lasach Zairu.

Jaką rolę omawiane zwierzęta zajmują w kulturze człowieka? Przypuszcza się, że należący do panteonu starożytnych Egipcjan bóg Set miał głowę spotykanego w głębi Afryki okapi, lub nawet libiterium (,,zwierzę libijskie''). To ostatnie znane z wykopalisk paleontologicznych ponoć mogło dożyć aż do tych czasów. Jakkolwiek by było określenie głowy Seta jako oślej jest błędem (Andrzej Trepka ,,Król tasmańskich stepów i inne opowieści z życia ludzi i zwierząt''). O omawianych zwierzętach pisał Alfred Szklarski na kartach ,,Tomka na Czarnym Lądzie'', zaś z chwilą przywiezienia pierwszej żyrafy do Francji, popularna stała się fryzura ,,na żyrafę''.

Omawiając ich znaczenie należy podkreślić: zapylanie kwiatów przez żyrafy i utrzymywanie przez nie terenów zagospodarowanych na hodowle we właściwym stanie. Dawniej żyrafy i okapi były odławiane dla mięsa, lecz dopiero ich zmasowane rzezie w celu zdobycia okazałych ogonów okazały się zgubne w skutkach. Żyrafa jest pod całkowitą ochroną prawną w wielu krajach. Brak o niej wzmianki w konwencji waszyngtońskiej. Okapi od 1933 r. jest chronione w Zairze.

*

Pod koniec średniowiecza papież Pius II i książę Mediolanu zgromadzili w jednej zagrodzie, zwaną wówczas cameloleopardem żyrafę, byki, lwy i psy, lecz żadne z tych zwierząt nie zaatakowało swego sąsiada. Drapieżniki nie były głodne, zaś byki i psy nawet bawiły się między sobą. Lwy spały, więc żyrafa była przed nimi bezpieczna. Świadczy to jak często ludzie postrzegając świat przyrody jako krwawą walkę, przypisują mu cechy własnego świata.

1 W mojej mitologii Tassilia była wielkim i potężnym królestwem rozciągającym się w erze jedenastej w Afryce od Morza Śródziemnego po jezioro Czad. Jego stolicą był Loitikon, czyli Miasto Żyraf.

2 W moim poemacie dygresyjnym ,,Milenium, czyli Nowe Triumfy'' Jena ov Blackeyova spotkała okapi w Armagedonie (odsyłam do posta: ,,Triumf Nauki'').