Christus resurrexit!

,,Boże zmartwychwstały,

udziel nam swej chwały,

wszystkim święto daj

w hiacyntach, w dzwonkach''

- Konstanty Ildefons Gałczyński

Wszystkim Czytelnikom bloga składam serdeczne życzenia zdrowych, radosnych Świąt Wielkiej Nocy ;). 

,,Pasja''

,,To nie gwoździe Cię przebiły

lecz mój grzech,

To nie ludzie Cię skrzywdzili,

lecz mój grzech

To nie gwoździe Cię trzymały,

lecz mój grzech

Choć tak dawno to się stało,

widziałeś mnie''

- ,,To nie gwoździe Cię przebiły''

W Wielki Post 2004 r. obejrzałem po raz pierwszy głośny, amerykański film religijny ,,Pasję'' (ang. ,,The Pasion of the Christ'') w reżyserii Mela Gibsona. Oglądając go porównywałem w myślach sceny z filmu ze scenami męki Jeszui Ha – Nocri z ,,Mistrza i Małgorzaty'' Michaiła Bułhakowa. Od tego czasu oglądałem ,,Pasję'' wiele razy. Mogę ją polecić jako bardzo dobry film na Wielkie Post :). Gibson tworząc swe wielkopomne dzieło, które otwiera cytat z ,,Księgi Izajasza'' inspirował się ,,Ewangelią'', objawieniami prywatnymi bł. Anny Katarzyny Emmerich (1774 – 1824); niemieckiej zakonnicy i stygmatyczki, której wizje spisał (i prawdopodobnie też zniekształcił) niemiecki pisarz Clemens Brentano (1778 – 1842), oraz katolickimi nabożeństwami Drogi Krzyżowej i Eucharystii (film jest manifestem wiary Gibsona jako katolika ;). Reżyser pokazał swe dzieło w Watykanie, gdzie sam św. Jan Paweł II pozytywnie je ocenił ( ,,Tak właśnie było'' – powiedział papież). Ocena Papieża Polaka dodatkowo zachęciła mnie do obejrzenia filmu ;). Akcja rozgrywa się w Wielki Piątek 33 r. n. e. w Jerozolimie. Dla większego autentyzmu, postaci na filmie mówią archaicznymi językami – aramejskim i łaciną co bardzo mi się spodobało ;).

Bohaterowie:

Jezus Chrystus (w roli głównej: James Caviezel) – główny bohater filmu; prawdziwy Bóg i prawdziwy Człowiek, którego zbawczą Mękę i Śmierć na krzyżu przepowiadali prorocy Starego Testamentu. Grający Go aktor ma oczy niebieskie, których barwę na potrzeby filmu zmieniono komputerowo na brązową. Gdy Caviezel grał scenę Kazania na Górze, uderzył w niego piorun, lecz na szczęście aktor przeżył. Film pokazuje zarówno ogrom cierpienia Jezusa, ukazany w sposób nie realistyczny, ale wręcz naturalistyczny, po to aby wstrząsnąć sumieniem widza, wsparcie ze strony Ducha Świętego pod postacią gołębicy, retrospekcje (wjazd do Jerozolimy, Ostatnia Wieczerza, wspomniane już Kazanie na Górze), kończy zaś się sceną Zmartwychwstania – triumfu nad śmiercią.

Maryja (w Jej roli zagrała rumuńska Żydówka, Maia Morgenstern), matka Jezusa, która boleśnie przeżywała cierpienie ukochanego Dziecka. Film pokazuje scenę z dzieciństwa Jezusa, gdy się przewrócił, a Matka biegła by Go podnieść. Gdy Jezus po raz pierwszy upadł pod ciężarem krzyża, Maryja rzuciła się Mu na pomoc, lecz została odciągnięta przez żołnierzy. Towarzyszyła Jezusowi w całej drodze na Kalwarię. Przed śmiercią Jezus powierzył Jej w opiece św. Jana a z nim całą ludzkość (,,Następnie rzekł do Matki: Niewiasto, oto syn Twój. Potem rzekł do ucznia: Oto Matka twoja. I od tej godziny uczeń wziął Ją do siebie'').

Św. Piotr w czasie Ostatniej Wieczerzy zapewniał, że nigdy nie opuści Jezusa, lecz usłyszał: ,,Nim kogut trzy razy zapieje, trzy razy się Mnie wyprzesz''. W czasie pojmania w Getsemani, św. Piotr uciął mieczem ucho Malchusa, lecz Jezus kazał Apostołowi schować miecz i uzdrowił sługę świątynnego. Podczas nocnego przesłuchania u arcykapłanów, św. Piotr nagle zląkł się i trzykrotnie wyparł swojego Mistrza. Potem gorzko tego żałował i nie chciał przyjąć przebaczenia Maryi.

