Zwierzęta Azji

Zdenek Veselovsky na kartach ,,Głosów dżungli'' napisał o swojej pasji przyrodniczej jaką była przyroda Orientu, zapomnianego raju dla zoologów, usuniętego w cień przez Afrykę, a przecież równie pasjonującego.

Indyjski pierwotniak, ameba żyjąca w wodach słodkich czyni je zabójczymi dla przybyszów. Rdzenna ludność przystosowała się do swoich groźnych sąsiadów. W Azji od Turcji po Indonezję żyją inne niebezpieczne pierwotniaki – zarodźce malaryczne. To właśnie na malarię umarł Aleksander Wielki w Babilonii. Komary widliszki, żywiciele zarodźców lęgły się w sztucznych akwenach utworzonych w czasie najazdu perskiego. W Indiach niewłaściwy system nawadniający również przyczynił się do rozwoju malarii, która ,,wymiotła'' miejscowe osady rolnicze. ¹

W wodach Morza Śródziemnego (także u wybrzeży azjatyckich) poławiane są gąbki toaletowe, zaś

 Bajkał zasiedlają endemiczne gąbki Lubomirskiego. Odkrył je Władysław Dybowski (brat Benedykta) i nazwał je tak, a nie inaczej na cześć sponsora swych badań. U południowo – pacyficznych wybrzeży Azji znajdują się rafy koralowe, tworzone przez koralowce. W zimnych wodach opływających Japonię żyją koralowce z Idzu, które nie są władne tworzyć raf koralowych. Jeszcze 50 lat temu postrachem Buchary była riszta. Jest to mały, biały nicień, dosłownie dobierający się ludziom do skóry i tam żerujący. Według uzbeckich legend, robaki te były rozrzucane przez latającego smoka w każdą bezksiężycową noc. W tropikalnych rejonach Azji spotykamy pijawki drzewne spadające na swych ,,krwiodawców'' z drzew, pod którymi ci przechodzą. W wodach Bajkału pływają liczne gatunki kiełży. Wiele z nich to endemity tego jeziora, nad którymi prowadził na zesłaniu badania Benedykt Dybowski. Ponieważ był właściwie pionierem badań nad tymi skorupiakami, musiał wiele się namęczyć od podstaw ustanawiając ich klasyfikację. U wybrzeży Japonii żyje krab olbrzymi o rozpiętości odnóży do 3 metrów. Jest to największy skorupiak świata.

 Sezonowo peregrynują kraby z Wyspy Bożego Narodzenia po całym jej terenie. ,,Zaglądają'' oczywiście również do siedzib ludzkich. Wody opływające Kamczatkę dostarczają mięsa krabów kamczackich, zwanych też ,,krabami królewskimi''. Jak na wszystkich kontynentach również w Azji, najwięcej jest owadów (Antarktyda stanowi wyjątek). Żyje tu indyjski motyl Kalima inachus, o skrzydłach w kształcie brązowych liści, jak i południowoazjatycka, nie mająca polskiej nazwy ćma Attacus atlas ² o rozpiętości skrzydeł 30 cm. Jej populacja jest aktualnie mocno przetrzebiona na skutek zmasowanych odłowów do kolekcji. Azjatycki jest także rodowód jedwabników, do których zaliczamy jedwabnika morwowego (najpowszechniejszy), jedwabnika dębowego i jedwabnika

 japońskiego. Z ciepłych terenów Chin i Japonii pochodzi szarańczak śpieszek cieplarniany zawleczony min. do Polski. W Azji nie brak też szarańczy. Wiemy, że tymi owadami ,,i miodem leśnym'' odżywiał się św. Jan Chrzciciel. Ostatnimi czasy plaga szarańczy nawiedziła Kazachstan i nawet … ,,wygryzła'' ministra! Występują tam też modliszki i pszczoły japońskie. Te ostatnie bronią się przed osami nie żądłem, lecz obsiadaniem, a tym samym ciepłem swych ciał. W Azji Południowo – Wschodniej żyją patyczaki o wymiarach 30 cm długości, które są największymi straszykowatymi
 świata. Ze środkowoazjatyckich terenów Rosji pochodzi karaluch żółwik sprowadzany stamtąd dla hodowców owadów. Występują również termity. Z pajęczaków można spotkać chociażby tarantulę niebieskonogą, spożywaną w Laosie, podobno w smaku przypominającą szpik z kurczaka. Znamy też azjatyckie skorpiony. Postrachem mieszkań bywają 30 – centymetrowe skolopendry paskowane, jadowite i niebezpieczne dla ludzi. Polują tam na różne owady, pajęczaki i drobne kręgowce. W wodach Morza Śródziemnego żyją morskie ślimaki rozkolce, których wydzielinę Fenicjanie wykorzystywali do wyrobu purpury tyryjskiej, najbardziej cenionego barwnika starożytności.

