,,Synowie Jafeta: Gomer, Magog, Madaj, Jawan, Tubal, Meszek i Tires’’ - Rdz 10,2
Józef Stalin (1878 – 1953) był nazywany Wielkim Językoznawcą. Kiedy powiedział, że język azerbejdżański wywodzi się z mowy starożytnych Medów, zastraszeni uczeni sowieccy rzucili się gorączkowo do udowadniania tej tezy (Michaił Heller, Aleksander Niekricz ,,Utopia u władzy. Historia Związku Sowieckiego tom I’’). Za jego rządów odpowiednik łysenkizmu 1 i substancji żywej 2 w naukach humanistycznych stanowił marryzm, który omal nie doprowadził do zniszczenia językoznawstwa w ZSRR.
Nikołaj Jakowlewicz Marr (1865 – 1934) był sowieckim archeologiem i językoznawcą, badającym języki kaukaskie, synem Gruzinki i Szkota (ojciec nie zadbał o nauczenie syna języka angielskiego). Opowieść o tym, że Marr był w stanie nauczyć się mówić biegle w każdym języku w jeden dzień (!) jest jedynie legendą. Choć dziś znany jest jako komunistyczny pseudonaukowiec, zaczynał karierę jako ceniony, carski filolog, utrzymujący bliskie kontakty z Cerkwią prawosławną i kręgami prawicowymi. W tym wczesnym okresie już zdążył wzbudzić kontrowersje. Twierdząc mianowicie, że średniowieczny epos Szoty Rustawelego ,,Witeź w tygrysiej skórze’’ zawiera nawiązania do literatury perskiej, zaś gruzińska ,,Biblia’’ jest przekładem z języka ormiańskiego.
Późniejszy zwrot Marra w stronę pseudonauki wiązał się z jego postępującą chorobą psychiczną, a także źle pojętym patriotyzmem kaukaskim i chęcią przypodobania się nowej władzy.
W 1920 r. wysunął hipotezę języków jafetyckich, której nazwa pochodzi od biblijnego Jafeta, syna Noego, brata Sema i Chama. Miały to być stare języki Europy i Bliskiego Wschodu, nie należące ani do grupy indoeuropejskiej, ani semickiej. Dziś nazywa się je językami azjanickimi. Należy zaznaczyć, że termin ,,jafetycki’’ był używany na długo przed Marrem. Jako pierwszy użył go włoski encyklopedysta, Brunetto Latini (1228 – 1294). Holenderski humanista, Jan van Gorp (1519 – 1572) przypuszczał, że język flamandzki najbardziej przypomina mowę synów Jafeta. Niemiecki filozof Gottfried Wilhelm Leibniz (1646 – 1716) za jafetyckie języki Europy Północnej (w tym polszczyznę), a także język perski i sanskryt. Friedrich Wilhelm Bergmann (1812 – 1887) utożsamił rasę jafetycką z Indoeuropejczykami.
Marryzm został opracowany w latach 1920 – 1926. Marr uznawał język za nadbudowę bazy ekonomicznej (wpływ marksizmu) i zanegował istnienie rodzin językowych. Twierdził, że język gestów (niemy) poprzedzał język mówiony. Prajęzyk ludzkości składał się z czterech sylab: ber, jon, raš i sal. Ewolucja języków nastąpiła poprzez ich mieszanie oraz … walkę klasową. Rozwój ten przebiegał w czterech etapach:
- języki izolujące wspólnoty rodowej (tymczasem do języków izolujących należy min. język chiński, którego użytkownicy bynajmniej nie stanowią wspólnoty rodowej),
- języki aglutynacyjne nomadów,
- języki jafetyckie,
- języki fleksyjne i alteracyjne, wyodrębnione przez podział klasowy.
Oczekiwane w przyszłości zwycięstwo komunizmu miało znieść różnorodność języków świata i zachować w użyciu tylko jeden z nich.
Według Marra spokrewnione ze sobą były języki gruziński i baskijski, czego dowodzić miały starożytne krainy o nazwie Iberia, z których jedna znajdowała się na Półwyspie Iberyjskim, a druga na Kaukazie. Pomysł ten jest rozpatrywany również przez poważnych uczonych, jednak z czasem poglądy Marra stawały się coraz bardziej dziwaczne. Uznał, że język rosyjski jest bliższy gruzińskiemu niż ukraińskiemu. Język niemiecki powstał w wyniku rewolucji kaukaskiego ludu Swanów. Słowo ,,pies’’ (niem. Hund) ma jakoby związek z liczebnikiem ,,sto’’ (niem. hundert), ponieważ pies był totemem symbolizującym cały lud.
Przez wiele lat marryzm był obowiązującą wykładnią językoznawstwa w ZSRR, zaś jego przeciwników spotykały represje jak zesłania do łagrów i kara śmierci. Co ciekawe, w przeciwieństwie do łysenkizmu, nie był narzucany w krajach satelickich (w tym w PRL – u). Dopiero w 1950 r. gruziński uczony, Arnołd Czikabawa (1899 – 1985) opublikował w ,,Prawdzie’’ artykuł ,,Marksizm a zagadnienia językoznawstwa’’, obalający założenia marryzmu. Artykuł został jednak opublikowany pod nazwiskiem samego Stalina. W totalitarnym państwie tylko sam dyktator mógł sobie pozwolić na krytykę pseudonauki, którą wcześniej sam popierał.
1 Odsyłam do posta: ,,Łysenkizm’’.
2 Odsyłam do posta: ,,Olga Lepieszynska i substancja żywa’’.