Św. Jan Ewangelista – najmłodszy z Apostołów i umiłowany uczeń Chrystusa, który jako jedyny nie opuścił Go w czasie Męki, później zaś jako jedyny Apostoł umarł śmiercią naturalną. Umierając Jezus powierzył jego opiece Maryję.

Św. Maria Magdalena (grana przez Monicę Belluci) – piękna uczennica Jezusa, którą niegdyś ocalił przed ukamienowaniem za nierząd. Wiernie towarzyszyła swemu Mistrzowi w Jego Drodze Krzyżowej, później zaś stała się świadkiem Zmartwychwstania. Gibson w swym filmie idąc w ślad za tradycją katolicką ukazał św. Marię Magdalenę jako nawróconą prostytutkę, podczas gdy w tradycji prawosławnej św. Maria Magdalena, kobieta ocalona przed ukamienowaniem i kobieta, która namaściła nogi Jezusa to trzy różne postaci.

Szatan (grany przez Rosalindę Celentano), zły duch, zbuntowany anioł, paradoksalnie jedna z najlepszych ról w filmie. Miał postać androgynicznej istoty o śmiertelnie bladej skórze, ubranej na czarno (przypomina tym Nazgule z ,,Władcy Pierścieni'' J. R. R. Tolkiena, które też były trupio blade pod czarnymi szatami i zbrojami). W czasie modlitwy Jezusa w Ogrójcu odwodził Go od zbawczej misji, czego symbolem był wąż – nawiązanie do węża – kusiciela z rajskiego ogrodu. Jednak Jezus odrzucił pokusę i zmiażdżył głowę węża (,,Ono zmiażdży ci głowę, a ty zmiażdżysz mu piętę''). W czasie biczowania szatan ukazał się z równie trupio bladym diablęciem na rękach, co stanowiło szyderstwo z wizerunki Maryi z Dzieciątkiem (idea diabła jako ,,małpy Boga''). Gdy Jezus doprowadził swą misję do końca, w jednej z końcowych scen zostaje ukazany wrzask pokonanego szatana w piekle.

Judasz – zdrajca wśród Apostołów, który wydał Jezusa arcykapłanom za cenę 30 srebrników (ówczesną cenę niewolnika). Zaprowadził straż świątynną do Ogrójca i wydał Mistrza pocałunkiem (w jednym z apokryfów pocałunek Judasza był złożony na kolanie, dlatego w ,,Mistrzu i Małgorzacie'' główna bohaterka w czasie balu u szatana była całowana właśnie w kolano). Gdy Jezus został pojmany, Judasz pożałował tego co uczynił. Zwrócił srebrniki, lecz było już za późno. ,,Najstraszniejsze słowo brzmi: za późno'' – pisał Cyprian Kamil Norwid. Judasza zaczęły prześladować demony, w tym w postaci dzieci. Dręczony przez nie, widząc padlinę osła, powiesił się.

Żydowscy arcykapłani: Kajfasz i Annasz doprowadzili do aresztowania i wydania na śmierć Jezusa. Z ich rozkazu Jezus został pojmany i przesłuchiwany w nocy, z pogwałceniem zasad prawa i sprawiedliwości. Oskarżali Go fałszywi świadkowie i tylko św. Nikodem próbował Go bronić. Arcykapłani zawiedli Jezusa przed Piłata i manipulując tłumem, który jeszcze niedawno wołał: ,,Hosanna!'' doprowadzili do skazania na śmierć.

Piłat (grany przez Bułgara, Hristo Shopova) – rzymski namiestnik Judei, niechętny skazaniu Jezusa. Przekonany o Jego niewinności, chciał Go uwolnić, a przynajmniej zrzucić z siebie ciężar odpowiedzialności za niewinną śmierć. Mimo to ugiął się pod presją tłumu i skazał Jezusa na śmierć, wcześniej ,,umywając ręce''. Jako jednego ze … świętych czczą Piłata Etiopczycy i Koptowie pod wpływem apokryfu ,,Akta Piłata''.