*

Co do azjatyckich rekinów, w Oceanie Indyjskim i Morzu Arabskim pływają żarłacz ludojad i rekin młot, zaś w Pacyfiku – rekin wielorybi. Bajkał to jezioro niezwykłych ryb. Istnieje buriacka pieśń

 ,,Święte morze'', które nazywa się ,,beczką pełną omuli'', uwagę ludzką przyciągały też gołomianki. Nieraz zdarzało się, że fale jeziora wyrzucały na brzeg tony tych ryb. Nieraz aż używano ich nadmiaru jako nawozu. Nikt jednak nie potrafił wytłumaczyć dlaczego tak się dzieje. Benedykt Dybowski rozmawiający z naturalistami z Irkucka na ten temat, otrzymał informację, że gołomianki masowo giną od trujących gazów wydobywających się z dna. Wtedy nasz uczony sformułował zastrzeżenie, że powinno dotyczyć to także innych zwierząt, a naturaliści bezradnie odrzekli, że taka jest opinia autorytetów. Dybowski odkrył, że miało to związek z tarłem. U tropikalnych wybrzeży Azji pływają skorpeny i skrzydlice z rzędu szkaradnicowatych. Z Chin pochodzą złote rybki.

Dalekowschodnie kanały czyszczą żyjące tam amury białe, sprowadzone do Polski z ówczesnego Związku Radzieckiego. Opisywany w Nowym Testamencie cudowny połów ryb dotyczył tamtejszych tilapii galilejskich, wśród których miała miejsce eksplozja populacyjna. Tereny od Indii po Australię obejmuje areał innego okonia – strzelczyka pryskacza. W lasach mangrowych Azji Południowo – Wschodniej żyją skoczki mułowe. W rzekach Syberii można spotkać łososie, zaś w Morzu Czarnym i Kaspijskim – jesiotry wschodnie. Te ostatnie są w Turkmenistanie gatunkiem ginącym.

Z azjatyckich płazów należałoby wymienić mieszkankę lasów mangrowych żabę krabojada, jedynego płaza odpornego na zabójcze dla tych zwierząt działanie soli, oraz leśne żaby latające, które poruszają się lotem ślizgowym. Jego narządem są monstrualne, wachlarzowate błony spinające palce wszystkich kończyn. Bliski Wschód zasiedla salamandra plamista (obecna także w Europie), zaś w Chinach i Japonii spotyka się salamandry olbrzymie. Z płazów beznogich Azja posiada łuseczniki.

