,,Był rok 1298, a dwóch ludzi przebywało w więzieniu. Dla wypełnienia więziennej nudy jeden zaczął opowiadać historię swego życia. Mówił o słoniach i klejnotach, czarownikach i połykaczach ognia oraz o krainie bogatej i potężnej ponad wszelkie wyobrażenia. Więzień nazywał się Marco Polo i opisywał 17 lat spędzonych w Chinach , na dworze wielkiego Kubilaj – chana (wnuka Dżyngis – chana).
Marco Polo urodził się w Wenecji w roku 1254. W wieku 17 lat wyruszył z ojcem i wujem ‘jedwabnym szlakiem’ do mongolskiej stolicy Szang – tu. Trwająca przez trzy lata podróż doprowadziła ich przez potężne góry i rozległe pustynie do pałacu letniego wielkiego chana w Szang – tu. Polo stał się sługą chana. Podróżował po całym Imperium Mongolskim gromadząc mnóstwo informacji. Po powrocie został pojmany przez genueńczyków, którzy prowadzili wojnę z wenecjanami. Jego współtowarzysz, drugi więzień Rustichello, spisał opowieści Marco Polo, i tak powstała księga Opisanie świata’’ - Dinah Starkey ,,Atlas odkryć’’
W pierwszej klasie gimnazjum przeczytałem po raz pierwszy ,,Opisanie świata’’ Marco Polo. Książka zachwyciła mnie do tego stopnia, że sięgałem po nią jeszcze dwukrotnie; w gimnazjum oraz na studiach. Za każdym razem korzystałem z przekładu romanistki Anny Ludwiki Czerny (1891 - 1968), którego nieco archaiczny język bardzo mi się spodobał ;).
,,Opisanie świata’’ (tytuł oryginału: ,,Le divisament dou monde’’) zostało spisane w języku … starofrancuskim powszechnie używanym przez Europejczyków w Lewancie. Już współcześni nazywali wenecjanina ,,Messer Milione’’, czyli Kłamcą do Milionowej Potęgi (dosłownie: ,,Pan Milion’’). Również dzisiaj część historyków kwestionuje osobisty udział Marca Polo w opisywanych wyprawach twierdząc, że dotarł najwyżej do Buchary. Świadczyć ma o tym brak wzmianek o takich charakterystycznych elementach kultury chińskiej jak Wielki Mur czy herbaciarnie. Z drugiej strony jednak podróżnik więcej czasu spędzał z Mongołami niż z Chińczykami. Spór do dzisiaj jest nierozstrzygnięty. Na przestrzeni wieków dzieło Marca Polo inspirowało takich ludzi jak Krzysztof Kolumb poszukujący drogi morskiej do Azji, nieświadomy, że po drodze znajdzie Amerykę, XIX – wieczny angielski poeta Samuel Taylor Coleridge – autor poematu ,,Kubla Chan’’ i XX – wieczny włoski pisarz Italo Calvino – autor powieści ,,Niewidzialne miasta’’.
Marco Polo (albo też Rustichello z Pizy, który spisał jego relację) przekazał ogrom informacji o różnym stopniu wiarygodności:
- Kubilaj – chan (1215 – 1294); ówczesny władca Imperium Mongolskiego, nazwany w dziele Wielkim Chanem, został przedstawiony jako władca idealny, a zarazem przystojny mężczyzna o cerze jasnej i rumianej ,,jak róża’’. Opis ten kłóci się z jego zachowanymi wizerunkami z epoki, które ukazują go jako otyłego Mongoła. Mógł to być przejaw konwencji literackiej zastosowanej przez Rustichella.
- Wielki Chan posiadał liczny harem. Każda z jego żon miała tytuł królowej i własny dwór.
- Chociaż Wielki Chan był poganinem, sprzyjał chrześcijanom. Jednakowym szacunkiem otaczał święte księgi chrześcijan, muzułmanów i buddystów. Od przyjęcia chrztu powstrzymywały go widziane na własne oczy sztuki magiczne (telekineza) dokonywane przez buddystów, których chrześcijanie nie potrafili powtórzyć.
- W czasie polowania Wielki Chan używał oswojonych gepardów, karakali oraz tygrysów. Marco Polo nie znając tych ostatnich zwierząt nazywał je ,,lwami pręgowanymi’’.
- Wielki Chan wprowadził do obiegu pierwsze banknoty, które Polo nazywał ,,papierową monetą’’. W Europie pierwsze banknoty zaczęto drukować dopiero w XVII – wiecznej Szwecji.
- Kiedy umierał chan mongolski zabijano wszystkich ludzi, którzy mieli nieszczęście stanąć na trasie jego konduktu pogrzebowego, aby służyli zmarłemu władcy w zaświatach.