Klaudia Procula – żona Piłata, której imię znamy z apokryfów. Dręczona koszmarnym snem, nalegała na męża, aby uwolnił Jezusa. Gdy mimo to Piłat skazał Jezusa na mękę, Klaudia dała Maryi i św. Marii Magdalenie białe płótno, aby mogły wytrzeć z ziemi świętą krew Zbawiciela (jest to nawiązanie do katolickiego obrzędu, w którym ksiądz w czasie Mszy Świętej wyciera białą chustką resztki przeistoczonego wina z kielicha, aby w ten sposób okazać szacunek rzeczywistej Krwi Chrystusa).

Rzymscy żołnierze – bezpośredni wykonawcy egzekucji Jezusa. Wśród grających ich aktorów był Polak, Romuald Kłos. Rzymianie najpierw z niewymownym sadyzmem ubiczowali Skazańca (często samo biczowanie wystarczało by zabić skazanego), potem ukoronowali Go cierniem, wreszcie dali do dźwigania ciężki krzyż. Na tym krzyży Jezus został przybity. Nie łamano Mu goleni, ale przebito bok włócznią (nawiązuje to do Chrystusa jako Baranka; kości ofiar paschalnych nie mogły być łamane). Gdy Jezus umierał, rzymski setnik uznał w Nim Syna Bożego.

Herod Antypas (ok. 22 p. n. e. - 39 n. e.) - syn Heroda Wielkiego, tetrarcha Galilei i Perei, ten sam co skazał na śmierć św. Jana Chrzciciela. Piłat chcąc zrzucić z siebie odpowiedzialność, odesłał Jezusa przed sąd Heroda. Ów domagał się znaków i cudów, a gdy Jezus milczał, wyśmiał Go i nie znajdując w Nim winy, odesłał do Piłata. Od tego momentu Piłat i Herod pogodzili się, wcześniej bowiem byli wrogami.

Barabasz – w ,,Mistrzu i Małgorzacie'' zwany Bar Rawanem, wielokrotny morderca (możliwe, że rebeliant przeciwko rzymskiej władzy), który na żądanie tłumu zmanipulowanego przez arcykapłanów został uwolniony zamiast Jezusa. Był on głównym bohaterem dramatu biblijnego ,,Barabasz'' z 1961 r. w reżyserii Richarda Fleichera.

Św. Weronika w objawieniach bł. Anny Katarzyny Emmerich nosi imię Serafia (pod tym imieniem pojawia się również w moim zbiorze opowiadań ,,Legenda''). Współczując Jezusowi otarła Jego twarz z potu i krwi. Stąd jej imię jest tłumaczone jako Prawdziwy Obraz (vero icon).

Szymon Cyrenejczyk – obojętny człowiek z tłumu, wbrew swej woli (i wbrew ówczesnemu prawu) zmuszony do pomocy w dźwiganiu krzyża. Zrazu czynił to niechętnie, lecz z czasem zaczął współczuć Jezusowi i chciał Mu pomóc, lecz u szczytu Golgoty został odpędzony przez żołnierzy.

Razem z Jezusem szło na stracenie dwóch łotrów. Gdy zostali ukrzyżowani, jeden z nich, w ,,Mistrzu i Małgorzacie'' zwany Gestasem, bluźnił przeciw Jezusowi. Z kolei drugi, w tradycji nazywany Dyzmą, lub Dobrym Łotrem skarcił go słowami: ,,'Ty nawet Boga się nie boisz, chociaż tę samą karę ponosisz? My przecież – sprawiedliwie, odbieramy bowiem słuszną karę za nasze uczynki, ale On nic złego nie uczynił'. I dodał: 'Jezu, wspomnij na mnie, gdy przyjdziesz do swego królestwa''. Jezus odparł: ,,Zaprawdę powiadam ci: Dziś będziesz ze mną w raju''. Z kolei Złemu Łotrowi kruk wydziobał oczy.