W latach 20 – tych XX wieku miały miejsce wyprawy amerykańskiego paleontologa Roya Andrewsa do Mongolii, w czasie których odkryto nowe gatunki dinozaurów (protoceratops, welocyraptor, owiraptor), oraz ustalono, że zwierzęta te były jajorodne. Sławy stolicy Mongolii, Ułan – Bator przysparza znajdujący się w tamtejszym muzeum szkielet welocyraptora, odkryty w czasie polsko – mongolskiej ekspedycji, której pokłosiem było także odkrycie kości tarbozaura, aktualnie znajdujących się w PAN. Azjatyckie są również zauropody (memenchizaur i muszaur), homolecefal z grupy pachycefalozaurów i pterozaur sordes. Na Cyprze gekony zwyczajne są tak pospolite jak u nas myszy. Innym powszechnym gatunkiem tych jaszczurek w Azji Południowo – Zachodniej jest gekon turecki. W Indiach żyją gekon zielony i toke. Azjatyckie agamy to zarówno stepowa krągłogłówka uszasta, jak i leśne: smok latający, który porusza się lotem ślizgowym, oraz fyzjognat. Na małej wysepce Komodo należącej do Indonezji żyją największe jaszczurki świata; trzymetrowe warany z Komodo. W innych rejonach Azji egzystują jego mniejsi krewniacy tacy jak: waran szary, czy waran pustynny. Półwysep Arabski zasiedla scynk aptekarski. Na terenach od Bliskiego Wschodu do Azji Południowo – Wschodniej nie brak rozlicznych gatunków kameleonów. Na Syberii żyje żmija zygzakowata, spotykana również w Europie. Na Bliskim Wschodzie jej niszę ekologiczną zasiedla żmija lewantyńska. Po azjatyckich stepach pełzają zaskrońce, połozy i efy piaskowe. W lasach Azji Południowo – Wschodniej żyją węże latające, których sposobem lokomocji jest lot ślizgowy. Niejako żywym symbolem Indii są kobry (np. kobra indyjska, kobra królewska i kobra plująca) zaś postrachem japońskiej wyspy Okinawy są endemiczne trwożnice. W wodach południowego Pacyfiku pływają węże morskie. W Azji występuje również największy wąż świata, 10 – metrowy pyton siatkowy. Z żółwi żyją tam – żółw stepowy z Azji Środkowej, otoczony kultem żółw świątynny, którego hodowla znajduje się w Bangkoku stanowiąc jednocześnie atrakcję turystyczną, żółwiak chiński i pacyficzny żółw szylkretowy. Gatunkiem ginącym jest krokodyl syjamski z Azji Południowo – Wschodniej. Żyje tam również, podejmujący czasem pełnomorskie eskapady australijski krokodyl różańcowy. Jedynym azjatyckim aligatorem jest aligator chiński, który na równi z kośćmi dinozaurów przyczynił się do powstania mitu o chińskich smokach. Tylko w Indiach żyją gawiale gangesowe, przedstawiciele oryginalnej rodziny krokodylowatych powstałej w okresie plejstocenu.

Wróbel jest ptakiem tropikalnym, choć wielu statystycznym Kowalskim trudno zapewne byłoby przyjąć to bez niedowierzania. Dlaczego jednak jego pisklęta nie mają puchu? Albo czemu wróble tak ciężko znoszą zimę? Ojczyzną wróbli jest Azja. Zasiedlają one tak duży areał, choć nigdy nie podejmowano w ich przypadku prób domestykacji, ponieważ wędrowały nie za człowiekiem, lecz za koniem, a raczej za odchodami tego ostatniego, z których wydziobują niestrawione nasiona. Oczywiście były to pierwotnie konie dzikie, których owsem nie miał kto karmić! Inne azjatyckie wróblowate to: dzierzby srokosze, zasiedlające także Europę, tropikalne beo, indyjskie wrony wspaniałe (gdyby Czytelnik zaznał na własnej skórze jak one potrafią nabroić, to mógłby zwątpić w słuszność tej nazwy), indyjskie kukułki kukiele, na Syberii ,,zastępowane'' przez znane także z Europy kukułki, których głos zwiastujący wiosnę był znakiem dla zesłańców o sposobności ucieczki. Jednak największą sławę zdobyły ptaki rajskie (np. ptak rajski krasnopióry) występujące także na Nowej Gwinei. Na Syberii gnieździ się bocian biały zimujący w Indiach (populacje europejskie zimują w Afryce), zaś w Chinach pałeczki do ryżu bywają wytwarzane z kości nóg bociana czarnego. W Indiach żyją spokrewnione z bocianami marabuty adiutanty, od swych afrykańskich krewnych różniące się brakiem wola. Stepy zasiedlają dropie. Żyją też takie gatunki żurawi jak żuraw numidyjski, czy antygona indyjska. W Chinach i Japonii są otoczone estymą symboli wierności i długowieczności. Również na Bliskim Wschodzie i w tropikalnych rejonach Azji spotykamy kosmopolityczne flamingi. Z ptaków drapieżnych Azja posiada orły stepowe, orłany (gnieżdżące się na Kamczatce, wbrew nazwie należące do kań jako najwięksi przedstawiciele tych zwierząt), sępy czarne, ścierwniki białe i rybołowy (te ostatnie występują niemal na całym świecie). Na Syberii gnieździ się dzięcioł zielony, znany także z Europy, zaś znacznie bardziej na południe można spotkać brodacze spokrewnione z dzięciołami. Syberię zasiedlają puchacz i sowa

