,,Pisarza
Z. Kaweckiego, który w kawiarni zagadnął go słowami: ‘Nie
uważasz Franiu, że mam nos Danta?’, [Franciszek Fiszer] odprawił
krótko: ‘To pisz nosem’’’ - ,,Świat Wiedzy numer specjalny
z okazji Narodowego Święta Niepodległości’’ (listopad 1999)
W
klasie
czwartej dowiedziałem się z książki ,,Kim
oni byli?’’
o włoskim poecie Dantem Alighierim (1265 – 1321) z Florencji.
Dante był zwolennikiem gibelinów, stronnictwa cesarskiego. Napisał
min. ,,Życie
nowe’’,
,,Monarchię’’,
,,Biesiadę’’
i ,,O
języku pospolitym’’.
Posiadał dwa tresowane koty perskie, które przewracały mu karty
książek. Wygnany z Florencji, w wyniku walk politycznych partii
Białych i Czarnych, zmarł w Rawennie.
W
gimnazjum przeczytałem dobrowolnie skrócone wydanie jego
najważniejszego dzieła, ,,Boskiej
komedii’’
(wł. ,,La
Divina Commedia’’)
w przekładzie Edwarda Porębowicza. W listopadzie 2022 r.
przeczytałem cały poemat w nowym przekładzie Agnieszki Kuciak ze
wstępem Pawła Lisickiego.
Dante
zatytułował swe opus magnum po prostu ,,Komedią’’.
Wybrał ten tytuł nie ze względu na zawarty w nim humor, ale
dlatego, że całe dzieło dobrze się kończy. W starożytnej Grecji
po tym właśnie odróżniano komedię od smutno kończącej się
tragedii. ,,Boską’’
nazwali ją dopiero zachwyceni nią czytelnicy. Jest to trzyczęściowy
poemat napisany tercyną. Każda część składa się z 33 pieśni
(cześć pierwsza składa się z 34 pieśni) i kończy się słowem
,,gwiazdy’’.
Dzieło stanowi summę średniowiecza, pełną odniesień do
teologii, mitologii, historii, literatury, nauki (ówczesnej
kosmologii ptolemejskiej), polityki. Zawiera też bardzo osobiste i
piękne wyznanie miłości platonicznej do przedwcześnie zmarłej
Beatrycze Portinari (1266 - 1290), ukazanej jako ideał kobiety i
chrześcijanki.
Akcja
rozgrywa się w 1300 r., 8 kwietnia (Wielki Piątek) lub 25 marca
(dzień stworzenia Adama, poczęcia i śmierci Chrystusa) w
chrześcijańskich zaświatach; Piekle, Czyśćcu i Raju.
Piekło
Na
początku pierwszej pieśni Dante zabłądził w mrocznym lesie
symbolizującym świat pełen pokus. Spotkał w nim trzy dzikie
zwierzęta oznaczające grzechy: wilczycę (chciwość), panterę
(lubieżność) i lwa (gniew), które wzbudziły w nim strach. Na
szczęście spotkał rzymskiego poetę, poganina Wergiliusza, autora
,,Eneidy’’,
który podjął się zostać jego cicerone po krainie potępionych.
Choć w średniowieczu istniały legendy przedstawiające Wergiliusza
jako czarnoksiężnika, dla Dantego był mędrcem i źródłem wielu
cennych inspiracji artystycznych. Samo Piekło stanowiło głęboki
lej wydrążony w ziemi przez upadek Lucyfera. Jacek Kolbuszewski w
książce ,,Dziwne
podróże, dziwni podróżnicy’’
zasugerował tu inspirację poety widokiem gór, uważanych w czasach
Dantego za miejsce nie tyle piękne, co groźne i niegościnne.
Pierwowzór mogło również stanowić rzymskie Koloseum. Dantejskie
Piekło dzieliło się na dziewięć kręgów.
