,,Eneida''

,Albo pycha szalona, że swe antenaty

Od trojańskiego jeszcze zasięga Achaty'' – Adam Naruszewicz ,,Chudy literat''.

O rzymskim eposie ,,Eneidzie''; - mówiąc współczesnym językiem był to jakby fanfik ,,Iliady'' i ,,Odysei'' Homera, dziele ważnym dla europejskiej kultury, a mimo to nie omawianym w polskiej szkole – dowiedziałem się po raz pierwszy w 1996 r. Poniżej zamieszczam co wówczas przeczytałem o eposie i jego autorze:

,,KIM BYŁ WERGILIUSZ?

Wergiliusz, a właściwie Publius Vergilius Maro, był wybitnym poetą rzymskim. Za jego największe dzieło uważa się Eneidę, rozległy poemat epicki opisujący upadek Troi oraz początki ludu rzymskiego

Wergiliusz urodził się w 70 r. p. n. e. nieopodal Mantui w Italii. Ponieważ zapewnił sobie pomoc bogatego patrona (opiekuna) mógł poświęcić się bez reszty pisarstwu. Z początku chętnie i często opiewał uroki krajobrazu wiejskiego, jednak dopiero ostatnie dzieło – epicka Eneida – przyniosło mu wielkopomną sławę.

W poemacie przedstawiono upadek Troi oraz ucieczkę bohatera Eneasza, który wraz ze swymi towarzyszami osiedlił się w Italii. Podczas podróży śmiałkowie mieli wiele przygód, w tym min. musieli przeprawić się przez legendarną rzekę Styks, aby dotrzeć do krainy umarłych.

Wergiliusz zmarł w 19 r. p. n. e. na febrę, której nabawił się podczas pobytu w Grecji. Choć zastrzegł sobie , aby po jego śmierci Eneida została spalona, to jednak cesarz Oktawian kazał opublikować ją'' – Bridget Daly (red.) ,,Kim oni byli''?

W roku 1997 dowiedziałem się nieco więcej z lektury ,,Świata Wiedzy'':

,,W najsłynniejszym epizodzie okręt Eneasza rozbija się u wybrzeży Kartaginy, gdzie za pośrednictwem Wenus zakochuje się w nim królowa Dydona. Jednak władca bogów, Jupiter, rozkazuje Eneaszowi opuścić Kartaginę w celu wypełnienia swego przeznaczenia, w wyniku czego zrozpaczona Dydona popełnia samobójstwo. Po pobycie w świecie podziemnym, Eneasz ląduje w Italii, gdzie spotyka go wiele różnych przygód. Ostatecznie poślubia córkę króla Lacjum, co miało stanowić dowód na to, że w osobie obecnego cesarza spełniło się przeznaczenie Rzymu. Wynikło to stąd, że zgodnie z wersją Wergiliusza, syn Eneasza, Julus, był przodkiem rodziny julijskiej, z której wywodzili się Juliusz Cezar i Oktawian August'' - ,,Świat Wiedzy. Sztuka 3 Epika klasyczna''.

Po samą ,,Eneidę'' sięgnąłem dopiero w maju 2015 roku. Akcja eposu rozgrywa się w starożytności w okresie po wojnie trojańskiej aż na trzech kontynentach: w Europie, w Azji i w Afryce, w takich miejscach jak: Troja, greckie wyspy Strofady, Wyspa Cyklopów (uchodźcy z Troi spotkali na niej oślepionego Polifema i porzuconego przez towarzyszy Greka z załogi Odysa), Wyspa Kirke, wyspy Scylli i Charybdy, Hades (Eneasz był oprowadzany po świecie zmarłych przez wieszczkę Sybillę z Kume; spotkał tam swego ojca i mających się dopiero narodzić bohaterów rzymskich w tym Juliusza Cezara i Oktawiana Augusta), Kartagina (założona przez królową Dydonę; jej akropol nazywał się Byrsa, czyli miejsce pokryte pociętą byczą skórą), wreszcie w Italii (Lacjum; założone przez Eneasza miasto Alba Longa, w miejscu gdzie ujrzał białą maciorę z 30 prosiakami).