Jak zapewne Czytelnik pamięta film spotkał się z histeryczną falą ataków ze strony środowisk lewackich, wrogich Kościołowi. Zarzuty skupiały się na rzekomym epatowaniu przemocą i na równie rzekomym promowaniu antysemityzmu. Po pierwsze: ,,Pasja'' rzeczywiście pokazuje straszną przemoc i ogrom cierpienia, nie jest to jednak bezmyślne epatowanie przemocą jakie często ma miejsce w wielu tworach współczesnej popkultury (np. horror ,,Piła''), ale ukazanie tego jak wielkie cierpienia Jezus wziął na siebie, aby ocalić ludzkość (również i Ciebie, drogi Czytelniku i mnie) od należnej kary za grzechy. Podobną rolę pełni katolickie nabożeństwo ,,Gorzkich żali'', które również ukazuje Mękę Chrystusa w sposób realistyczny, a nie umowny. Jeśli zaś chodzi o zarzut rzekomego antysemityzmu to powiem, że w filmie oprócz złych Żydów pojawia się też wielu dobrych włącznie z Głównym Bohaterem i Jego Matką, notabene graną przez rumuńską Żydówkę. Co więcej sam reżyser zrezygnował ze przetłumaczenia słów tłumu: ,,Krew Jego na nas i na nasze dzieci''. W istocie nie jest to film o szukaniu zemsty za śmierć Zbawiciela , ale o przebaczeniu (sam Jezus modlił się na krzyżu: ,,Ojcze, przebacz im, bo nie wiedzą co czynią'') i o Miłości, która pokonała śmierć; o miłości tak wielkiej, że aż czasem trudnej do przyjęcia.

Omawiany film wpłynął też na moją twórczość, na niektóre sceny powieści fantasy o królowej Tatrze.

Wielki Czwartek 2018

,,Maryjo, w Wieczerniku Twój Syn po raz pierwszy przemienia chleb w swoje Ciało i wino w swoją Krew, aby dać siebie uczniom. Ty będziesz mogła przyjąć Boski Pokarm z rąk Apostołów po Jego odejściu, jednak Twoja miłość do Jezusa sprawia, że sercem już uczestniczysz w tej Tajemnicy nad tajemnicami. 
   Niewiasto Eucharystii, módl się za mną, abym ze świętą bojaźnią przyjmował Chleb Życia. Wypraszaj mi żar miłości, jakim płonęło i płonie Twoje Serce do Jezusa ukrytego w sakramencie ołtarza. Niech moje spotkania z Nim stają się źródłem odnawiającej łaski, mocy i owocują coraz głębszą więzią z moim Panem i Oblubieńcem mojej duszy'' - Bożena Hanusiak ,,Jak odmawiać Różaniec? Modlitwa pełna mocy''

Oniricon cz. 391

Śniło mi się, że:

- szedłem ulicą i wstąpiłem do antykwariatu szukać książki ,,Duchy polskich miast i zamków'',

-  w Szczecinie nad brzegiem Odry zobaczyłem usypany przez Japończyków kamienny kopiec przedstawiający buddyjską boginię Kannon, na pierwszy rzut oka pomyliłem kopiec z figurą Maryi, a potem myślałem, aby go usunąć jako bałwochwalczy,

- byłem na jakiejś wycieczce razem z Janesem ov Calcium, choć go ostrzegałem, zanurzył się w jeziorze w ubraniu i zaczął tonąć, ale wyłowił go ratownik, potem wysłuchałem wiadomości o Rosji i następnego dnia miał miejsce powrót do Szczecina,

- w Domu Enków mieszkał człowiek Skirmunt von Achinger; książę Skirów zabrany tam w nagrodę za prawość, Perun kazał mu naszykować rydwan, zaś Dziewanna jeździła rydwanem ciągniętym przez skrzydlate jelenie,

- w rodzinie Stanimirskich dzieci uczył matematyki mówiący ludzkim głosem sum, zaproponował im, że jeśli go zjedzą, zostaną wielkimi matematykami, lecz dzieci odmówiły mówiąc, że ,,nie zjada się przyjaciół'' (wymyślone na jawie),

- w XIX wieku polski chłop zorganizował powstanie przeciwko zaborcom po tym jak ukazała mu się analapijska królowa św. Wanda Dziewicza, poszedł po pieniądze na finansowanie powstania do najbogatszego Żyda we wsi i ten mu pożyczył; św. Wanda jako warunek powodzenia powstania postawiła chłopu codzienne odmawianie Różańca,

- pisałem posta o dziewczynce wychowywanej przez stado platygonów, lecz ilekroć chciałem napisać nazwę tych zwierząt, komputer odmawiał posłuszeństwa; zimą siedział półnagi na ulicy przy stoliku z komputerem i nie mogłem napisać posta, latem wyruszyłem po książkę, aby sprawdzić pisownię, na ulicy zobaczyłem wiele idących samopas koni, jeden z nich przebywał wewnątrz samochodu, wszedłem do jakiegoś budynku, gdzie jakaś starsza pani kazała mi zaopiekować się jej pudelkiem, a ja go zgubiłem, wówczas owa kobieta wbijała mi palce w pupę, odnalazłem książkę i dowiedziałem się, że prawidłowa nazwa platygona brzmi: ,,Gaosmageson'',