W
pierwszym kręgu, zwanym Limbem egzystowały anioły, które powstały
neutralne podczas buntu Lucyfera. Pojawia się tajemniczy werset:
,,cień, który losowi
powiedział wielkie ‘nie’’,
który może odnosić się papieża św. Celestyna V (kanonizowanego
już w 1313 r., jednak Dante uznał jego abdykację za przejaw
tchórzostwa), Ezawa lub Piłata. Płynęła tam rzeka Acheront, po
której pływała łódź przewoźnika Charona (zarówno rzeka jak i
przewoźnik zostali zapożyczeni z mitologii greckiej). Za Acherontem
mieszkali wolni od mąk piekielnych szlachetni poganie, których
jedyną ,,winą’’, było to, że nie poznali Chrystusa. Były wśród
nich takie mityczne i historyczne osobistości jak: Homer (oparty na
mieczu), Horacy, Owidiusz, Lukan, Elektra, Hektor, Eneasz, Juliusz
Cezar, Pentezylea, dziewica Kama, Latyn, Lawinia, Brutus (,,co
przepędził Tarkwina’’),
Lukrecja, Julia – żona Pompejusza, Marcja – żona Katona,
Kornelia – matka Grakchów, sułtan Saladyn, Arystoteles, Platon,
Sokrates, Demokryt, Anaksagoras, Diogenes, Tales, Zenon, Empedokles,
Heraklit, Dioskorides, Seneka, mityczni poeci greccy: Orfeusz, Tulio
i Lineus, Hipokrates, Euklides, Ptolemeusz, Awicenna, Galen,
Awerroes. Obecnie Kościół katolicki uczy, że ludzie bez własnej
winy nieznający Chrystusa i Kościoła, którzy jednak szczerze
poszukują prawdy, mogą dostąpić zbawienia (KKK 847). Jednak w
czasach Dantego, nawet ujęcie przedstawione przez poetę wydawało
się niektórym teologom zbyt łagodne.
W
drugim kręgu bezlitosnym sędzią był Minos ukazany jako demon z
długim ogonem. Pokutowali tu rozpustnicy tacy jak: babilońska
królowa Semiramida, Dydona, Kleopatra, Helena, Achilles, Parys,
Tristan, oraz para Paolo i Francesca da Rimini, którzy zgrzeszyli
cudzołóstwem pod wpływem lektury romansu o Lancelocie i Ginewrze.
W
trzecim kręgu znajdowali się żarłocy i pijacy karani obrzydliwym
deszczem brudnej wody i gradem. Ich strażnikiem był trójgłowy
pies Cerber. Ciacco z Florencji wygłosił proroctwo o walkach partii
Białych i Czarnych.
W
czwartym kręgu zostali umieszczeni skąpcy i marnotrawcy, zaś
mityczny Pluton wypowiedział tajemnicze słowa w demonicznym języku:
,,Pape Satan, pape Satan
aleppe!’’ (zwracam
uwagę, że Dante podjął tu próbę tworzenia sztucznego języka na
potrzeby literatury całe wieki przed Tolkienem!). Skąpcy i
rozrzutnicy tańczyli potępieńczy taniec, w czasie którego wpadali
na siebie i obrzucali się obelgami.
Przez
piąty krąg płynęła mityczna rzeka Styks. W jej nurtach
pokutowali grzeszący acedią, czyli smutkiem z powodu dobra. Dante i
Wergiliusz spotkali tu Flegiasza (przewoźnika przez Styks, który
podpalił świątynię Apolla w Delfach za uwiedzenie jego córki,
Koronis), oraz Filippo Argentiego (aroganckiego i rozrzutnego
rycerza).
W
piątym kręgu mieściło się miasto Disa (Lucyfera) z meczetami.
Żyły w nim trzy Furie (Erynie) – Megiera, Alekto i Tysyfne oraz
Meduza.
W
szóstym kręgu leżeli heretycy w płonących grobach. Wśród nich
był grecki filozof Epikur i jego zwolennicy, Farinata degli Uberti,
Calvacante dei Calvacanti, cesarz Fryderyk II, kardynał Ottaviano
degli Ubaldini (biskup Bolonii) i papież Anastazy II.
W
siódmym kręgu cierpieli gwałtownicy zanurzeni we Flagetonie (rzece
gotującej się krwi). Żył tam Minotaur oraz Centuary (w tym
Chiron, Nessos i Folos). Karę w tym kręgu odbywał tyran Aleksander
z Fere lub Aleksander Wielki, tyran Dionizy Stary, Ezzelino III da
Romano, Opizzo d’Este, Guido di Montfort, Attyla, Pyrrus – król
Epiru, pirat Sestus, Rinier z Corneto, rozbójnik Rinier Szalony.
