Gryzonie
są najliczniejszą grupą ssaków. Ich nazwa wzięła się stąd, że
w szczęce mają dwa siekacze, które muszą być stale ścierane.
Żyją na wszystkich kontynentach.
Najbardziej znanymi gryzoniami są
myszy. Swym wyglądem przypominają szczury i smużki. Ich głowa
jest wydłużona, zakończona spiczastym pyszczkiem, mają cztery
pięciopalczaste łapy, uszy są zaokrąglone, ogon zaś łysy.
Ojczyzną myszy jest Azja Środkowa. W Polsce żyje pięć gatunków
myszy: polna, domowa, leśna, zaroślowa i badylarka. Większość
myszy żyje w norach wygrzebanych w ziemi. Wyjątkiem jest badylarka,
która wije gniazdo wśród traw. Gniazdo to jest wielkości piłki
pingpongowej.
Szczury wyglądem
przypominają myszy, ale są większe. Również pochodzą z Azji
Środkowej. W Polsce żyją dwa gatunki szczurów: wędrowny (24 cm i
20 cm ogon) i śniady (20 cm i 20 cm ogon). Największym szczurem
świata jest żyjący na Nowej Gwinei szczur z krateru Basavi
osiągający aż 85 cm długości! Jako jedyne zwierzęta na świecie
szczury potrafią wyczuwać promieniowanie jądrowe. Są
wszystkożerne, a żywią się: serem, jajami, padliną, pisklętami,
ziarnem, owocami, warzywami, chlebem, owadami, uprawiają kanibalizm
oraz grzebią w śmietnikach. Najskuteczniejszym sposobem pozbycia
się szczurów z domu jest uniemożliwienie im dostępu do pokarmu.
Według starej niemieckiej legendy do miasta Hameln nad Wezerą,
nawiedzonego plagą szczurów pewnego razu przybył czarownik grający
na flecie. Szczury poszły za nim i utopiły się, choć tak naprawdę
potrafią pływać.
Na pustyniach Afryki
żyje golec zwany kretoszczurem. Jest pozbawiony sierści. Żyje pod
ziemią a jego oczy są zredukowane. Pysk szeroki. Żywi się bulwami
i korzeniami. Gnieździ się w koloniach, w których jedna samica
rodzi wszystkie młode.
Smużki otrzymały
swą nazwę od tego, że ich grzbiet przecina czarna pręga. Te
gryzonie wielkości myszy żyją w Europie. Żywią się owadami i
nasionami.
Darniówki natomiast
otrzymały swoją nazwę od poszukiwania pożywienia (nasion i
korzonków) ryjąc w darni. W Polsce żyją dwa gatunki darniówek:
pospolita i tatrzańska. W Polskiej Czerwonej Księdze znajduje się
darniówka tatrzańska.
Nornice przypominają
wyglądem myszy. Mają jednak krótszy, bardziej zaokrąglony pysk i
krótszy ogon. Ich ulubionym pożywieniem są młode pędy sadzonek.
W 1905 r.
sprowadzono do Europy z Ameryki Północnej piżmaka. Chciano go
hodować na futra. Przewidywania te nie sprawdziły się, hodowli
zaprzestano, a piżmaki wypuszczona na wolność. Piżmaki okazały
się konkurentami człowieka ponieważ niszczą tarliska ryb, uprawy
rolne, a budując nory powodują osuwanie się brzegów. ,,Podobny
błąd popełniono w wypadku nutrii, która zaaklimatyzowała się w
Europie''
– Michel Cuisin ,,Tajemnice
zwierząt. Zwierzęta – budowniczowie''.
Bobry łatwe są do rozpoznania po dużych (1 m
długości) rozmiarach ciała, masywnej budowie i spłaszczonym
ogonie. Na świecie żyją dwa gatunki bobrów: europejski i
amerykański (kanadyjski). Ogon bobra amerykańskiego jest bardziej
spiczasty niż ogon bobra europejskiego. Ogony bobrów służą do
wydawania sygnałów ostrzegawczych. Są pokryte łuskami przez co
kiedyś uważano bobry za … ryby! Wystających siekaczy bóbr używa
do ścinania drzew. Z gałęzi i błota buduje okrągłe gniazda
zwane żeremiami. Czasem potrafią one zmieniać bieg rzeki! W
Polskiej Czerwonej Księdze znajduje się bóbr europejski. XVIII –
XIX wieku polowano na bobry dla ich futer, tłuszczu i mięsa.
Obecnie są pod ochroną.
Ślepiec został tak nazwany, ponieważ jego
zredukowane oczy są ukryte pod skórą. Żyje na stepach Europy
Wschodniej, Azji Południowo – Zachodniej i Afryki Północnej.
Jego wielkie siekacze wystające z pyska chronią zwierzę przed
połykaniem ziemi. Na zimę gromadzi ogromne zapasy pożywienia.
Istnieje wiele opowieści o lemingach, które
rzucają się do wody, aby się utopić. Mimo to, te gryzonie podobne
do chomików nigdy nie próbują celowo odebrać sobie życia.