 śnieżna, zaś na terenie Indii i Cejlonu żyją sowy bosonogie – wyjątkowe w swym rzędzie, bo rybożerne. Azjatyckie blaszkodziobe to min. pięknie ubarwione kaczory mandarynek, jak i indyjskie kaczki bramińskie, oraz syberyjski łabędź niemy. W Azji żyje dużo gatunków kuraków. To właśnie w Indiach i w Indonezji udomowiono kury domowe, których przodkiem jest dziki kur bankiwa. Na Syberii gnieżdżą się jarząbki, cietrzewie i głuszce (to właśnie stamtąd pochodzą osobniki tych ostatnich hodowane w Poznańskiej Stacji Doświadczalnej). Tereny Bliskiego Wschodu są trasą przelotu przepiórek. Najsłynniejszymi ptakami Indii są pawie. Pełno jest również bażantów, jak chociażby tropikalnych argusów. Nie brak również dzioborożców takich jak: hamraj, dzioborożec malabarski czy dzioborożec celebeski. Gnieżdżą się również żołny. Z jerzykowatych należy wymienić indonezyjskiego jerzyka czubatego i salangany, wśród których zbudowane ze śliny gniazda salangany jadalnej są zbierane na potrzeby chińskiej gastronomii. Na niektórych małych wysepkach azjatyckich położonych blisko Nowej Gwinei żyją kazuary i są to jedyni przedstawiciele bezgrzebieniowców w Azji. W Chinach istnieje wielowiekowa tradycja połowów z użyciem kormoranów, trafiają się także pelikany. Z Bliskiego Wschodu pochodzą znane Czytelnikowi w Europie – gołębie skalne i sierpówki (europejskim bastionem tych ostatnich były Bałkany, po I wojnie światowej rozpoczęły intensywne parcie na zachód kontynentu, ich obecność zanotowano nawet na Islandii), zaś w Azji Południowej żyje gołąb nikobarski. Wśród azjatyckich papug największą sławę w starożytności zdobyła aleksandretta obrożna. W pobliżu Nowej Gwinei gnieżdżą się również kakadu.

Aż po Celebes ciągnie się areał australijsko – nowogwinejskiego torbacza kuskusa, jednak reszta azjatyckich ssaków to same łożyskowce. Należą do nich nich owadożerne jeż uszaty żyjący na stepach i pustyniach oraz tropikalny jeż gołyszek. Tajlandzkie jaskinie zamieszkuje osiągający wymiary trzmiela nietoperz nocek wąsatek, który jest najmniejszym nietoperzem świata. Nie brak też gigantów jak rudawka malajska. Tylko w Azji Południowo – Wschodniej spotykane są należące do latawców lotokoty. Ze stepów wywodzą się obecnie kosmopolityczne gatunki gryzoni jak: mysz domowa, szczur śniady i szczur wędrowny. Na Syberii spotykamy wiewiórki rude i polatuchy, oraz endemiczne burunduki, a w Indiach i na Cejlonie – wiewiórki palmowe. Popularne w hodowlach terraryjnych są stepowe myszkoskoczki mongolskie. Na Bliski Wschodzie i w Azji Środkowej żyją skoczki egipskie i ślepce. Nie brak też takich kolczastych gryzoni jak jeżozwierze i wyłącznie azjatyckie – jeżatki. Na Syberii spotykane są dwa gatunki zajęcy: zając szarak, którego areał ciągnie się aż po Chiny i zając bielak. Spotykane są także szczekuszki. W Indiach i Azji Południowo – Wschodniej występują łuskowce, zwane tam pangolinami, co oznacza ,,zwijać się''. W Morzu Czerwonym i w Oceanie Indyjskim aż do wybrzeży Australii pływają diugonie. 