Dalej rozciągał się las samobójców zamienionych w drzewa i można
było spotkać harpie. Pokutował tu Pier della Vigna, Ercolano
Maconi ze Sieny (ścigany przez demoniczne, czarne psy), Giacomo di
Sant’ Andrea (zaklęty w krzak), sędzia Lotto Agli lub kupiec
Rucco de’Manzi. Za płonącymi piaskami odbywali wieczną karę
bezbożnicy, lichwiarze, sodomici oraz olbrzym Kapaneus (jeden z
siedmiu przeciw Tebom). Za strumieniem krwi stał olbrzymi starzec z
Krety. Był to posąg ze złota, srebra, miedzi, żelaza i terakoty,
z którego łez brały początek cztery piekielne rzeki. Dante
spotkał tu swego mistrza, Brunetto Latiniego, autora
encyklopedycznego ,,Skarbca
wiedzy’’ (ukaranego
za sodomię, lecz przedstawionego z wielkim szacunkiem), Prisciano di
Cesarea, Francesco d’Accorso, biskupa Andreę de’Mozzi, Guida
Guemę, Tegghiaio Aldobrandiego, Iacopo Rustiucciego, Guigliemo
Bossiere, Gerion (w mitologii greckiej był olbrzymem o trzech
zrośniętych ciałach, tu zaś został ukazany jako latająca
hybryda człowieka, lwa, węża i skorpiona), lichwiarza Catellę di
Passo Gianfigliazziego, Ciapo Obriachiego, Reginalda Scrovegniego,
Vitaliana del Dente lub Iacopo Vitaliani oraz Gianniego Bhiamonte.
Siódmy
krąg, zwany Złymi Jamami (Malebolge) zamieszkiwali stręczyciele i
uwodziciele tacy jak: Vendico Caccianemico, liczni inni Bolończycy
(w czasach Dantego mający opinię stręczycieli), mityczny Jazon,
pochlebca Alessio Interminelli zanurzony w odchodach oraz prostytutka
Tais (bohaterka ,,Eunucha’’
Terencjusza). Było to także miejsce kary dla świętokupców;
duchowych synów Szymona Maga, wśród których znaleźli się
papieże Mikołaj III, Bonifacy VIII i Klemens V. Wróżbici i
magowie odbywali karę odwróceni głowami do tyłu. Był wśród
nich Amfiaraos, Tejrezjasz i jego córka Manto (założycielka
Mantui), Aront (wróżbita etruski), Eurypiles, Michał Szkot (lekarz
Fryderyka II), Guido Bonetti, oraz szewc Asdent z Parmy. Oszuści
cierpieli zanurzeni w smole jak: rajcy Martino Bottaio i Benturo Dati
z Lukki, Ciampolo di Navarra, brat Gomita i Michał Zenche. Obaj
poeci spotkali tu diabły zwane Złymi Szponami, noszące takie
imiona jak Zły Ogon (Wergiliusz obronił przed nim Dantego),
Rwiwłos, Wyrwijrosa, Męczydusza, Kundel, Gruba Broda, Łasy, Smok,
Wieprz, Drapiduch, Podpalłapa i Szczuj. W jamie hipokrytów zostali
ukarani Bracia Ucieszni (Rycerze Maryi Świętej Dziewicy) z Bolonii:
Catalano i Loderingo, Kajfasz, Annasz i reszta Sanhedrynu. Węże
karały złodziei krępując ich i kąsając. Ukąszeni spalali się
od ich jadu na popiół i powstawali z niego jak feniks, aby dalej
ciepieć. Znajdował się tu Vanni Fucci z Pistoi, centaur Kakus
(palony ogniem przez smoka), rycerz Ciamfa, Agnel (Agnolo
Brunelleschi?) torturowany przez 6 – nogiego węża, który zlał
się z nim w jedną istotę, Buoso (Lano Abati lub Buti Donati),
Pucci Sciancoto (porównany do świni), oraz Francesco de Calvacanti
zwany Zezowatym. Wśród fałszywych doradców znajdował się
Odyseusz (warto tu dodać, że Dante znał dzieła Homera tylko z
drugiej ręki), Diomedes, Guido de Montefeltro (trafił do piekła za
namową papieża Bonifacego VIII biorąc udział w niesprawiedliwej
wojnie we Włoszech). Wśród gorszycieli i schizmatycy o rozłupanych
ciałach znaleźli się Mahomet i pierwszy kalif Ali (wersety te tak
bardzo nie podobają się współczesnym proislamskim lewakom, że
usuwają je z przekładów!), brat Dolcino Torelli (lider sekty degli
Apostoli), Pier Medicine, trybun ludowy Kurion, Mosca di Lamberti,
trubadur Bertram de Born (znany jako piewca wojen i autor słów:
,,Nie lubię pokoju’’),
oraz Geri z Bello. Fałszerze zostali podzieleni na kilka kategorii:
a)
metali (alchemicy) ukarani świerzbem i trądem jak: Griffelino
d’Areno (trafił na stos za sprawą głupiego Alberta z Sieny,
który chciał się odeń nauczyć latać, bo wziął poważnie jego
żart) i Capocchio,
b)
osób: Gianni Schecchi, Mirra (cypryjska królewna z mitologii
greckiej),
c)
monet: mistrz Adam z Anglii,
d)
słów: Sinon kłócący się z mistrzem Adamem.