Lemingi żyją w Skandynawii, na Syberii, Grenlandii, Alasce i
Kandzie. 2 mln lat temu żyły również na ziemiach polskich. Żywią
się nasionami, bulwami, kłączami, cebulami i owadami. Co 3 – 4
lata liczba lemingów wzrasta mimo drapieżników, tak bardzo, że
nie mogą wyżywić się na miejscu i zmuszone są podejmować długie
i ryzykowne wędrówki, podczas których wiele osobników ginie
podczas prób przepłynięcia rzek, a nawet mórz.
W Europie żyją dwa gatunki wiewiórek: ruda i
szara. Wiewiórka szara podobnie jak piżmak została sprowadzona do
Europy z Ameryki Północnej. Wypiera wiewiórkę rudą (zjawisko to
obserwujemy głównie w Wielkiej Brytanii). Obydwie są znakomicie
przystosowane do życia nadrzewnego. Ich chwytne łapy zakończone są
długimi palcami. Ogon jest długi i puszysty, pomaga w balansowaniu
w koronach drzew. Wiewiórki żywią się orzechami, nasionami z
szyszek, żołędziami, owadami, jajami i pisklętami.
W lasach Europy Północnej żyją należące do
wiewiórek polatuchy. Potrafią latać lotem ślizgowym ponieważ ich
kończyny są spięte błoną lotną. Tak samo potrafią latać
azjatyckie lotokoty (latawce), australijskie torbacze lotopałanki i
północnoamerykańskie assapany.
Na Syberii żyje burunduk. Wiewiórka ta potrafi
skakać po drzewach, ale gnieździ się pod ziemią. Ubarwienie ma
żółte, a na grzbiecie znajdują się dwa brązowe pasy.
W Indiach i na Cejlonie żyje podobna do
burunduka wiewiórka palmowa. Różni się od niego smuklejszą
sylwetką ciała. Prowadzi nadrzewny tryb życia. Żywi się jajami,
owadami i owocami.
Wiewiórki ziemne żyją w Afryce na sawannach.
Budują rozległe nory pod ziemią. W odróżnieniu od innych
pasiastych wiewiórek, ich brzuch jest szary. Żywią się
korzeniami, nasionami, jajami i jaszczurkami.
W Ameryce Północnej żyje gatunek wiewiórki
zwanej pręgowcem. Jego ubarwienie jest takie samo jak u burunduka.
Gromadzi tak wielkie zapasy pożywienia, że zimą Indianie je
podbierali.
Na pustyniach Afryki żyje niewielki gryzoń
zwany skoczkiem egipskim. Jego ciało pokrywa jasna sierść o
maskującym odcieniu. Kończyny górne są krótkie, a tylne potężne
i rozwinięte jak u kangura. Ogon długi i zakończony chwostem. Jest
roślinożerny.
W Azji i Afryce, oraz na południu Europy, gdzie
sprowadzili je Rzymianie, żyją okazałe gryzonie zwane
jeżozwierzami (jeż należy do owadożernych). Tak jak
północnoamerykańskie ursony są roślinożerne. Jeżozwierze żywią
się ostami i ziołami.
Ursony żywią się mchem, owocami i korą
drzewną. Od jeżozwierza urson różni się ogonem. Ciało tych
gryzoni pokryte jest kolcami powstałymi na drodze ewolucji z włosów.
Wczepiwszy się w skórę drapieżnika, pozostają w niej nieraz
powodując zakażenie.
W Ameryce Północnej żyją szczuroskoczki.
Budują kuliste gniazda z gałęzi i kawałków kaktusa, umieszczają
je w cieniu wysokich roślin. Obok takiego ,,domku'' często można
znaleźć monety, gwoździe, klamerki, kości i inne drobne
przedmioty. Nie wiadomo w jakim celu zwierzę je zbiera. Prowadzi
nocny tryb życia, ponieważ w dzień jest dla niego za gorąco. Żywi
się nasionami, miąższem kaktusa, korzeniami i bulwami.
Pieski preriowe zostały tak nazwane ponieważ
wydają szczekliwe dźwięki porozumiewawcze. Są spokrewnione nie z
psami, ale z wiewiórkami, susłami i świstakami. Żyją pod ziemią
w koloniach zwanych koteriami. Są pożyteczne, ponieważ ich nory
zapobiegają powodziom. Ich nory zamieszkują także sowy ziemne i
grzechotniki. Są roślinożerne.
Największym gryzoniem świata jest kapibara.
Żyje w Ameryce Południowej. Trybem życia przypomina hipopotama.
Żywi się roślinami wodnymi.
W Ameryce Południowej żyje niewielki gryzoń
zwany aguti. Jego ubarwienie jest rudo – złocisto – brązowe.
Żywi się pędami, korą, orzechami, jajami i pisklętami.
Z tego kontynentu pochodzi również świnka
morska. Inkowie już tysiące lat temu ją hodowali. Nazwa tego
gryzonia wzięła się stąd, że przywieziono ją zza oceanu.