- Choć dla wielu współczesnych ludzi Czyngis chan (1152/ 1167 – 1227) jest symbolem okrucieństwa, w ,,Opisaniu świata’’ jawi się jako szlachetny bohater, który przyniósł wolność Mongołom ciemiężonym przez legendarnego chrześcijańskiego władcę Księdza Jana (królestwo tego ostatniego lokowano w różnych rejonach Azji, a także w Etiopii). Czyngis – chan jest bohaterem również wielu innych legend. 1
- Postrachem Persji była sekt muzułmańskich fanatyków, zwanych asasynami, na których czele stał Starzec z Gór. Asasyni dokonywali skrytobójczych zamachów (w przeciwieństwie do dzisiejszych terrorystów nie mordowali osób postronnych). Starzec z Gór dostarczał im motywacji usypiając ich narkotykiem i umieszczając w ogrodzie rozkoszy skutecznie imitującym muzułmański raj. Asasyni byli gotowi zrobić wszystko, aby wrócić do tego rzekomego ,,raju’’. Sektę pokonał mongolski chan Hulagu (1218 – 1265) i zniszczył ogród rozkoszy Starca z Gór. Istnieli również asasyni syryjscy zwani też nizarytami. 2
- Królowie Żorżonii (Gruzji) rodzili się ze znamieniem orła na ciałach.
- Autor nie wierzył w istnienie salamandry jako płaza mogącego żyć w ogniu. 3 Jego zdaniem salamandra to nazwa ognioodpornej tkaniny (być może chodziło o azbest). Wielki Chan miał ofiarować Papieżowi zieloną salamandrę z wyszytymi na niej słowami: ,,Tyś jest Piotr opoka i na tej opoce zbuduję swój Kościół, a bramy piekielne go nie przemogą’’.
- Widząc azjatyckiego nosorożca, wenecki kupiec uznawał go za mitycznego jednorożca i nie ukrywał rozczarowania jego wyglądem. W czasach Marca Polo wierzono, że nosorożec posiada kolce na języku, którymi obdziera swych wrogów z mięsa.
- W Chinach miały żyć białe niedźwiedzie. Jedni traktują to jako pierwszą wzmiankę o pandach wielkich, których umaszczenie jest czarno – białe. Z kolei dla kryptozoologów jest to przesłanka świadcząca o istnieniu nieznanego zwierzęcia, które nazywają białym niedźwiedziem chińskim.
- Azjatyccy chrześcijanie nazywali Jezusa Chrystusa ,,Bogiem dumnym, który nie chce być czczony razem z innymi bogami’’.
- Pewien szewc spojrzawszy pożądliwie na kształtną nogę swej klientki, wyprosił ją nie obsłużywszy, a potem żałując popełnionego grzechu, wziął szydło i wykłuł sobie nim oko traktując literalnie słowa Jezusa o unikaniu zgorszenia. Wiara szewca była tak głęboka, że dosłownie przeniosła górę, choć dziś powiedzielibyśmy raczej, że była ślepa (Kościół stanowczo potępia okaleczanie się, traktując słowa o wyłupywaniu oka i odcinaniu ręki jako parabolę oznaczającą radykalne zerwanie z grzechem).
- Według legendy Trzej Królowie pochodzący z Awy, Sawy i Kaszanu, po powrocie z Betlejem ujrzeli ogień spadający z nieba i popadając w grzech bałwochwalstwa zaczęli oddawać mu cześć w miejscu zwanym Kala Ataperistan.
- Św. Tomasz Apostoł; ,,Pan Święty Tomasz’’ (? - 66/ 67) głosząc Ewangelię w Indiach został zastrzelony z łuku przez członka plemienia Gavi (najniższej kasty odżywiającej się padliną świętych krów), który polował na pawie.
- Marco Polo przekazał również informacje o historycznym Buddzie; księciu Siddarcie Gautamie (563 p. n. e. – 483 p. n. e.), którego nazywa mongolskim imieniem Sangamuni Burcan. Opisuje proces jego oświecenia i późniejsze ascetyczne życie, zaś wydane przezeń ocena tej postaci może niejednego zadziwić: ,, […] gdyby [ten] był chrześcijaninem, byłby wielkim świętym, wraz z naszym Panem, Jezusem Chrystusem, a to z powodu dobrego i czystego życia jakie prowadził’’. Warto porównać to z postawą Wojciecha Cejrowskiego w XXI wieku.
- W Indiach żyli również dżiniści, którzy chodzili całkiem nago i nie krzywdzili żadnych żywych istot. Tłumaczyli, że nie muszą się wstydzić swoich odsłoniętych genitaliów ponieważ nie używają ich do celów grzesznych. Oddając stolec podcierali się wyłącznie uschniętymi liśćmi, zaś swoje odchody rozgrzebywali patykiem, aby zrodzone z nich robaki nie zginęły później z braku pożywienia.
- Na indyjskim archipelagu Andamanów żyła rasa Kynokefali to jest ludzi z głowami psów. Istoty te żywiły się ludzkim mięsem oraz ryżem. 4
- W Indiach żyło plemię ludzi, który jedyne stroje stanowiły przepaski na biodrach. Ich król nosił na szyi jako oznakę władzy długi kawałek materiału.