W
ostatnim, dziewiątym kręgu zostali umieszczeni Giganci, Nemrod,
Efialtes, Briareusz, Anteusz, Tycjo, Tyfon oraz zdrajcy. Znajdowało
się tam zamarznięte jezioro Kocyt, a sam krąg dzielił się na
kilka sektorów.
a)
Kaina – zdrajcy rodzin: bracia Napoleone i Alessandro degli
Alberti, Mordred, Focaccia (Vanni dei Concellieri), Sossal
Mescharoni, Alberto Comicione dei Pazzi.
b)
Antenora – zdrajcy polityczni: Carlino dei Pazzi, Bocca degli
Abati, Duozo z Duerra, legat legat papieski Tezauro dei Becaria,
Gianni de’ Soldenieri, Ganelon z Moguncji, Teladello de’
Zambressi z Faenzy, hrabia Ugolino della Gheradesca.
c)
Ptolomea – zdrajcy gości z przyłbicami z zamarzniętych łez:
brat Alberigo, Branca Doria, arcybiskup Ruggieri degli Ubaldini.
d)
Judeka – najwięksi zdrajcy: Lucyfer, ukazany jako większy od
gigantów, mający sześć nietoperzowych skrzydeł, oraz trzy
paszcze; biało – żółtą, szkarłatną i czarną ze
znajdującymi się w nich Judaszem (zdrajcą Chrystusa) oraz Brutusem
i Kasjuszem (zdrajcami Cezara). Dante i Wergiliusz odbyli niemiłą
wspinaczkę po cielsku Lucyfera (Disa), aby wyjść na powierzchnię.
Czyściec:
Szlachetny poganin Wergiliusz
pełnił rolę przewodnika również w Czyśćcu. Leżał on na
antypodach Piekła i miał postać wysokiej góry z dziewięcioma
tarasami. Na jej szczycie znajdował się ogród Eden.
U stóp góry spotkali
rzymskiego męża stanu i obrońcę moralności, Katon; poganina i
samobójcę, który z powodu niezłomnego umiłowania wolności
został zbawiony i ustanowiony strażnikiem Czyśćca. Dante założył
pas pokory i obmył twarzy. Ujrzał łódź śpiewających aniołów,
oraz spotkał Casellę (znanego śpiewaka florenckiego). Dusze
wyklętych przez Kościół, którym Bóg jednak wybaczył, musiały
krążyć wokół góry czyśćcowej przez czas ich ekskomuniki
pomnożony 30 razy. Wśród nich był Manfred (syn Fryderyka II).