Postać głównego bohatera autor zaczerpnął z ,,Iliady'' Homera, a także z rzymskich legend podawanych min. przez Newiusza. Eneasz był synem bogini Wenus i śmiertelnego człowieka Anchizesa. W Troi umarła jego pierwsza żona Kreuza, matka Julusa, zwanego też Askaniusem. Niejako ,,prawą ręką'' Eneasza był pozostający w jego cieniu Achates, o którym wspomina Adam Naruszewicz w satyrze ,,Chudy literat''. W czasie pobytu w Kartaginie zakochała się w nim królowa Dydona, lecz porzucił ją posłuszny wezwaniu bogów. Dydona wówczas popełniła samobójstwo na stosie. Po odbyciu podróży w zaświaty, przybył do Italii gdzie poślubił Lawinię, córkę króla Lacjum, o którą stoczył bój z Turnusem, królem Rutulów. Zwyciężył go w walce i zabił mszcząc swego przyjaciela Pallasa, syna Ewandra, tak jak Achilles mszczący śmierć Patroklesa na Hektorze. Na tym epos się urywa... Pod niektórymi względami jest to bohater podobny do ideału dobrego chrześcijanina (warto zwrócić uwagę na jego wielką pobożność, oraz miłość do rodziny; są to wartości uniwersalne), zaś w innych aspektach wychodzi z niego okrucieństwo (podobnie jak Achilles składa ofiary z jeńców cieniom Pallasa). 

 

Na kartach ,,Eneidy'' spotykamy liczne postaci mitologiczne jak: Jowisz, jego żona Junona (w czasie wojny trojańskiej wspierała Greków i cały czas prześladowała Eneasza; powodowała konflikty między Trojanami, a rdzenną ludnością Italii, w końcu wymogła na Jowiszu, aby przybysze i autochtoni stopili się w jeden nowy naród), Wenus (cały czas wpierała swojego syna, wstawiała się za nim u innych bogów, rozbudziła w Dydonie miłość do głównego bohatera), Neptun, Eol (bóg wiatrów, który skuszony przez Junonę obietnicą dania nimfy za żonę wywołał sztorm), Merkury (to on jako posłaniec bogów kazał Eneaszowi opuścić Dydonę), Herkules (Pallas na próżno modlił się do niego o ocalenie życia w starciu z Turnusem), Diana (zadbała o godny pochówek italskiej wojowniczki Kamili z plemienia Wolsków), Tyberyn (bóg rzeki Tybru noszący na głowie bycze rogi – symbol płodności), Saturn (wzmianka o Wieku Złotym w czasie jego panowania), Pikus (jeden z pomniejszych bóstw staroitalskich), Charon (jego łódź była uszyta ze skór, a on sam był brudasem), bogini tęczy Iris (posłanka bogów, na rozkaz Junony szkodziła Trojanom), Wulkan (na prośbę Wenus wykuł tarczę dla Eneasza), nimfy: Cymodyce (jedna z nimf, w które Wenus zamieniła okręty italskie), Opis (nimfa z orszaku Diany) i Juturna (siostra Turnusa, próbowała uratować życie brata), harpia Celeno (zapowiedziała Trojanom, że znajdą nową ojczyznę, jak ,,z głodu zjedzą stoły''), erynia Allekto (na rozkaz Junony szkodziła Trojanom), a także … fantastyczna roślina dyktam, której zjedzenie usuwało żelazo z rany. 

 

,,Eneida'' inspirowała takich twórców jak: św. Augustyn (wspomina w ,,Wyznaniach'', że przed nawróceniem opłakiwał tragiczny los Kreuzy), Geoffrey z Monmouth (,,Historia królów Brytanii'', gdzie Brytowie również wywodzili się od Trojan), Dante (,,Boska komedia'', gdzie Wergiliusz był przewodnikiem po Piekle), Adam Mickiewicz (motyw pociętej na kawałki skóry niedźwiedzia w ,,Panu Tadeuszu'' został zaczerpnięty z opisu podstępu Dydony), oraz Ursula Le Guin (współczesna powieść fantasy powieść ,,Lawinia'' – reteling eposu z puntu widzenia córki króla Lacjum; bardzo dobra książka ;-).