- W Indiach żyli ludzie, którzy na cześć bożków zadawali sobie wiele ran nożami, aż do śmierci traktowanej jako ofiara z ich życia.
- W Indiach miały się znajdować Wyspa Mężczyzn i Wyspa Kobiet, których mieszkańcy spotykali się wyłącznie w celu prokreacji. Może to być odległe echo antycznego mitu o Amazonkach.
- Istniało plemię przemierzające Ocean Indyjski statkami, których deski nie były spajane gwoździami, ale szyte. Co ciekawe opis ten jest … wiarygodny (również Pomorcy z północy Rosji aż do XVIII wieku zszywali deski swych okrętów korzeniami świerka, co zapewniało im większą elastyczność).
- Mongołowie wyprawiali się na łupieżcze wyprawy do położonej na północy Krainy Ciemności (możliwe echo nocy polarnych na dalekich obszarach Syberii). Dosiadali wówczas klaczy, zaś ich źrebięta zostawiali u granic łupionej krainy. Dzięki temu kierowane instynktem macierzyńskim klacze zapewniały im bezpieczny powrót do Mongolii. W przeciwnym razie najeźdźcom groziło utknięcie w nieprzeniknionym mroku.
- Kiedy poddani Wielkiego Chana zgubili jakiś przedmiot, udawali się o pomoc do czarowników. Sam Marco Polo skorzystał z ich pomocy kiedy zgubił pierścień, jednak jako chrześcijanin nie złożył za odzyskanie zguby dziękczynnej ofiary bożkom.
- Autor polemizuje z wiarą w zasuszone karzełki przywożone z Jawy tłumacząc, że były to w rzeczywistości spreparowane ciała małp.
- W książce opisana została ciekawa metoda wydobywania diamentów, które wbijały się w kawałki mięsa zjadanego następnie przez białe orły. Potem wystarczyło już tylko wyjąć drogie kamienie z ptasich odchodów.
- Na wyspie Mogdaszo (Madagaskarze) gnieździł się drapieżny ptak Rok, który był tak wielki, że polował na słonie. Wielki Chan miał otrzymać w darze jego pióro (w rzeczywistości była to zasuszona gałąź palmy). Pierwowzorem Roka był rzeczywiście istniejący, podobny do strusia epiornis, dziś zwany mamutakiem. 5
- Według przytoczonej przez Autora legendy w imperium Wielkiego Chana miała się znajdować góra tak wysoka, że dawała ludziom schronienie w czasie biblijnego potopu.
- W Etiopii chrześcijan, muzułmanów i pogan rozróżniało się po noszonym tatuażu (każdej religii przysługiwał inny wzór).
- W Afryce żyły kobiety o tak długich piersiach, że zarzucały je sobie plecy (podobnie jak niektóre demony słowiańskie takie jak mamuny czy dziwożony).
- W Wielkiej Krainie Rosji (na Rusi) panowały mrozy a głównym zajęciem jej mieszkańców było picie alkoholu. Kiedy Rusinka wyszła na dwór załatwić potrzebę fizjologiczną, przymarzła do ziemi. Rusin chcąc jej pomóc w uwolnieniu się, chuchał na nią, aż sam przymarzł.
- Wielka Kraina Rosja graniczyła z krajem zwanym Lak zamieszkanym przez chrześcijan i muzułmanów. Niektórzy widzą w nim Polskę, jednak w czasach Marca Polo na ziemiach polskich nie mieszkali jeszcze muzułmanie.
- Kiedy Wielki Chan pokonał w bitwie zbuntowanego stryja, kazał go uśmiercić przez zawinięcie w dywan, aby nie rozlewać krwi członka dynastii. Chociaż był poganinem okazał szacunek krzyżowi, który – jak rozumiał – przyniósł klęskę jego wrogu.
Marco Polo pojawia się jako jeden z bohaterów w komiksie fantasy ,,Sandman’’ Neila Gaimana (podróżnik na mongolskiej pustyni rozmawiał ze sługą boga snów Morfeusza; Zielonym Zakątkiem, czyli G. K. Chestertonem). Ponadto lektura ,,Opisania świata’’ dostarczyła mi wielu cennych inspiracji w trakcie pracy nad ,,Tatrą. Suplement’’ ;).
1 Odsyłam do postów: ,,Boski Czyngis – chan’’, ,,Śmierć Czyngis – chana’’, ,,Przodek Czyngis – chana’’ i ,,Legenda o Czyngis – chanie’’.
2 Odsyłam do postów: ,,Asasyni’’, ,,Saladyn i asasyni’’ oraz ,,Asasyni w Europie’’.
3 Odsyłam do postów: ,,Jak salamandra w ogniu’’ i ,,Salamandra w kulturze żydowskiej’’.
4 Odsyłam do posta: ,,Historia Psiogłowców’’.
5 Odsyłam do posta: ,,Latający ‘syn’ nielotnego ‘ojca’’’.
