,,Jaszczurkopodobne
sfenodonty mają bardzo długą historię; ich reliktowy
przedstawiciel – tuatara – żyje do dziś’’ - David
Norman, Angela Milner ,,Patrzę, podziwiam, poznaję. Dinozaury’’
Hatteria,
zwana też tuatarą, lub ruatarą, mimo zewnętrznego podobieństwa
nie jest jaszczurką. Mezozoiczna grupa sfenodontów zajmowała niszę
ekologiczną jaszczurek, lecz w kredzie nastąpił ich regres
spowodowany pojawieniem się bardziej zaawansowanej grupy. Obecnie
żyją tylko dwa gatunki: Sphenodon punctatus i Sphenodon
guntheri. Hatterie należą do czołówki najrzadszych gadów
świata – S. guntheri żyje na wyspie North Brother, zaś S.
punctatus – w Cieśninie Cooka (cztery wyspy) i u północno –
wschodnich wybrzeży Wyspy Północnej (25 wysp). W sumie zasiedlają
29 wysp należących do Nowej Zelandii. Dlaczego doszło do takiej
sytuacji? Jan Żabiński w ,,Zagadce ewolucjonizmu’’
poruszając ten problem porównał hatterie do obrazów Rembrandta w
czasie II wojny światowej. Oczywiście ocalały te, które
znajdowały się z dala od okupacji i linii frontu. Analogicznie
organizmy reliktowe (np. hatterie) większe szanse na przeżycie mają
na terenach izolowanych, z dala od nowych, ,,przedsiębiorczych’’
konkurentów.
Co
świadczy o pierwotnym charakterze współczesnych sfenodontów? Ich
kręgi mają taką samą budowę jak u ryb, również zastawki
sercowe zdradzają ,,starożytny rodowód’’. Między ich
dwuwklęsłymi (amficelicznymi) kręgami widać … resztki struny
grzbietowej! Jednak najbardziej charakterystyczną cechą ich
anatomii jest obecność aż trzech oczu! (sic!). Owe trzecie oko
jest tzw. okiem ciemieniowym – znajduje się ukryte pod skórą i
reaguje na zmiany natężenia światła. Szyszynki młodszych
kręgowców biorą swój rodowód właśnie od oczu ciemieniowych. Z
wyglądu hatterie przypominają galapagoskie legwany lądowe. Skóra
szara, maskuje gady wśród skał. Głowa zaokrąglona i masywna, u
S. punctatus oczy mają kolor ciemnoczerwony z czarnymi
źrenicami. Ogon długi i łamliwy; na nim i na grzbiecie występują
kolce. Hatterie mierzą ok. 60 cm długości (na głowę i tułów
przypada 19 – 28 cm). Są aktywne nocą w temperaturze 12 – 16 º
C. Rano wygrzewają się,
uzupełniając stracone ciepło. Ich locum może się mieścić
zarówno w pniach drzew, jak również na wybrzeżach morskich w
norach petreli. Sąsiadujące ptaki i gady nie wchodzą sobie w
szkodę.
W
czasie nocnych wypraw zjadają: owady, inne bezkręgowce, jaszczurki
(scynki i gekony), a także plądrują gniazda petreli. Nie kłóci
się to z tym o czym wcześniej napisałem, bowiem potrafią
identyfikować ,,własne’’ petrele i oszczędzać ich jaja i
pisklęta.
Zapłodnienie
odbywa się bez udziału organów kopulacyjnych. Rozmnażają się co
cztery lata składając jaja. Nie przejawiają instynktu
macierzyńskiego. Zarodek w złożonym jaju rozwija się w
temperaturze 18 – 22 º
C w warunkach wiwaryjnych. Pod tym względem hatterie są najmniej
wymagające z wszystkich gadów. Trwa to 11 – 16 miesięcy. W
pojedynczym złożeniu jest 1 – 18 jaj, z których wykluwają się
10 – centymetrowe młode, osiągające dojrzałość płciową po
ukończeniu 11 – 12 lat życia.
Długość
życia może wynosić ok. 101 lat (żółwie mają ,,konkurencję’’).
Inni szacują ją na od 60 – 70 lat (samice pozostają płodne aż
do 60 roku życia).
Znanym
pokłosiem wypraw odkrywczych jest zalew nowych wiadomości o
wszelkiej egzotyce, nieraz odbiegających od prawdy. W naszym
przypadku wyprawy Jamesa Cooka w XVIII wieku na Nową Zelandię
rozpowszechniły mity o straszliwych smokach tuatarach (min.
strzegących również zmitologizowanego ptaka moa), choć prawdziwe
hatterie nie są groźne dla ludzi.
To
raczej ludzie (co prawda pośrednio) zepchnęli je na skraj zagłady.
Reprezentanci grupy wzrastającej w cieniu dinozaurów i przez
jaszczurki usuniętej na wyspy wokół Nowej Zelandii nie są tam
bezpieczni. Zagrażają im szczury niegdyś zawleczone przez ludzi.
Znajdują się pod całkowitą ochroną prawną.