Do azjatyckich syren należy też zaliczyć wytępioną krowę morską. Pierwotnie jej areał obejmował cały północny Pacyfik i sięgał aż do Kalifornii, z czasem jednak kurczył się aż do samych azjatyckich wybrzeży Cieśniny Beringa. Tam odkrył ją w XVIII wieku lekarz okrętowy wyprawy Vitusa Beringa, Georg Steller. Niedługo później została wytępiona. Jak wszystkie syreny była brzegowcem, a skuwający wybrzeże lód zmuszał je do skupiania się w stada ,,ciasno upakowane'' osobnikami, co według hipotezy Benedykta Dybowskiego ułatwiało ich rzeź. Ten sam uczony otrzymał w darze od wdzięcznych mu Kamczadali kompletny szkielet krowy morskiej znajdujący się do dzisiaj w muzeum we Lwowie. Jest to jedyny taki okaz na świecie. W Azji żyją też słodkowodne foki; foka bajkalska i foka kaspijska. Co do areału ich nazwy mówią same za siebie. Bogactwem Kamczatki są odławiane dla futer kotiki, których największa populacja zasiedla Wyspę Pribyłowa. U wybrzeży Syberii żyją też i morsy. Bardziej na południe spotykamy słodkowodne delfiny; delfina gangesowego w Indiach i delfina chińskiego w wodach Jangcy – ciang. Areał żbika ograniczony w wyniku ingerencji człowieka zachował swój ślad na Kaukazie, dalej do Azji nie sięga. Żyją tu takie

 małe koty jak: pantery mgliste, koty rdzawe i koty kuse w Indiach i w Azji Południowo – Wschodniej, manule w Azji Środkowej, rysie na Syberii i karakale na Bliskim Wschodzie. W Azji spotykamy także tygrysy. Lwy przetrwały tylko w rezerwacie Kathiwar w Indiach. Azjatyckie wielkie koty to także lampart i irbis, oraz gepard. W przypadku tego ostatniego toczą się spory o to czy wyginął już w Azji. Jakkolwiek by było do polowań używane są osobniki z Afryki. Psowate wyewoluowały w Ameryce Północnej, skąd poprzez Cieśninę Beringa przedostały się do Azji, stamtąd zaś do Europy i Afryki. Jakie ich gatunki żyją na omawianym kontynencie? Należy wymienić tu wilki zasiedlające Syberię i północ Indii, z winy człowieka wytępione na Bliskim Wschodzie i na znacznych terenach Azji Środkowej. Na większości terenów pospolity jest lis rudy. Występuje tu także polarny piesiec i stepowy korsak. Indie i Azję Środkową, aż po południe Syberii zasiedlają znane czytelnikom ,,Księgi dżungli'' Rudyarda Kiplinga cyjony. W plejstocenie żyły one także na terenach obecnej Polski. Areał szakali obejmuje Bliski Wschód, Azję Środkową, oraz Indie. Tajgi Syberii zamieszkują liczne gatunki łasicowatych znanych także z Europy czy Ameryki Północnej jak: łasice, gronostaje, kuny leśne, wydry (spotykane również w Indiach), borsuki, sobole i rosomaki. W wodach opływających Kamczatkę występują wydry morskie, których to mięsem żywiła się załoga floty Beringa zanim odkryła krowy morskie. Co do azjatyckich łaszowatych należy wymienić: mangusty, ³ cywety, lizangi, łaskuny i binturongi. Hiena pręgowana, której areał obejmuje Bliski Wschód, Azję Środkową i Indie, jest jedyną hieną azjatycką, oczywiście spotykaną również w Afryce. Na Syberii żyje największa populacja niedźwiedzi brunatnym. Jej północne rubieże zasiedla niedźwiedź polarny. Są też takie gatunki jak: wargacz, niedźwiedź himalajski i niedźwiedź malajski. 