Lutnik florencki Belaqua i inni leniwi musieli czekać na wejście do
Czyśćca tyle lat, ile trwało ich życie. W orszaku zmarłych
gwałtownie, którzy żałowali tylko w chwili śmierci (dusze te
śpiewały psalm 50 Miserere) znajdowali się Jakub z Cessero,
Buonconte da Montefeltro, Pia (żona Nella d’Inghieno dei
Pomacchiesi), Benincasa de Laterina z Arezzo, Guccio dei Tarleti de
Pietrevala, Ghin di Tacco ze Sieny, Federigo Novello, Farinata lub
Gano degli Scornigiani, hrabia Orso degli Alberti, Pier de la Brosse,
oraz trubadur Sordello z Mantui. Możni odwlekający pokutę, którzy
teraz pokutują na kwiecistej łące (kwiaty jako symbol
przemijających zaszczytów) to: cesarz Rudolf I Habsburg, król
czeski Ottokar II, król Francji, Filip III Śmiały, Piotr III
Aragoński, król Anglii, Henryk III, markiz Wilhelm VII z
Monferratu, Nino Visconti i Konrad Malespina. Anioły w zielonych
szatach z zielonymi piórami, uzbrojone w płonące miecze, broniły
doliny przed wężem (symbolem diabła). Dante ujrzał gwiazdy
symbolizujące cnoty i miał o złotym orle, który porwał poetę i
rzucił w ogień. Św. Łucja zabrała śpiącego Dantego do
właściwego czyśćca. Poeta wszedł na cztery stopnie pokuty z
białego marmuru, ciemnej purpury, porfiru i diamentu. Anioł furtian
uczynił mu szpadą na czole siedem liter P (symbol siedmiu grzechów
głównych), które należało usunąć poprzez pokutę.
Na pierwszym tarasie odbywała
się pokuta pysznych. Dante spotkał tu po raz pierwszy Maryję, a
także pokutników: Omberta Aldebradesca, malarzy Oderisiego da
Gubbio, Franca oraz Giovanniego Cimabue, a także polityka Provenzano
Salvaniego ze Sieny. Jako rzykłady ukaranej pychy zostali
przedstawieni: Lucyfer, tytan Briareus, Nemrod (budowniczy Wieży
Babel), Niobe, Saul, Arachne, Roboam, matkobójca Almeon, król
asyryjski Senacheryb, scytyjska królowa Tamiri, Holofernes i
Trojanie.
W drugim kręgu znajdowali
się zawistnicy jak: Sapia ze Sieny, Guido del Duca i Rinieri da
Calbali.
W trzecim kręgu Marco
Lombardo pokutował za gniew. Jako przykłady ukaranego gniewu
zostali wymienieni Prokne, Haman i samobójczyni Amata, matka
Lawinii.
W czwartym kręgu opat
Gherardo II pokutował za acedię. Towarzyszyła temu refleksja, że
miłość nie zawsze jest dobra (można kochać niewłaściwą osobę,
rzecz, ideę). Świadomości tej często brakuje współczesnym
ludziom.
W
piątym kręgu pokutowali chciwcy ze związanymi rękami i nogami
tacy jak: papież Hadrian V (Dante prawdopodobnie pomylił go z
Hadrianem IV) oraz król Francji, Hugo Kapet. Jako przykłady ubóstwa
znoszonego z godnością została ukazana Maryja, konsul rzymski
Fabrycy i św. Mikołaj z Miry. W kręgu tym Dante i Wergiliusz
spotkali kryptochrześcijańskiego, rzymskiego poety Stacjusza
(autora ,,Tebaidy’’
i ,,Achilleidy’’).
W
szóstym kręgu żarłocy i pijacy pokutowali skrajnie wychudzeni, z
oczami podobnymi do ciemnych jam. Dante ujrzał tam odwrócone drzewo
(arbor inversa) będące antytezą drzewa grzechu pierworodnego oraz
spotkał takie postaci jak: Fores Donati, poeta Buonagiunta Orbiciani
degli Overadi, papież Marcin IV, Ubaldino degli Ubaldini, Bonifacy
dei Fieschi (arcybiskup Rawenny) i markiz degli Argogliosi.
W
siódmym kręgu lubieżnicy (w tym sodomici) pokutowali w płomieniach
symbolizujących ogień ich namiętności. Znajdowali się tam poeta
Guido Giusselli i prowansalski trubadur Arnaut Daniel.
Na
szczycie znajdował się ogród Eden oddzielony ścianą ognia. Dante
miał sen o Lei i Racheli; starotestamentalnych alegoriach życia
czynnego i kontemplacyjnego). Spotkał Matyldę; piękną kobietę
zrywającą kwiaty, symbol życia czynnego,, która przeprowadzała
dusze z czyśćca przez Eden do raju. Płynęły tam dwie rzeki: Leto
(rzeka zapomnienia) i Eunoe (rzeka pamięci o uczynionym dobru).
