,,Jeśli
zaś wypada wspomnieć także coś o cnocie kobiet, które żyć
teraz będą we wdowieństwie, to w krótkiej zachęcie zawrę
wszystko: wielką będzie chwałą tej z was, która nie okaże się
gorsza od własnej natury i o której nie będzie się w ogóle
mówiło pośród mężczyzn, czy to, że jest cnotliwa, czy to, że
godna nagany’’ - Tukidydes ,,Wojna peloponeska’’ (mowa
Peryklesa)
W
kwietniu
2024 r. przeczytałem ,,Ziarno
granatu. Mitologię według kobiet’’
pod redakcją Pawła Goźlińskiego. Jest to antologia 12 retellingów
greckich mitów napisanych z perspektywy ich bohaterek. Napisania ich
podjęły się współczesne polskie pisarki: Katarzyna Boni,
Elżbieta Cherezińska, Julia Fiedorczuk, Agnieszka Jelonek, Renata
Lis, Weronika Murek, Grażyna Plebanek, Joanna Rudniańska, Barbara
Sadurska, Dominika Słowik, Aleksandra Zbroja i Aleksandra Zielińska.
Książka ukazała się w 2022 r. nakładem wydawnictwa ,,Agora’’,
wydawcy ,,Gazety
Wyborczej’’.
Akcja
większości z tych utworów rozgrywa się w starożytnej Grecji (i w
Kolchidzie w opowiadaniu o Medei), jednak bohaterki trzech ostatnich
opowiadań żyły w Polsce.
Jokasta
została umieszczona w lewackiej dystopii bliskiego zasięgu. Czciła
Atenę żyjąc w Polsce rządzonej przez opresyjny katolicki reżim.
Ifigenia
(,,I.’’)
była bardzo młodą prostytutką, żyjącą we współczesnej
Warszawie. Jej wykorzystanie seksualne stanowi odpowiednik złożenia
w ofierze.
Kora,
córka Demeter pod postacią zabłąkanej zimą w górach turystki,
znalazła schronienie i opiekę w chacie Lidki. Bogini nagrodziła
jej gościnność, zapewniając nadzwyczajny wzrost uprawianym przez
nią roślinom.
Część
Autorek pozostała wierna mitologicznym pierwowzorom, inne zaś –
jakby widać chociażby powyżej – wprowadziły daleko posunięte
reinterpretacje czy wręcz dekonstrukcje mitu.
Eurydyka
nienawidziła gamoniowatego Orfeusza, dla którego układała teksty
pieśni. Za wszelką cenę chciała się od niego uwolnić. W Hadesie
znalazła szczęście z dala od niego i nie chciała wrócić do
świata żywych. W końcu przyczyniła się do śmierci nieszczęsnego
poety.
Pazyfae
była matriarchalną władczynią Krety i kapłanką Wielkiej Bogini.
Mężczyźni, w tym sam król Minos, biorący udział w obrzędach na
jej cześć, byli poniżani zmuszaniem do zakładania kobiecych ubrań
i peruk. Pazyfae miała z wodzem Taurosem syna Asteriona, pierwowzór
potwora Minotaura. Asterion nie miał jednak byczej głowy, ani nic
potwornego w sobie, był za to przystojnym, silnym i powszechnie
lubianym młodzieńcem. Jako czarny charakter została natomiast
przedstawiony Dedal, antypatyczny kłamca i szpieg Achajów,
narzucających przemocą kult agresywnych, męskich bogów. Co
ciekawe nie miał syna, Ikara, za to sam zginął, gdy Helios
roztopił wosk spajający pióra na wykonanych przez niego
skrzydłach.
Odyseusz
został przedstawiony jako okrutnik, pyszałek i marny żeglarz. Do
tego nie lubił dzieci, którymi nie chciał się zajmować. Spośród
licznych kobiet w jego życiu (żona Penelopa, kochanki Kirke i
Kalipso) jedyną, która naprawdę go kochała, była stara
piastunka, Euryklea, która zastępowała mu matkę.
Meduza,
najstraszniejsza z trzech sióstr, Gorgon, zgodnie z mitycznym
pierwowzorem była piękną kobietą, zgwałconą w nadmorskiej
świątyni przez Posejdona i zamieniona w potwora przez Atenę. Jej
smutny żywot zakończył Perseusz. Mit o niej, w antologii
opowiedziany z jej własnej perspektywy stanowi dobrą ilustrację
koncepcji kozła ofiarnego jako fundamentu wszystkich mitologii,
głoszonej przez francuskiego antropologa René
Girarda
(1923 – 2015).
Najbardziej
spodobały mi się utwory o Demeter i Korze (Elżbiety
Cherezińskiej), nimfie Echo, Korze w Tatrach (,,Letniczka’’
Dominiki Słowik) oraz o Kasandrze. W niektórych opowiadaniach rażą
mnie lewackie wtręty jak Artemida mordująca nienarodzone dzieci i
udzielająca lesbijskich ślubów czy obsceniczny symbol ***** *** w
przypisie do opowiadania o Medei.