- do mojego domu przyszedł Pavlas ov Vidłar, w moim zeszycie narysował rysunki satyryczne o ,,Gazecie Polskiej'' i diable, co mi się nie podobało, dał mi w prezencie kolację - owoce podobne do czerwonych winogron i kebab w cieście,

- byłem na jakichś zajęciach dla młodzieży, a Evcelma ov Taurayakova domagała się poruszenia tematu aborcji,

- za zamach w Smoleńsku odpowiadają Indie, w 2010 r. papież Franciszek wygłosił z tej okazji przemówienie w sanskrycie dla Hindusów,

- hodowałem w domu warana szarego, którego karmiłem białymi myszkami, a później legwana zielonego, któremu dawałem do jedzenia płatki dla rybek akwariowych i owoce,

- czytałem jak ktoś niesłusznie oskarżał PIlipiuka o mówienie bzdur. 

Nowy quiz zoologiczny

Od momentu kiedy po raz pierwszy zasiadłem do pisania ,,Ciekawostek z życia zwierząt’’ w 1998 r. zdążyłem zapełnić wiele tomów. Antoni Kępiński w jednej ze swych książek stwierdził, że ludzkość ewoluuje nie tylko jako gatunek biologiczny, ale każdy pojedynczy człowiek odbywa indywidualną ewolucję. Myślę, że tak samo jest z książkami. Nadszedł czas by zamieścić artykuły końcowe, mające zamknąć cykl albumów ,,Ciekawostki z życia zwierząt’’. Na początek jednak proponuję rozwiązać QUIZ.

1. Jak się nazywa głos żurawi?

a.) klangor

b.) klekot

c.) kląskanie

2. O których zwierzętach Darwin mówił, że odegrały największą rolę w historii świata”

a) małpach

b) ludziach

c) dżdżownicach

3. Skąd się wzięła nazwa świnki morskiej?

a) wydaje dźwięki przypominające chrząkanie

b) żywi się bardzo urozmaiconym pokarmem roślinnym

c) jest jadana przez ludzi na terenie swego areału

d) wszystkie odpowiedzi są prawdziwe

4. Gdzie raki zimują?

a) obywają się bez hibernacji

b) na dnie akwenu zagrzebane w mule

c) nie ma takich zwierząt

5. Jak się nazywa największy żółw świata?

a). żółw olbrzymi z Galapagos

b.) żółw olbrzymi z Seszeli

c) żółw skórzasty

6. Które szczerbaki nie mają zębów?

a) wszystkie

b) tylko mrówkojady

c) mrówniki i łuskowce

7. Jakie błędy popełnił Cuvier?

a) był kreacjonistą, zaliczał krowę morską do waleni, nie potrafił zidentyfikować zębów przysłanych przez Mantella

b) był ewolucjonistą, zaliczał krowę morską do syren, zidentyfikował zęby iguanodona

c) Cuvier nie był biologiem

8. Co znaczy nazwa ,,australopitek’’?

a) ,,małpa z Australii’’

b) ,,przodek człowieka’’

c) ,,małpa południowa’’

9. ,,Ryba – diabeł’’ z ,,Pamiętników’’ Paska to:

a) diabeł morski

b) chimera

c) raja

10. Plagę skorpionów w Sao Paulo poprzedzało:

a) trzęsienie ziemi

b) znaki na niebie

c) inwazja karaluchów

11. Twórcą zoogeografii był:

a) Karol Darwin

b) Henry Bates

c) Alfred Russel Wallace

12. Czy małpy mają pchły?

a) tak

b) nie

13. Który gatunek trzmiela znajduje się w Polskiej Czerwonej Księdze?

a) trzmiel ziemny

b) trzmiel kamiennik

c) trzmiel tajgowy

14. Rosomak należy do:

a) niedźwiedziowatych

b) łasicowatych

c) nie jest ssakiem

15. Największy sum świata żyje w:

a) Europie

b) Azji

c) Afryce

Odpowiedzi: 1a, 2c, 3d, 4b, 5c, 6b, 7a, 8c, 9c, 10c, 11c, 12b, 13c, 14b, 15a.