Dante ujrzał siedem złotych świeczników wielkości drzew oraz
procesję ludzi w białych szatach (alegorię idealnych dziejów
Kościoła), 24 starców noszących białe szaty i wieńce z lilii
stanowiło alegorię ksiąg Starego Testamentu. Cztery Zwierzęta, z
których każde miało sześć skrzydeł i wiele oczu, stanowiły
apokaliptyczne symbole czterech ewangelistów. Potem nadjechał
triumfalny, dwukołowy rydwan (symbol Kościoła) zaprzężony w
Gryfa (symbol Chrystusa). Jego ptasie części ciała były złote,
zaś lwie – białe z krwawymi pręgami. Przed rydwanem pląsały
trzy tancerki (czerwona, zielona i biała) – alegorie Miłości,
Nadziei i Wiary oraz cztery inne tanecznice w purpurze, będące
alegorią cnót kardynalnych (Roztropność z trzema oczami
oznaczającymi przeszłość, teraźniejszość i przyszłość,
Umiarkowanie, Męstwo i Sprawiedliwość). Przed oczami poety
przeszli święci Łukasz i Paweł uzbrojony w szpadę, alegorie
listów świętych Piotra, Jana, Jakuba i Judy, na końcu śpiący
starzec – alegoria Apokalipsy. W Edenie Dante potkał Beatrycze i
pożegnał Wergiliusza. Beatrycze pobudziła Dantego do skruchy zanim
napił się wody zapomnienia z Lete. Poeta widział Drzewo Wiadomości
Dobrego i Złego oraz był świadkiem przejazdu rydwanu Kościoła
atakowanego przez cesarskiego orła (symbol prześladowań ze strony
pogańskiego Rzymu). W tych obrazach przejawia się krytyka
legendarnej donacji Konstantyna Wielkiego (obsypanie rydwanu orlim
pierzem), zaś umizgi olbrzyma i nierządnicy to alegoria niewoli
awiniońskiej papieży. Dante napił się z rzeki Eunoe po czym
wkroczył do Raju.
Raj
Przewodniczką Dantego po
Raju była jego ukochana Beatrycze, symbolizująca teologię i życie
kontemplacyjne.
W niebie
Księżyca zamieszkiwały dusze, które wbrew swej woli złamały
śluby, takie jak zakonnica Piccarda Donati (siłą zmuszona do
wyjścia za mąż) i cesarzowa Konstancja (również przymuszona do
małżeństwa jak podaje legenda, a czego nie potwierdza historia).
Empireum
stanowiło siedzibę Serafinów (najwyższego chóru anielskiego),
proroka Samuela, Maryi, Mojżesza i św. Jana Chrzciciela.
W niebie
Merkurego mieszkał bizantyjski cesarz Justynian Wielki i Romeo di
Villanova.
W niebie
Wenus Dante spotkał Karola Młota (w tym wypadku chodzi o syna
Karola II Andegaweńskiego; króla Węgier, pretendenta do tronu
Neapolu i Prowansji), Cunissę da Romano, trubadura Folqueta z
Marsylii, Rachab, św. Alberta Wielkiego, św. Tomasza z Akwinu,
Gracjana z Chiusi, Piotra Lombarda, św. Dionizego Areopagitę bliżej
nieokreślonego Ojca Kościoła żyjącego już w czasach po ustaniu
prześladowań (mógł to być św. Ambroży, Paweł Orozjusz,
Laktancjusz, Tertulian, św. Paweł z Noli lub Mario Vittorino),
Salomona, bł. Boecjusza, św. Izydora z Sewilli, Sigera z Brabantu,
św. Bedę Czcigodny, Ryszarda od Świętego Wiktora, św. Franciszka
z Asyżu, św. Dominika, pierwszych franciszkanów: Bernarda z
Quintavalle, Idziego i Sylwestera z Asyżu, św. Bonawenturę, św.
Augustyna, Illuminata z Rieti, Magiodore, Hugona od Świętego
Wiktora, Piotra Hiszpana (papieża Jan XXI), proroka Natana, św.