Z szopowatych wyróżniamy pandę wielką i pandę małą. Syberia, Bliski Wschód i Azja Środkowa – to tereny azjatyckiego areału dzika (w Indiach istnieje jego endemiczna rasa – dzik białowąs). Endemitem indyjskiego stanu Assam jest zagrożona wyginięciem świnia karłowata, zaś w Azji Południowo – Wschodniej żyją babirusy. Aktualnie w Azji nie ma hipopotamów. Dawniej zasiedlały one Cypr i wody Jordanu. Czy zainspirowały do wykreowania biblijnego Behemota? Jedni autorzy to potwierdzają (np. Jan Żabiński), inni zaprzeczają (np. Vitus B. Dröscher). Pustynie Azji przemierzają zarówno dromadery jak i baktriany. W górach Azji Środkowej spotykamy kozy śruborogie – markury. Występują też kozice i koziorożce takie jak koziorożec syberyjski i koziorożec kaukaski (co do ich areałów – nazwy mówią same za siebie), oraz koziorożec nubijski spotykany nie tylko w północnej Afryce, ale i na Bliskim Wschodzie. Z dzikich owiec należy wymienić środkowoazjatyckie argali. Azjatyckie antylopy to: suhak, dżejran, gazela arabska, gazela tybetańska, dorkas, garna, oryks arabski, nilgau i czykara. Tylko w Azji spotykamy piżmowce. Jakie znamy azjatyckie jeleniowate? Należy tu wymienić syberyjskiego jelenia Dybowskiego, łosia i renifera, chińskie milu i sarnę wodną, japońskiego jelenia sika (ten ostatni został sprowadzony do Polski), oraz lewantyńskie daniele i indyjskie aksisy. Azjatycki areał tura sięgał od Bliskiego Wschodu po Indie. Teraz też Azji nie brakuje rozlicznych gatunków dzikiego bydła. Są to zarówno środkowoazjatyckie takiny, oraz jaki w Himalajach (Benedykt Dybowski planował introdukować je w Tatrach), bentengi i gaury w Indiach, przetrzebione przez wojnę wietnamską kupreje w lasach Kambodży, zaś na Syberii w okresie plejstocenu żyły piżmowoły i bizony olbrzymie. Azjatyckie koniowate to gatunki stepowe takie jak koń Przewalskiego i kułan w Mongolii, czy onager na Bliskim Wschodzie. Nie licząc form kopalnych (baluchiterium w oligocenie i Elasmotherium sibricum w plejstocenie) Azję zasiedlają trzy gatunki nosorożców: nosorożec indyjski, nosorożec jawajski i nosorożec sumatrzański. Wszystkie z nich znajdują się na krawędzi zagłady z powodu absurdalnej wiary w uzdrowicielską moc ich rogu (a także innych części ciała), która zagraża także gatunkom afrykańskim. W Azji Południowo – Wschodniej żyją tapiry malajskie. Trąbowcem jest słoń indyjski, z którym bliżej niż z afrykańskim był spokrewniony mamut włochaty. Czy dożył on czasów współczesnych? Wszak podobizna tego zwierzęcia zdobi znajdujący się w bibliotece na Kremlu rękopis upamiętniający podbój Syberii przez atamana Jermaka Atiefiejewicza. Relację o zwierzęciu pasującym do opisu mamuta usłyszał od syberyjskiego trapera ambasador francuski Gallon. Dlaczego nieodbitki mamutów nie miałyby przetrwać wśród niezmierzonej tajgi syberyjskiej? Znamy azjatyckie małpiatki takie jak: tarsjusz, lori wysmukły, lori kukang i nie mający polskiej nazwy Nycticebus chinsensis odkryty w 1999 r,, oraz pierwotne tupaje. Z małp należy wymienić: rokselanę złocistą, rezusa, makaka japońskiego, makaka czubatego, langura hulmana, langura okularowego, nosacza, gibona i orangutana.

                                                                *

Największą zagadką masywu Himalajów jest yeti, zwany nawet ,,człowiekiem śniegu''. Co to za stworzenie? Co możemy o nim powiedzieć? Od XIX wieku wymyka się ,,mędrca szkiełku i oku'', tak jak szkocki nessie, alpejski tatzelwurm, czy kenijski chimiset. Na wszelki wypadek rząd Nepalu wprowadził ochronę gatunkową tego stworu. Jak w wielu innych przypadkach spór na temat jego autentyczności trwa jako jedno z największych wyzwań rzuconych nauce.

1 Obecnie wiemy, że pierwotniaki nie są zwierzętami, ale należą do osobnego królestwa zwanego Protista.

2 Obecnie nosi polską nazwę – ćma mamucia.

3 Obecnie wiemy, że mangusty nie należą do łaszowatych.