Sumokształtne

,,I tak się wojsko przez burzany pruło,

Niczym prąd ogromny – sumów, lub łososi’’

- Juliusz Słowacki

Sumokształtne są grupą ryb kostnoszkieletowych (w Polsce reprezentowanych przez dwa gatunki), które żyją zarówno w wodach słodkich, a niektóre gatunki także w morzach. Liczbą gatunków (ok. 2500 podzielonych na 400 rodzajów i 34 rodziny) niemal dorównują karpiokształtnym. Najwięcej sumokształtnych żyje w Ameryce Południowej.

Żyjące tam sumy Astrolepida potrafią pełzać po pionowych ścianach wodospadów, zaś afrykańskie sumiki kiryski mają zdolność do magazynowania tlenu w jelitach i pełzania po lądzie. Pożałowano ich introdukcji na Florydzie, gdzie wyrządzały szkody w rybostanie i postanowiono wytępić je wpuszczając do wody trujące substancje. Wynik był odwrotny od zamierzonego; opancerzone sumy wypełzły z zajmowanych akwenów i zasiedliły nowe, oczywiście zwiększając swój areał.

Największym przedstawicielem sumokształtnych jest europejski sum pospolity (może mierzyć aż 5 m długości!). Tak w ,,Kurierze Szczecińskim’’ pisano o złowieniu mniejszego okazu w artykule o wymownym tytule ,,Sum jak rekin’’: ,,Taaaką rybę złowił pan Walenty Rzepecki ze Szczecina […]. Wędkuje od 50 lat w naszym mieście i po raz pierwszy udało mu się złowić (w Odrze naprzeciwko Telekomunikacji) tak duży okaz. Jest to sum, mierzy 1,20 m i waży bagatela 20 kg. Gratulujemy!’’. ¹ Jakże kontrastowo wyglądają przy tym gigancie, egzotyczne sumiki o kilkunastu milimetrach długości!

Cechą charakterystyczną sumokształtnych są ich długie wyrostki czuciowe, które zainspirowały do utworzenia określenia: ,,sumiaste wąsy’’. Sum pospolity i również europejski sumik karłowaty mają pyski szerokie, podczas gdy u sumików kirysków są one spiczaste. Same sumiki kiryski są chronione ,,kirysem’’ ze stwardniałej skóry.

Oryginalnie wyglądają żyjące w tropikalnych morzach sumiki koralowe. Mają długie ciała w poziome czarne i białe pasy, zaś pływają w ławicach przypominających ogromne kule ruszającego się srebra – ich wielka koncentracja dezorientuje drapieżniki. Dodatkową bronią sumików koralowych są ich kolce grzbietowe mogące boleśnie ranić.

W Afryce istnieją nawet sumy elektryczne, znane już w starożytności, do czego jeszcze dojdziemy.

Zanim Polacy zapoznali się z filmami typu ,,Szczęki’’ straszyły ich opowieści o ludożerczych szczupakach i sumach. Opowiadano o sumie, który stwarzał zagrożenie dla kąpiących się dzieci, a który został złowiony na przynętę z … kaczki. Obecnie wiemy, że to niemożliwe i że to raczej człowiek stwarza zagrożenie dla sumów i szczupaków niż odwrotnie. Monstrualne wymiary suma faktycznie robią wrażenie, ale przecież pysk tej ryby jest zbyt wąski, by połknąć zwierzę większe od stosunkowo małych ryb. Poza tym sumy nie mają takich zębów jak rekiny, aby stwarzać zagrożenie dla ludzi. Są to ryby mięsożerne. Sumik karłowaty konsumuje głównie ikrę innych ryb. W przeciwieństwie do suma pospolitego (cenionej ,,ryby szlachetnej’’), jego mniejszy krewniak to typowy chwast rybny o niesmacznym mięsie, nielubiany przez wędkarzy.

Rola sumów w interakcji z człowiekiem nie ogranicza się tylko do napełniania jego żołądka. Sumiki kiryski mogą być rybami akwariowymi, zaś w starożytnym Rzymie używani sumów elektrycznych do usuwania bólu głowy za pomocą wytwarzanego przez nie prądu. Niebezpieczne mogą być tropikalne sumy z trującymi kolcami, oraz maleńkie canero z Ameryki Południowej, które wślizgują się do otworów w ciele pływających ludzi (min. do cewki moczowej). Usunąć je stamtąd można tylko operacyjnie, bowiem kolce wczepiają rybę i kaleczą człowieka.

Sum – matematyk mający kłopoty z zerem był bohaterem jednego z wierszy Jana Brzechwy.

1 W mojej powieści fantasy ,,Tatra cz. I Misja’’ pojawia się sum o wymiarach płetwala błękitnego (30 m długości).