Jana Chryzostoma, św. Anzelma z Canterbury, gramatyka Donato, Rabana
z Moguncji, a nawet Joachim z Fiore.
W niebie
Marsa poeta miał wizję Krzyża i spotkał wojowników walczących o
wiarę; rycerz Cacciaguidę z Florencji (poległ w walce z
Saracenami jako krzyżowiec cesarza Konrada III Szwabskiego),
Jozuego, Judę Machabeusza, Orlanda (Rolanda), Karola Wielkiego,
księcia Wilhelma Orańskiego, Rinalda, Gotfryda de Bouillon (wodza
pierwszej krucjaty) oraz Guiscarda (księcia Apulii i Kalabrii).
W niebie
Jowisza przebywali zbawieni władcy. Dante ujrzał ich pod postacią
mistycznego orła utworzonego z dusz zbawionych (nawiązanie do
Apokalipsy). Był tam Dawid, cesarz Trajan (wskrzeszony dzięki
modlitwie św. Grzegorza Wielkiego przyjął chrzest), Ezechiasz,
Konstantyn Wielki, Wilhelm II z Altarvilla (król Sycylii i Apulii),
a nawet poganin Ryfeusz (postać z ,,Eneidy’’, Trojanin
poległy w walce z Grekami).
W niebie
Saturna znajdowały się złote schody (nawiązanie do snu Jakuba).
Dante spotkał w nim św. Piotra Damianiego, św. Benedykta z Nursji,
św. Makarego i św. Romualda. Widział triumfy Chrystusa i Maryi
wyobrażone na podobieństwo triumfów rzymskich wodzów. Św. Piotr
egzaminował Dantego z wiary, zaś św. Jakub z nadziei. Poeta oślepł
z powodu wielkiej światłości, zaś odzyskał wzrok zdając egzamin
z miłości. Spotkał praojca Adama i chóry anielskie pod postacią
dziewięciu kół ognistych. Byli to Serafini, Cherubini, Trony,
Panowania, Moce, Cnoty, Księstwa, Archanioły i Anioły.
Wracając
do Empireum ujrzał Różę niebieską utworzoną ze świętych; św.
Jana Ewangelisty, św. Bernarda z Clairvaux, Racheli, Sary, Judyty,
Rebeki, Rut, pramatki Ewy, św. Anny (matki Maryi) oraz św. Łucji,
do której Dante modlił się zagrożony ślepotą). Poeta za
wstawiennictwem Maryi i św. Bernarda miał wizję Trójcy Świętej
i powrócił na ziemię.
Pierwsza
polska wzmianka o Dantem i ,,Boskiej komedii’’ znajduje
się już w XV – wiecznej kronice Jana Długosza. Od imienia poety
pochodzi przymiotnik dantejski, czyli przerażający jak jego opis
Piekła. Na przestrzeni wieków mniejsze lub większe wpływy Dantego
uwidoczniły się w takich dziełach jak: ,,Anhelli’’
Juliusza Słowackiego (rolę Wergiliusza oprowadzającego po Piekle
pełnił w tym utworze syberyjski Szaman), dramat ,,Nie – Boska
komedia’’ Zygmunta Krasińskiego, ,,Wyspa Pingwinów’’
Anatola France’a ,
dylogia ,,Zbieracz burz’’ Mai Lidii Kossakowskiej
(Beatrycze była jedną z miłostek Asmodeusza) ,
,,Bursztynowa luneta’’ Philipa Pullmana (w powieści tej
wykorzystane zostały harpie jako strażniczki Piekła) ,
,,Lawinia’’ Ursuli K. Le Guin i thriller ,,Inferno’’
Dana Browna. Sam św. Jan Paweł II w encyklice ,,Rosarium
Virginis Mariae’’ cytował Dantego i nazywał go wielkim
poetą.
Osobiście
bardzo cenię ,,Boską komedię’’, zdając sobie
oczywiście sprawę, że jest to genialna kreacja poetycka, a nie
dokument kościelny (bardzo nie spodobało mi się, gdy o. Adam
Szustak dokonując charakterystycznego dla siebie skrótu myślowego
nazwał ją … ,,bzdurami’’). Nawiązałem do niej w
dostępnym na tym blogu opowiadaniu fantasy ,,Podziemna wyprawa’’
ze zbioru ,,Dom’’.
